«Πώς μπορώ να κάνω το παιδί μου να αγαπήσει το βιβλίο;»

Οι γονείς έχουν πολλούς τρόπους για να μεταδώσουν σε ένα παιδί την αγάπη για το διάβασμα. Ο βασικός όμως είναι ένας, και κρύβεται στη λέξη που είπαμε: στο «μεταδίδω». Το παιδί ενός ανθρώπου που δεν διαβάζει δεν θα έχει τις ίδιες ευκαιρίες με το παιδί που ζει σε ένα σπίτι όπου υπάρχουν βιβλία,με ανθρώπους που συνηθίζουν να κάθονται στην πολυθρόνα τους ή να ξαπλώνουν στο κρεβάτι τους με ένα βιβλίο στο χέρι. Τα παιδιά αναγνωρίζουν το καλό (και το συμφέρον τους) και μιμούνται τους άλλους —και πρώτα-πρώτα βέβαια τα πρότυπά τους, τους γονείς τους—, είναι ειδικοί στο να ξεσηκώνουν τις καλές συνήθειές τους, όπως ακριβώς και τις κακές.

Δεν υπάρχει κανείς από μία ευρύτατη γκάμα ειδικών —από βιβλιοθηκάριους μέχρι κοινωνιοψυχολόγους, και από υπαλλήλους βιβλιοπωλείου μέχρι εκπαιδευτικούς— που να μην ξέρει με απόλυτη σιγουριά πως ένας γονιός είναι το απόλυτο rolemodelγια τα παιδιά του όταν μιλάμε για την ανάγνωση, για το βιβλίο, για τη βιβλιοφιλία.

Όταν τα παιδιά βλέπουν τους γονείς τους να διαβάζουν στο σπίτι τους, και μάλιστα να διαβάζουν μία ποικιλία βιβλίων, είναι πολύ περισσότερο από πιθανό να μιμηθούν αυτή τη συμπεριφορά. Αυτή είναι η φυσιολογική πορεία των πραγμάτων.Το αντίθετο, το να πιέζεις ένα παιδί να διαβάσει εξωσχολικά βιβλία, δεν μπορεί να έχει καλά και μόνιμα αποτελέσματα. Το παιδί ενδεχομένως θα αντιδράσει απέναντι σ’ αυτόν τον «σχολικό» καταναγκασμό, θα νιώσει αδικημένο, και υπάρχει ισχυρή πιθανότητα να αναπτύξει μία αρνητική διάθεση για το βιβλίο. Εάν όμως βλέπει τους γονείς του να επενδύουν ένα μέρος του χρόνου τους στο διάβασμα, άρα εάν μεγαλώνει σε ένα σπίτι που ΕΧΕΙ βιβλία, τότε αύριο κιόλας, ή αν όχι αύριο μεθαύριο, θα κάνει και εκείνο την αρχή. Και ποιος ξέρει πού θα το οδηγήσει αυτή η αρχή.

Με δυο λόγια: το παιδί πρέπει να βλέπει πως οι πιο κοντινοί και πιο αγαπημένοι του άνθρωποι διαβάζουν, και να έχει και το ίδιο πρόσβαση σε βιβλία — σε μια ποικιλία βιβλίων.

Τι να διαβάζουν οι δικοί του; Λοιπόν: οτιδήποτε. Για να καταλάβει ένα παιδί πως το διάβασμα είναι μια επωφελής δραστηριότητα, δεν χρειάζεται να βλέπει τη μαμά του να καταγίνεται με τον Προυστ. Ούτε θα θεωρήσει τον Μέλβιλ καλύτερο συγγραφέα από οποιονδήποτε άλλον πριν φτάσει στην εφηβεία. Εκείνα όμως τα προηγούμενα δέκα χρόνια ΠΡΕΠΕΙ να βλέπει τους γονείς του να διαβάζουν: από την κυριακάτικη (έστω) εφημερίδα μέχρι ό,τι τούς ευχαριστεί. Όπως επίσης είναι καλό να βλέπει τους γονείς του να διαβάζουν οπουδήποτε, ακριβώς γιατί το βιβλίο είναι μία φορητή μαγεία — επ’ αυτού,δεν υπάρχει καλύτερο παράδειγμα από τις διακοπές. Τα μπάνια, οι βουτιές, τα καλαμαράκια στην ταβέρνα και οι λοιπές θερινές δραστηριότητες είναι όλα τους θεσπέσια, αλλά αν το βιβλίο συνδεθεί μόνο με το σπίτι ή με ένα οποιοδήποτε κλειστό περιβάλλον, κάτι δεν κάνουμε καλά.

Έτσι: φροντίστε να έχετε πολλά βιβλία μαζί σας στις διακοπές —δείξτε με έμμεσο τρόπο ότι είναι το ίδιο απαραίτητα με την οδοντόβουρτσά σας ή με το δεύτερο ζευγάρι αθλητικά παπούτσια—, και πάρτε σίγουρα ένα βίπερ μαζί σας ακόμη και στην εκδρομή του Σαββατοκύριακου ή αν πάτε κάπου για ένα τριήμερο. Βίπερ, ή ό,τι αγαπάτε.

Όπως άλλωστε και το παιδί σας πρέπει να διαβάζει ό,τι αγαπάει — και όχι βέβαια ό,τι αγαπάμε εμείς.

Τα παιδιά διαβάζουν ό,τι τούς παίρνουμε εμείς για να διαβάσουν από 0-6 ετών, αλλά κάπου εκεί, κάπου στην πρώτη με δευτέρα δημοτικού, αρχίζουν και έχουν προτιμήσεις. Και είναι απολύτως φυσιολογικό αυτό: κανένα βιβλίο (ούτε καν η Βίβλος, ούτε καν ο Χάρι Πότερ) δεν γράφτηκε για να αρέσει σε όλους τους ανθρώπους. Τα παιδιά μας μπορεί να προτιμούν τον Ιούλιο Βερν ή τα graphicnovel (τα graphicnovel, και τα κόμικς γενικώς, είναι βιβλία), ή τις βιογραφίες ποδοσφαιριστών, ή τα βιβλία τρόμου που εμείς βρίσκουμε σαχλά (ή που εμείς βρίσκουμε… τρομακτικά), ή τις περιπέτειες με νεαρούς ντετέκτιβ, ή τα αστυνομικά, κοινωνικά, αισθηματικά προβλήματα που λύνει μία κοριτσίστικη παρέα κάπου στα μέσα του προηγούμενου αιώνα. Δεν έχει καμία σημασία να διαβάσουν ντε και καλά το σημερινό μπεστ-σέλερ που ο ήρωάς του χαρακτηρίζεται από μια κάποια «διαφορά» που έχει από τους πολλούς. Κάθε παιδί (πρέπει να αφήνεται να) έχει τον δικό του τρόπο να βαδίζει στον δρόμο της ανάγνωσης, για να το πούμε έτσι μελοδραματικά.

Φυσικά και μπορούμε να τα βοηθήσουμε αν μας το ζητήσουν, ή να το επιδιώξουμε ζητώντας τους να μας μιλήσουν αν θέλουν για τον αγαπημένο τους λογοτεχνικό ήρωα (μπορεί να είναι ένας σκύλος, μια κούκλα που μιλάει, μία νταντά-ρομπότ, ή ένας βρικόλακας — βασικά, μπορεί να είναι οποιοσδήποτε), για τον αγαπημένο τους εικονογράφο, για τις ζωγραφιές που έχει αυτό ή εκείνο το μυθιστόρημα σε μερικές σελίδες, και γενικώς για τα αναγνωστικά τους ενδιαφέροντα. Μπορούμε να συζητήσουμε για την τάδε τηλεοπτική διασκευή ενός μυθιστορήματος δράσης στο Netflix, ή για το πώς θα φαντάζονταν εκείνοι τη μεταφορά στην τηλεόραση του αγαπημένου τους shooting game. Ή να τα ρωτήσουμε αν προτιμούν τα βιβλία με σκληρό εξώφυλλο περισσότερο απ’ ό,τι τα χαρτόδετα, καθώς το βιβλίο είναι μεν πολλά πράγματα, αλλά πριν το διαβάσουμε είναι μόνο ένα αντικείμενο. Και παραμένει τέτοιο ες αεί.

Και πάντα, πάντα, μπορούμε (και πρέπει) να τους προμηθεύουμε βιβλία. Βιβλία κάθε λογής. Βιβλία κάθε είδους και κάθε κατηγορίας. Ακόμη-ακόμη και ένα κλικ πάνω από τη δική τους ηλικιακή τους κατηγορία, πού και πού. Εννέα στις δέκα φορές, τα παιδιά διαβάζουν με ένοχη απόλαυση ένα βιβλίο που είναι γραμμένο για λίγο μεγαλύτερους αναγνώστες. Όπως επίσης μπορούμε (και πρέπει) να τους δείχνουμε όλα τα είδη και τα φορμάτ βιβλίων. Έτσι κι αλλιώς, όταν μεγαλώσουν τα σημερινά παιδιά, θα διαβάζουν σε τελείως διαφορετικά μέσα από αυτά που διαβάζαμε εμείς στην ηλικία τους. Και, όχι, το μερίδιο των e-books και των audio-booksστην Ελλάδα δεν θα παραμείνει στο 1% της αγοράς όπως είναι συνολικά σήμερα. Ίσως τότε να έχει φτάσει και το 50%. Ίσως τότε να έχουν βγει και άλλοι τύποι βιβλίων. Που, όχι, δεν θα μυρίζουν κόλλα βιβλιοδετείου, αλλά θα είναι επίσης αγαπησιάρικα πράγματα.

Παιδαγωγοί, εκπαιδευτικοί, στελέχη εκδοτικών, ψυχολόγοι και άλλοι έχουν καταρτίσει ολόκληρους καταλόγους με τιπ που βοηθούν τους γονείς να κάνουν πιο ισχυρό τον δεσμό των παιδιών τους με το βιβλίο, ΧΩΡΙΣ να τα πιέζουν, ΧΩΡΙΣ να τα κάνουν να νιώσουν πως είναι μέρος κάποιου… πειράματος που θέλει να τα κάνει βιβλιόφιλα ρομποτάκια. Είναι ωραία τιπ, έξυπνες συμβουλές, που αποδεδειγμένα λειτουργούν. Έχουν να κάνουν με το να φτιαχτεί, π.χ.,από κοινού ένας ευχάριστος χώρος ανάγνωσης σε μια γωνιά του σπιτιού (διακοσμημένος όμορφα και χιουμοριστικά), με το να δίνονται δωράκια ή «μάρκες» σε όποιο μέλος της οικογένειας τελείωσε ένα βιβλίο ή έβγαλε «τις σελίδες της ημέρας», με τη δημιουργία μιας μικρής «λέσχης ανάγνωσης» στο σπίτι ή σε μια σειρά από συγγενικά και φιλικά σπίτια, με ποικίλες αναγνωστικές ρουτίνες που θα έχουν συμφωνηθεί επίσης από κοινού («Ας διαβάσουμε λοιπόν τις πέντε μας σελίδες όσο τρώμε τα δημητριακά μας») κλπ. κλπ. Καλά είναι όλα αυτά, και, ξαναλέμε, δουλεύουν, αλλά έχουμε την εντύπωση πως λίγοι θα τα εφάρμοζαν, και όχι για πολύ.

Γι’ αυτό και το επαναλαμβάνουμε ακόμη μία φορά: το παιδί πρέπει να βλέπει τους γονείς του να διαβάζουν, και να το χαίρονται που διαβάζουν· πρέπει να έχει πρόσβαση σε άφθονα και διαφορετικά μεταξύ τους βιβλία· και πρέπει να επιλέγει εκείνο τι, πότε, και με ποιους ρυθμούς θέλει να διαβάζει.

Οι πειρασμοί είναι πολλοί, οι διασπάσεις της προσοχής αναπόφευκτες, το βάρος του σχολείου μεγάλο, τα νέα στις ειδήσεις όχι και τόσο ενθαρρυντικά: τα παιδιά μας έχουν ανάγκη τη μεγαλύτερη δυνατή βοήθεια από εμάς ώστε να καταλάβουν κάποια στιγμή από μόνα τους ότι το βιβλίο συμφέρει, ότι με το βιβλίο νικάς —τη μοναξιά, τον χρόνο, τα πάντα—, ότι το βιβλίο είναι καλό, και ότι, διάολε, το βιβλίο έχει χαβαλέ, και ότι καμιά φορά, ή και πολύ συχνότερα από καμιά φορά, είναι πιο διασκεδαστικό από την τηλεόραση, τα games, και το Tik Tok μαζί.