«Χειροποίητη Κρήτη», ένα βιβλίο που καταγράφει τις παραδοσιακές τέχνες του νησιού

Η Ισαβέλλα Ζαμπετάκη, ταξιδιωτική δημοσιογράφος και δημιουργός των Tourism Awards, «έγραψε» μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα στην ενδοχώρα της Κρήτης από την άνοιξη μέχρι τον χειμώνα του 2021. Αναζήτησε τεχνίτες και μάστορες που συνεχίζουν να εξασκούν παραδοσιακές τέχνες και τους παρακολούθησε επί το έργον. Από την αγγειοπλαστική και την υφαντική μέχρι την τυροκομία και την οινοποίηση, στο concept book «Χειροποίητη Κρήτη» αποτυπώνει το προφίλ 26 διαφορετικών τεχνών. Φωτίζει λιγότερο γνωστές πτυχές του τρόπου με τον οποίον δημιουργούνται προϊόντα όπως τα στιβάνια, οι κατσούνες και τα κρητικά μαχαίρια και αφήνει χώρο στους ανθρώπους να μοιραστούν την ιεροτελεστία της τέχνης τους.

Παράλληλα, φέρνει στο προσκήνιο λιγότερο γνωστές εκφάνσεις του χειροποίητου, όπως τα μαντιναδάκια -ζαχαρωτά που κρύβουν μέσα τους μαντινάδες- ή ο αλάδανος -ρητίνη με μοναδικό άρωμα και ισχυρές φαρμακευτικές ιδιότητες που συλλέγεται με το χέρι τους καλοκαιρινούς μήνες.

Ο φακός του Γιώργιου Αναστασάκη, καθώς παρακολουθεί τους Κρητικούς να μαζεύουν ελιές, να φτιάχνουν χαρουπόμελο ή να αποστάζουν τσικουδιά, σε κάνει να θέλεις να είσαι κι εσύ εκεί την επόμενη φορά. Ίσως επειδή οι παραδοσιακές «χειροποίητες» διαδικασίες αποκτούν νέο νόημα σε μια έντονα ψηφιοποιημένη πραγματικότητα. Ενδεχομένως αυτός να είναι και ο λόγος που το περιηγητικό αυτό concept book σε κερδίζει με την ήρεμή του δύναμη και με την αγάπη του για τις μικρές γιορτές της καθημερινότητας.

Η «Χειροποίητη Κρήτη» υλοποιήθηκε με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης και η πρώτη επίσημη παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει την Πέμπτη 30 Ιουνίου στο Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων. Η πρώτη έκδοση απευθύνεται στους επαγγελματίες του τουρισμού με στόχο να ενισχύσει την στροφή προς τις βιωματικές και αυθεντικές εμπειρίες στην ενδοχώρα του νησιού. Τα «μυστικά» της «Χειροποίητης Κρήτης» θα μπορεί κανείς να τα ανακαλύψει και στη σελίδα Incredible Crete στο facebook και το Instagram, με hashtag το #handcraftedcrete.

Η ATHENS VOICE εξασφάλισε σε πρώτη δημοσίευση το απόσπασμα που αφορά την τέχνη της κεραμικής.

Κεραμική: Προδημοσίευση από το βιβλίο «Χειροποίητη Κρήτη» της Ισαβέλλας Ζαμπετάκη

Προσπαθώ να κάνω εικόνα στο μυαλό μου την εποχή που μου περιγράφει ο Γιώργης, κεραμίστας στις Μαργαρίτες του Ρεθύμνου. Μέχρι και τα παιδικά του χρόνια, 20 ξυλοκάμινα κάπνιζαν κάθε Σάββατο στην άκρη του οικισμού, ψήνοντας στο εσωτερικό τους τα χρηστικά αγγεία που κατασκεύαζαν οι φημισμένοι τεχνίτες του. «Ένα καμίνι χωρά μέχρι και 500 κομμάτια και παίρνει περίπου πέντε ώρες να το γεμίσεις», μου εξηγεί. Με γοητεύει το γεγονός ότι σχεδόν όλα τα υλικά που παίρνουν μέρος σε αυτήν τη διαδικασία τα προμηθεύει ο ίδιος ο τόπος: από το χώμα, που δίνει τον πηλό, μέχρι τα λιόκλαδα, που θρέφουν το καμίνι.

Η Μαρινίκη, σύζυγος του Γιώργη και πλουμίστρα στο εργαστήρι τους, παίρνει στα χέρια της τον πλοκό, ένα πινέλο στην άκρη του οποίου είναι δεμένη μια παχιά κλωστή από μαλλί προβάτου. Βουτάει τον πλοκό στην ώχρα, μαζεμένη από το Αόρι του Ψηλορείτη, και σχεδιάζει ένα ανθέμιο -το σήμα κατατεθέν του χωριού- σε ένα πτηνόμορφο αγγείο. Άλλη μια τεχνική που χρησιμοποιείται εδώ και χιλιετίες στις Μαργαρίτες είναι αυτή της χρήσης λείων βότσαλων από τη θάλασσα ή το ποτάμι για το στίλβωμα των σκευών. Αντίστοιχης ηλικίας είναι και η ευρηματικότητα που χαρακτηρίζει κάποια από τα αντικείμενα στους πάγκους τριγύρω. Το μελοκούρουπο ήταν ένα σκεύος με διπλό χείλος που χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση μελιού. Το κάτω χείλος γέμιζε με νερό και προστάτευε το περιεχόμενο από τα μυρμήγκια. Αντίστοιχα, η κούπα του Πυθαγόρα δίδασκε την αξία του μέτρου και ήταν φτιαγμένη με τρόπο τέτοιο που αν ο χρήστης της την παραγέμιζε με κρασί, τότε όλο το υγρό χυνόταν.

Από τις Μαργαρίτες δεν έλειψαν ωστόσο και οι μοντέρνες πατέντες με βάση τον πηλό: από ρόδες για πατίνια τη δεκαετία του 1970 μέχρι τουαλέτες φτιαγμένες από γλάστρες. Μια βόλτα στα σοκάκια επιφυλάσσει εκπλήξεις και άλλων απρόσμενων χρήσεων του πηλού τόσο στα σπίτια όσο και στα περίπου 20 επισκέψιμα εργαστήρια του χωριού. Και στα γειτονικά Πυθαρουλιανά, ανάμεσα στις δρυς, τα ελατοκυπαρίσσια και τις χαρουπιές, καπνίζει ακόμα με τον παραδοσιακό τρόπο ένα εντυπωσιακό λιθόκτιστο καμίνι.