Σάλλυ Ρούνεϋ: Όμορφε Κόσμε, πού είσαι

Τη δεκαετία του ’80, ο Μπρετ Ίστον Έλις με το «Λιγότερο από το μηδέν», και στις αρχές του ’90, ο Ντάγκλας Κόπλαντ με τη «Γενιά Χ» έκαναν ένα λογοτεχνικό γκελ που σάρωσε τα παγκόσμια γράμματα αλλά και την ποπ κουλτούρα συνολικότερα. Τα μυθιστορήματά τους μεταφέρθηκαν σε πραγματικό χρόνο στον κινηματογράφο, έως σήμερα οι τίτλοι παραμένουν σήμανση και αναφορά ως προς το τι πάει να πει λογοτεχνία αιχμής τη σωστή ώρα και τη δέουσα στιγμή. Γαμάτα σάουντρακ, γαμάτες ταινίες και φυσικά μια μήτρα από σπαρταριστές σελίδες που, πλέον, ακόμα και οι πιο δυσκοίλιοι ή καχύποπτοι κριτικοί του τότε σήμερα καταλαβαίνουν το γιατί εκτιμούνται τόσο: στα βιβλία αυτά κρυβόταν η αλήθεια της γενιάς των twenty something, καταγεγραμμένη με γλώσσα και εικόνες πολύ διαφορετικές από τον ρυθμό και τα πρέπει που επέβαλε ο Δυτικός Κανόνας της λογοτεχνίας, όπως τον διακονούσε η σχολή της κριτικής του Χάρολντ Μπλουμ. Λογοτεχνία υψηλής τάσης, γραμμένη εν θερμώ, κοχλάζουσα και αναβράζουσα, με λέξεις και ήρωες που συμβάδιζαν θεματικά με τα φλέγοντα της νεότητας, την εποποίια των οποίων μετέδιδαν τα τραγούδια Hazy Shade of Winter των Bangles («Λιγότερο από το μηδέν») και Stay της Lisa Loeb με τους Nine Stories. Λογοτεχνία που σαν τραγούδι γκρούβαρε στη σλανκ γλώσσα της αληθινής ζωής των πρωταγωνιστών, ιστορίες που δεν χρησιμοποιούσαν αρχαϊκές λεκτικές τζιριτζάντζουλες ή συντακτικές copy paste φιοριτούρες, προκειμένου να δρέψουν καλό λόγο και αποδοχή από τη γενιά των boomer. 

Πάνκηδες και rebelόφρονες; Εντελώς! Θεσπέσιος ο Ντίκενς, μέγας ο Μόμπι Ντικ, αλλά το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» των γενεών που ζούσαν είτε λίγο χρόνο πριν είτε λίγο χρόνο μετά την πτώση του Τείχους, ήταν αδύνατον να το περιγράψει ο Προυστ, αλλά ο Ίρβιν Γουέλς. Ο Γουέλς που τη δεκαετία του ’90 με το «Trainspotting» παρέδωσε επίσης ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο της Χημικής Γενιάς και του τέκνο πυρετού, και εξαιτίας του το Born Slippy των Underworld ακούστηκε τις προάλλες το ίδιο δυνατά στο Bolivar του Αλίμου, όταν ο ντι τζέι Darren Emerson έκαψε τη Λεωφόρο Ποσειδώνος.

Όλοι οι παραπάνω έγραψαν για το σημαίνει να είσαι νέος και να μεγαλώνεις στον μεταπολεμικό Δυτικό Κόσμο, με έναν παρόμοια αυθάδη θεματικά και συγγενικά τρόπο με αυτόν του Σάλιντζερ στον «Φύλακα στη Σίκαλη» στα 50s. Το επίσης μνημειώδες σκανάρισμα της Φρανσουάζ Σαγκάν στο «Καλημέρα Θλίψη» τη δεκαετία του ’60 είναι άλλη μια από τις εκλεκτικές συγγένειες που συνδέουν την πιτσιρίκα Σάλλυ Ρούνεϋ με όλους τους παραπάνω λογοτεχνικούς θρύλους. Η ιρλανδέζα συγγραφέας αυτή τη στιγμή θεωρείται ό,τι πιο καυτό καλλιτεχνικά και εμπορικά διαθέτουν τα παγκόσμια γράμματα στην κατηγορία «πιστόλια που πυροβολούν μεγαλειωδώς, παρότι είναι κάτω από τα τριάντα».

Θεώρησα την παραπάνω εισαγωγή απαραίτητη, προκειμένου να ορίσουμε την πίστα (κλάση) που αγωνίζεται η συγγραφέας. Πώς το κάνει η Σάλλυ; Και πώς τα κατάφερε; Πανεύκολα! Από το πρώτο της, άλλωστε, μυθιστόρημα («Συζητήσεις με φίλους», Πατάκης) εκτοξεύτηκε στην κορυφή των παγκόσμιων γραμμάτων, μόλις στα είκοσι οκτώ χρόνια της. Και πώς έτσι; Έτσι: Η Ρούνεϋ υπερέχει γιατί τον κατέχει, ο κόσμος των millennials είναι ο κόσμος της, και η Σάλλυ που γράφει αλλά και απευθύνεται αναγνωστικά στον κόσμο των συνομηλίκων της, αλλά και εμάς τους ακόμα μάχιμα νιάτα της αλήστου Generation X, ανασυστά στα βιβλία της μια ζωή που την ξέρουν μόνο αυτοί, κι εμείς τη μαθαίνουμε από την κλειδαρότρυπα.

Κοινώς η Ρούνεϋ σκοράρει με τον αλάνθαστο τρόπο της Σαγκάν και του Σάλιντζερ, του Φιτζέρλαντ και των Μπρετ Ίστον Έλις και Ίρβιν Γουέλς. Αλλά όχι μόνο. Στο βάθος της μυθιστορίας της Ρούνεϋ κρύβονται οι γερές της μελέτες στη Βιρτζίνια Γουλφ και την Έμιλυ Ντίκινσον, στον Ρίλκε, τον Γιέιτς και τον Έλιοτ, στον Τολστόι και τον Μπαλζάκ, τον Προυστ και τον Morrissey (!) του Every Day is Like Sunday, του Oscilate Wildey και προπάντων του English Blood - Irish Heart. Ιρλανδέζα γαρ, που όμως ξέρει και από Λονδίνο, εφόσον της υποκλίνεται όλο το Νησί.

Στο ψητό, επιτέλους, ας γνωρίσουμε τους χαρακτήρες του «Όμορφε Κόσμε, πού είσαι». Η Άλις είναι συγγραφέας, ο Φίλιξ ταπεινός υπάλληλος σε σούπερ μάρκετ, η Αϊλίν τα κουτσοβολεύει βγάζοντας τα προς το ζην ως επιμελήτρια σε ένα λογοτεχνικό περιοδικό και ο κουλαριστός για χριστιανός και τρέντι ομορφόπαιδο Σάιμον δουλεύει σαν πολιτικός σύμβουλος σε μεσαίο κόμμα του Ιρλανδικού Κοινοβουλίου. Όλοι τους millennials, όλοι τους κακοπληρωμένοι, πλην της Άλις (καραμπινάτα alter ego της συγγραφέως), που, όπως και της Ρούνεϋ, τα δύο της βιβλία σκόραραν πωλήσεις και δημοσιότητα.

Παραθέτω ένα υπέροχο αλά Χόλντεν Κόλφιλντ, σαλιντζερικό παραλήρημα της Άλις - Σάλλυ Ρούνεϋ για την κατάστασή της: «Σου έχω πει πως μου είναι αδύνατον πλέον να διαβάσω σύγχρονη λογοτεχνία; Νομίζω φταίει το ότι ξέρω πολλούς από τους συγγραφείς της[...] Οι περισσότεροι από αυτούς δεν έχουν ρίξει ούτε μια ματιά στον πραγματικό κόσμο, εδώ και δεκαετίες[…] Όπως το βλέπω εγώ, βρίσκονται έξω από τον χορό. Γιατί δεν γράφουν για τη ζωή που όντως κάνουν και για όσα όντως τους καίνε; Γιατί παριστάνουν ότι δήθεν σκοτίζονται για τον θάνατο, το πένθος και τον φασισμό, ενώ στην πραγματικότητα αυτό που τους απασχολεί είναι αν το τελευταίο τους πόνημα θα βιβλιοκριθεί στους New York Times;[…] Αν οι συγγραφείς έγραφαν με ειλικρίνεια για τη ζωή τους, κανείς δεν θα διάβαζε τα μυθιστορήματα - και δικαίως, δηλαδή![...] Κι εξυπακούεται ότι, σ΄αυτό το γαϊτανάκι, η χειρότερη απ΄όλους είμαι εγώ. Γι' αυτό και δεν νομίζω ότι θα ξαναγράψω ποτέ άλλο μυθιστόρημα».

Η συγγραφέας Άλις και η επιμελήτρια Αϊλίν είναι επιστήθιες φίλες από το κολέγιο, ο Σάιμον πάλι γνωρίζεται με την Αϊλίν από το δημοτικό σχολείο, ως εκ τούτου η τριάδα τους είναι συνδεδεμένη με κοινές αναμνήσεις και χιλιόμετρα δυνατής φιλίας, που καμιά φορά, ειδικά, ως προς τη σχέση της Αϊλίν με τον Σάιμον, η δυναμική της τορπιλίζεται από βουβό έρωτα ανάμεικτο με περιστασιακό σεξ, που ποτέ δεν βρίσκει τον τρόπο για εκφραστεί ντιρέκτ και να προχωρήσει σε μια πιο ουσιαστική σχέση. Πιο ξεκάθαρα: Αυτοί οι δυο αλληλογουστάρονται, αλλά πάντα κάτι συμβαίνει και τα έχουν με λάθος συντρόφους.

Αυτά είναι τα κεντρικά υποκείμενα του Όμορφου κόσμου: νέοι που ερωτεύονται λάθος ανθρώπους, φίλοι που χάνονται και ξανασμίγουν, χωρίζουν, μαλώνουν, ξαναφιλιώνουν και προβληματίζονται για το σεξ, τις σχέσεις τους και τη φάση του κόσμου σε παρόντα χρόνο. Σήμερα, τώρα, που η παγκόσμια πολιτική κατάσταση, το μεταναστευτικό, το επισιτιστικό, το κλιματικό breakdown και η υπερσύνδεση όλων με όλους, μέσω της ασταμάτητης ροής των ειδήσεων, προξενεί αλεπάλληλους υπαρξιακούς και σωματικούς κλονισμούς. Τα αγόρια και τα κορίτσια της Ρούνεϋ έχουν τη συνεχή αίσθηση πως βρίσκονται μέσα στο τελευταίο φωτεινό δωμάτιο ενός κόσμου-σπίτι πριν τον καταπιεί για πάντα το σκοτάδι, όπως συνέβη και με τον πολιτισμό και τις αυτοκρατορίες που επικοινωνούσαν με τη Γραμμική γραφή Β!

Το βάρος τέτοιων σκέψεων και φόβων στέλνει τη συγγραφέα Άλις σε νευρολογική κλινική (ω, Χόλντεν Κόλφιλντ, πόσο την έχεις σημαδέψει), αφού η μόνη επιτυχημένη της παρέας τους αδυνατεί να διαχειριστεί το χρήμα και τη φήμη της. Όταν η ψυχολογική «επισκευή» της ολοκληρώνεται (;), η Άλις εγκαταλείπει το Δουβλίνο («ένας σκέτος εργασιακός κόμβος») και αποσύρεται σε ένα ιρλανδικό ψαροχώρι με θέα τον Ατλαντικό. Εδώ γνωρίζει τον Φίλιξ, τον μπρουτάλ αλητάκο υπάλληλο σούπερ μάρκετ που δεν πολυσκαμπάζει ούτε από λογοτεχνία, ούτε από τέχνη και προπάντων δεν ανησυχεί για τίποτα από όλα τα παραπάνω που απασχολούν τις δυο φίλες, όπως παρακολουθούμε τους προβληματισμούς τους ή τα νέα που στέλνουν η μία στην άλλη μέσω ιμέιλ. Κι όμως η Άλις τον ερωτεύεται για τα καλά!

To cut a long story short: Αυτό είναι ό,τι καλύτερο έχει γράψει μέχρι σήμερα η Ρούνεϋ. Ένα βιβλίο τρυφερό, αστείο και βαθιά δραματικό συνάμα. Όλα στη ζωή αυτής της millennial τετράδας φίλων είναι ρευστά, οι σεξουαλικότητες, τα σύνορα (το βιβλίο κινείται μεταξύ Ιρλανδίας, Παρισιού και Ρώμης , η δράση (συντελείται σε στενάχωρα μητροπολιτικά διαμερίσματα ή ταπεινά χωριατόσπιτα στην ύπαιθρο), οι διάλογοι (είτε τεξτάρονται μέσω ψηφιακών εφαρμογών είτε σπικάρονται σε παμπ, παραλίες και κρεβάτια μετά το σεξ). Και όλοι τους είναι αμήχανοι και δειλοί, όλοι εννοούν κάτι άλλο, κρυμμένο πίσω από αυτό που λένε, όλοι τους επιθυμούν πολλά περισσότερα από αυτά που δήθεν εξομολογούνται ή αφήνουν να τους ξεφύγουν.

Η millennial πρόζα της Ρούνεϋ είναι γάργαρη και συγκινητική, κοφτή αλλά ουσιαστική, οι σκέψεις της Αϊλίν και της Άλις, στιγμές-στιγμές, όπως ανταλλάσουν ιμέιλ για την επερχόμενη συντέλεια του κόσμου, μοιάζουν με bulletin ή σύντμηση δοκιμίων, που θα μπορούσε άνετα να γράψει η Ρούνεϋ όταν αποφασίσει να πάψει να χρησιμοποιεί τους ήρωες των μυθιστορημάτων της, προκειμένου να τσιτάρει ή να αναλύσει τις σοσιαλιστικές απόψεις της. Γιατί η Σάλλυ, που διαβάζω ευλαβικά τις συνεντεύξεις της, ποτέ δεν έκρυψε πως είναι ταγμένη σοσιαλίστρια. Ούτως ή άλλως, το κοινωνικό κράτος επιστρέφει και πάλι εξαιτίας του Covid, ο οποίος είναι επίσης παρών στο βιβλίο και για την ακρίβεια στο κρίσιμο τελευταίο κεφάλαιο. Εκεί που η Ρούνεϋ δίνει ένα συγκλονιστικά γλυκό, ανθρώπινο και ελπιδοφόρο τέλος, ίσως το πιο happy από όλα τα έως τώρα end της καριέρας της.

Μικρό αθώο σπόιλερ: τελικά ο «Όμορφος Κόσμος» είναι παντού. Βρίσκεται εκεί όπου οι φίλοι είναι πρόθυμοι να μιλήσουν αληθινά και να περιθάλψουν στοργικά ο ένας τον άλλον, καθώς η γη πλέει ακυβέρνητη στο άπειρο του χρόνου. Εδώ κατά τη Ρούνεϋ κρύβεται το μυστικό της ευτυχίας, γιατί μέχρι να συμβεί αυτό το τραγικό που λέγεται τέλος του ανθρώπινου πολιτισμού, όσο έχουμε ο ένας τον άλλο… the rest can go to the hell. Το τελευταίο δεν είναι επιμύθιο της Σάλλυ Ρούνεϋ, αλλά στίχος του David Bowie, από το Absolute Beginners. Οι Άλις και Φίλιξ, οι Αϊλίν και Σάιμον, οι millennial ψυχές του «Όμορφου Κόσμου», όσο και να φτάνουν επικίνδυνα στα τριάντα τους, θα παραμένουν πρωτάρηδες στον έρωτα και τη φιλία, αναζητώντας στο διηνεκές το μονοπάτι που οδηγεί στην αγάπη, την καλοσύνη, τη στοργή και την ευτυχία, μέσα από τα μάτια και την αγκαλιά του άλλου.

Το «Όμορφε κόσμε, πού είσαι» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Η μετάφραση είναι της Στέλλας Κάσδαγλη (θερμά kudos) και ο τίτλος προέρχεται από τον στίχο «Schone Welt, wo bist du» του ποιήματος «Die Gotter Griechenlandes» (Οι Θεοί της Ελλάδας) του Φρίντριχ Σίλερ.