Ποιος φοβάται τον Σαλμάν Ρούσντι;

Θυμάμαι σαν σήμερα το βράδυ της 9ης Οκτωβρίου 2012 όταν ένα ετερόκλητο πλήθος- ένα κράμα βιβλιόφιλων, φοιτητών και πανεπιστημιακών -περικύκλωνε την εκκλησία στην κεντρική πλατεία του Χάρβαρντ, για την παρουσίαση του βιβλίου του Βρετανού, ινδικής καταγωγής Σαλμάν Ρούσντι με τίτλο Joseph Anton: Α Memoir.

Θέμα της πρωτότυπης αυτοβιογραφίας του Ρούσντι ήταν οι περιπέτειες του συγγραφέα τα δώδεκα χρόνια που διήρκεσε επίσημα η καταδίωξή του από το Ισλαμικό καθεστώς της Τεχεράνης, που το 1989 τον καταδίκασε σε θάνατο για το βιβλίο του Σατανικοί Στίχοι με την αιτιολογία ότι τόλμησε να σχολιάσει το Κοράνι και να «μεταποιήσει» στίχους από το ιερό βιβλίο.

Η παρουσίαση του Ρούσντι στο Χάρβαρντ ήταν από τα πολυαναμενόμενα γεγονότα της φθινοπωρινής σεζόν. Παρακολουθήσαμε μια συζήτηση ανάμεσα στον Ρούσντι και την Κινέζα συγγραφέα Gish Jen για μια πλειάδα θεμάτων που αφορούσαν περισσότερο την προσωπική ζωή του προσκεκλημένου και λιγότερο τις συγγραφικές του συνήθειες και το περιεχόμενο του βιβλίου του. Πολύ γρήγορα η κουβέντα πέρασε στις περιπέτειες του, κατά τη διάρκεια του δωδεκάχρονου αποκλεισμού του. Τα περιστατικά που περιέγραψε με ιδιαίτερο χιούμορ και αυτοσαρκασμό ήταν από ενδιαφέροντα έως γαργαλιστικά. Δεν έγιναν ιδιαίτερες αναφορές στη διαδικασία της συγγραφής αφού το κοινό αντιμετώπιζε τον Ρουσντί περισσότερο σαν διασημότητα και λιγότερο ως τεχνίτη της γραφής, γεγονός το οποίο ο ίδιος φάνηκε να αποδέχεται.

Μας μίλησε διεξοδικά για τα ακραία μέτρα που αναγκαζόταν να λαμβάνει στην καθημερινότητά του όχι μόνο για να προστατεύσει τον εαυτό του, αλλά και τους ανθρώπους με τους οποίους μοιραζόταν τη ζωή του, τον γιο, την οικογένεια, τους φίλους, τους εκδότες και τους υπόλοιπους συνεργάτες του. Αναφέρθηκε επίσης στην Σκότλαντ Γιάρντ και την επικοινωνία που είχε με άντρες των μυστικών υπηρεσιών της Βρετανίας, της Αμερικής και της Γαλλίας, καθώς και σε περίεργα ή αστεία περιστατικά που συνέβησαν ανάμεσα στον ίδιο και τους αστυνομικούς που τον συνόδευαν νύχτα και μέρα.

Ήταν σαφές ότι ο Ρούσντι αντιμετώπιζε το όλο θέμα ως κάτι που ανήκε στο παρελθόν. Ιδού ένα μόνο μικρό απόσπασμα από τα λεγόμενά του:

«Η νουβέλα μου αφορά συνηθισμένους ανθρώπους που βρέθηκαν σε ασυνήθιστες καταστάσεις. Τα ΜΜΕ ωραιοποίησαν το συμβάν μόνο και μόνο επειδή βρισκόμουν υπό την προστασία της μυστικής αστυνομίας, αντί να τονίζουν την πρωτόγονη, μεσαιωνική, παράλογη επίθεση που δέχτηκα. Η ιστορία μου ήταν μια περιθωριακή ιστορία μέχρι που έγινε η ιστορία του μέσου ανθρώπου λόγω της επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους. Μια ιστορία που απ’ έξω φαίνεται ενδιαφέρουσα, μα από μέσα είναι τρομαχτική και απόλυτα περιοριστική.»

Αυτή η τρομαχτική και περιοριστική ιστορία κατέληξε στην επίθεση με μαχαίρι που δέχτηκε ο συγγραφέας στις 12 Αυγούστου 2022 από τον 24χρονο Χαντί Ματάρ κατά τη διάρκεια Λογοτεχνικού Φεστιβάλ στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης. Οι λεπτομέρειες του φρικτού συμβάντος έχουν γίνει πλέον γνωστές και δεν χρειάζεται να επαναληφθούν εδώ. Σύμφωνα με τις αμερικανικές αρχές δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο δράστης είχε προσεκτικά σχεδιάσει τη βίαιη επίθεση, παρόλο που ο ίδιος το αρνείται. Ο Ρούσντι παραμένει στο νοσοκομείο όπου αν και σοβαρά τραυματισμένος φαίνεται να έχει διαφύγει τον κίνδυνο.

Αυτή την Παρασκευή, 19 Αυγούστου, γνωστοί Νεοϋορκέζοι συγγραφείς-αναμεσά τους και ο ιδιαίτερα αγαπητός στο ελληνικό κοινό, Πωλ Ώστερ- διοργανώνουν δημόσια ανάγνωση των Σατανικών Στίχων στα σκαλιά της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης.

Το ερώτημα που παραμένει είναι ποιος φοβάται τόσο τον Σάλμαν Ρούσντι ώστε να φτάσει στο σημείο να σχεδιάσει τη φυσική του εξόντωση.

Πιστεύω ότι τον Ρούσντι -αλλά και τον κάθε συγγραφέα- τον φοβούνται όσοι φοβούνται τη λογοτεχνία.

Η καλή λογοτεχνία μας βοηθά να κατανοήσουμε εις βάθος την κοινή, ανθρώπινη εμπειρία, αλλά και να καταλάβουμε καλύτερα τον ίδιο μας τον εαυτό. Η διαχρονική λογοτεχνία μας δίνει την ευκαιρία να συναντήσουμε χαρακτήρες που δεν μας μιάζουν από άποψη ηλικίας, φύλου, φυλής, εθνικότητας, σεξουαλικής ταυτότητας, επαγγέλματος. Στις σελίδες ενός καλού μυθιστορήματος θα δούμε πώς οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπους πάγιες καταστάσεις του ανθρώπινου βίου, όπως η ασθένεια, ο έρωτας, η φθορά, ο θάνατος.

Η φονική επίθεση στον Ρούσντι είναι μια απόπειρα αφαίρεσης της φωνής κάθε λογοτέχνη που μέσα από τα κείμενά του αναδεικνύει τη μοναδικότητα του προσώπου, τη δυνατότητα ριζικών επιλογών, τη διαφορετικότητα σε όλες τις εκφάνσεις της, ενώ ταυτόχρονα καλλιεργεί την ενσυναίσθηση και τη λαχτάρα για την ελευθερία.