Η Aθήνα στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία

«Κοίτα να δεις» μου είπαν στην A.V. μόλις είπα την ιδέα μου γι’ αυτό το κείμενο «βάλε και τίποτα νεότερο από το 1800». Ακολουθώντας τη σοφή αυτή προτροπή, έβαλα μόνο σύγχρονους συγγραφείς. Επίσης, έβαλα μόνο ό,τι έχω διαβάσει και βρίσκεται στη βιβλιοθήκη μου. Δηλαδή δεν αγόρασα λογοτεχνικά περιοδικά με αφιερώματα ούτε παράθεσα σκέτους τίτλους για μπούγιο, στο δε διαδίκτυο έψαξα μόνο για να σας γράψω ποια έκδοση υπάρχει αυτή τη στιγμή στα βιβλιοπωλεία. Μεροληψία, φυσικά και δεν εξάντλησα το θέμα (θέμα διδακτορικού, άλλωστε), συμφωνώ, αλλά τουλάχιστον θα σας μιλήσω για πράγματα οικεία κι αληθινά.

 Βασίλης Αλεξάκης. «μ.Χ.» (Εξάντας, 2007). Στο μυθιστόρημα, πλην Άθω - Τήνου, υπάρχει και πολλή Αθήνα: Παπαδιαμαντοπούλου, Δ. Αρεοπαγίτου, «Γεννάδειος» Βιβλιοθήκη, «Δούρειος Ίππος», Μέγαρο Μουσικής, Κηφισιά, «Σπίτι του λαού», Ραφήνα, Ζ. Πηγής κ.λπ.

Χρήστος Βακαλόπουλος. «Νέες αθηναϊκές ιστορίες» (Εστία, 1988). Παρελαύνουν: Ομόνοια, Κυψέλη, Εξάρχεια, Πλάκα, Σκουφά, Καλλιδρομίου, Λήμνου, Σταθμός Λαρίσης και, ως «πρωταγωνιστής», ο παγκρατιώτικος «Λέντζος».

Βασίλης Βασιλικός. Εκτός των πολλών άλλων, η νεοελληνική γλώσσα τού χρωστάει τη φράση «Εκτός των τειχών» (ομώνυμο βιβλίο του 1966, επιτακτική η επανέκδοσή του), δηλαδή την περιοχή Κοραή - Σύνταγμα - Κολωνάκι. 

Άγγελος Γέροντας. «Η επίσκεψις της ασταθούς κυρίας» (Γαβριηλίδης, 2004). Στην αθηναϊκή του τοπογραφία περιλαμβάνονται: Πετρούπολη, Γουδί, Γαλάτσι, Ομόνοια, «Γενικό Κρατικό», Ιερά Οδός, Πειραιώς, Γκύζη κ.λπ.

Τάσος Γουδέλης. «Η γυναίκα που μιλά» (Κέδρος, 2002), με πρωτοποριακή αφήγηση. Εδώ και το αριστουργηματικό «Τοπίο», με φόντο του Παπάγου. Επίσης Υμηττός, ΕΣΑ, αμερικάνικη πρεσβεία, Θων.

Γεράσιμος Δενδρινός. Φτωχικές και δύσκολες νεανικές ζωές με φίλτρο χαμηλών κι «ευπαθών» τόνων «Απέραντες συνοικίες» (Κέδρος, 2001), τουτέστιν στον Πειραιά και στη Δυτική Αττική.

Μάρω Δούκα. Από τα πολλά αθηναϊκά της κορυφαίας πεζογράφου, επιλέγω το «Η Πλωτή πόλη» (Κέδρος, 1984): «πρωταγωνιστεί» η Πατησίων (Κολιάτσου κι όχι μόνο). Επίσης Σύνταγμα, «Ορφανίδης», «Απότσος», Λυκόβρυση, αεροδρόμιο Ελληνικού.                                                                                                                                      

Σωτήρης Δημητρίου. Ήδη σε προηγούμενα κομμάτια του εμφανίζονταν Κουκάκι, Άλιμος ή Πεδίο του Αρεως, μα στο ωραιότατο «Τα οπωροφόρα της Αθήνας» (Πατάκης, 2005) εκ σχεδίου βλέπουμε Τζιτζιφιές, Μεταξουργείο, Νεάπολη, Ζάππειο, Εθνικό Κήπο κ.λπ.

 «Η Αθήνα από το 19ο στον 21ο αιώνα» (Πατάκης, 2009). Συλλογή λογοτεχνικών κειμένων από τους Σούτσους και τον Αμπού μέχρι τον Βαρβέρη και την Κρανάκη, σε ανθολόγηση και επιμέλεια της χαλκέντερης Δώρας Μέντη. Πολύ πρόσφατο και δουλευταράδικο βιβλίο, το οποίο πατάει πάνω στην ίδια ιδέα μ’ αυτό το άρθρο.

 Τάκης Θεοδωρόπουλος. «Η δύναμη του σκοτεινού θεού» (Ωκεανίδα, 1999). Πολύ καλογραμμένο μυθιστόρημα, όπου το ψυχόδραμα του αφηγητή λύνεται (;) στο «Ευριπίδου θεωρείον», στο θέατρο του Διονύσου.

Μένης Κουμανταρέας. Ο άριστος και κατ’ εξοχήν αθηναιοκεντρικός πεζογράφος, με ειδική δημιουργική εμμονή στον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο. Επιλέγω το «Το κουρείο» (Κέδρος, 1979), για τη θαυμαστή ακρίβεια περιγραφής των πέριξ της Βικτώριας.

Πάνος Κουτρουμπούσης. «Εν αγκαλιά ντε Κρισγιαούρτι» (1978, τρέχουσα έκδοση Απόπειρα, 1987). Το κομμάτι «Στον σινεμάν» (= «Ροζικλαίρ»), αποτελεί υπόδειγμα ύφους για κάθε γραφιά.

Πέτρος Κουτσιαμπασάκος. «Η σκεπή» (Εστία, 2004). Αξιοσημείωτη νεο-ηθογραφία: «Δημητρακοπούλου και Μεϊντάνη γωνία», «Πίσω από τον Άγιο Πολύκαρπο», Ακαδημίας, Φωκίωνος Νέγρη, Κουκάκι κ.λπ.

Έλσα Λιαροπούλου. «Οι άλλες» (Νεφέλη, 1994). Πρώτης τάξεως ντεμπούτο, όπου η Αθήνα αναφέρεται μεν ρητά μόνο στα «Το τετράδιο» και «Το τρένο», μα λανθάνει παντού.

Τόνια Μασουρίδου. «Γλυσίνα ακουμπισμένη σε πεύκο» (Μαΐστρος, 2007). Γλυκά (με την καλή έννοια) διηγήματα, με πολλή Κυψέλη κι όχι μόνο.

Μιχαήλ Μήτρας. «Αστική τοπιογραφία» (Αιγόκερως, 1982, τρέχουσα έκδοση μέσα στο «Μηχανή αναζήτησης», Νεφέλη, 2009). Το ομώνυμο μεταδιήγημα εκ δύο μόνο βασικών λέξεων (πολυκατοικία, αυτοκίνητο) ίσως ν’ αναφέρεται στην Αθήνα.

Ανδρέας Μήτσου. Η βραβευμένη αθηναϊκή νουβέλα, που εκτυλίσσεται ανάμεσα σε Χαλάνδρι, Ζωοδόχου Πηγής, Λαϊκή της Καλλιδρομίου, ξενοδοχείο “Marie” της Νεάπολης, Λαιμό, Σύνταγμα. Βουλιαγμένη, Σούνιο: «Ο κύριος Επισκοπάκης» (Καστανιώτης, 2007).

Περικλής Μποζινάκης. Η ρημαγμένη Αθήνα ως φανταστικό εφιαλτικό σκηνικό. Συγγρού, Ομόνοια, Αγία Παρασκευή, Ερμού, Πανεπιστημίου, και, ιδίως, Πλάκα, στο μεταίχμιο μεταξύ επιστημονικής φαντασίας και γκραν γκινιόλ: «Απόκρημνος χρόνος» (Ars Nocturna, 2008). 

 Νίκος Νικολαΐδης. Και οι ταινίες και τα βιβλία του κουβαλάνε πολλή Αθήνα. Έμφαση στο μεταθανάτιο –και λαμπρό– «Μια στεκιά στο μάτι του Μοντεζούμα» (greekworks.com, 2008), όπου: Πολύγωνο, Χαφτεία, Κωλέττη, «Περοκέ», «Άστυ», Κεραμεικός, «Αττικόν», «Λεόντειο», Πεδίο Άρεως κ.λπ. 

Θάνος Ξηρός. «Ακοίμητο νερό» (Κ. Κωστόπουλος, 2004). Μεταξύ αλλων, στο ομότιτλο πικρό βιογραφικό διήγημα: Άγιοι Ανάργυροι, Ομόνοια, περίπτερο Ιουλιανού και Γ΄ Σεπτεμβρίου, «Σωτηρία», Λαγονήσι, Κολωνάκι, φροντιστήρια της Κάνιγγος κ.λπ.

«Ο δρόμος για την Ομόνοια» (Καστανιώτης, 2005). Συλλογικό βιβλίο 21 συγγραφέων –κείμενα συνήθως πολύ υψηλού επιπέδου, όχι κατ’ ανάγκην για την Αθήνα– τα έσοδα του οποίου εξακολουθούν να δίνονται σε δύο από επιζώντα θύματα του ρατσιστή δολοφόνου Παντελή Καζάκου.

 Αλέξης Πανσέληνος. Αφήνω π.χ. τη «Μεγάλη πομπή» και προτείνω «Ιστορίες με σκύλους» (Κέδρος, 1984). Και τα τέσσερα εκτεταμένα διηγήματα εκτυλίσσονται –ή έστω έχουν κάποια αναφορά– στην Αθήνα: Πασαλιμάνι, «Ηρώδειο», Φάληρο, Γ΄ Σεπτεμβρίου, σινεμά «Λουξ» (Αλεξάνδρας, αν ερμηνεύω σωστά), Στάδιο «Γ. Καραϊσκάκης», Μουσείο κ.λπ.

 Δημήτρης Πετσετίδης. Διαλέγω το «Ο Σαμπατές ζει» (Νεφέλη, 1998), όπου τα διηγήματα «Διφυλλάκι» (με φόντο ημιυπόγειο στην πλατεία Βάθης) και «Το φολκσβάγκεν του Θανασάκη» (Λυκαβηττός, γήπεδο του Παναθηναϊκού κ.λπ.).

Τέος Ρόμβος. «Πλάνος δρόμος» (1988, τρέχουσα έκδοση Βιβλιοπέλαγος 2003). Μυθιστόρημα φυγής, πρωτοποριακό γράψιμο και λίγες αλλά αποφασιστικές αναφορές στην Αθήνα, από έναν εκτός κυκλωμάτων συγγραφέα.

Νίκος Σαραντάκος. «Για μια πορεία» (Σύγχρονη Εποχή, 1984). Το καλύτερο και πλέον χιουμοριστικό βιβλίο για τα φοιτητικά χρόνια της μεταπολίτευσης. Πολυτεχνείο, Φάληρο, Ελληνικό, Κάνιγγος, Βουλιαγμένης, Καλαμάκι, Σύνταγμα, Σταθμός Λαρίσης κ.λπ.

 Θανάσης Σκρουμπέλος. Έντονες εικόνες από Γκάζι, Ιπποκράτειο, Βοτανικό, «ΒΙΟ», Σταθμό Πελοποννήσου, παλιά μαρμάρινη κρήνη του Μεταξουργείου κ.λπ. Σπαρακτικό το αφήγημα «Ο Αποστόλης», για το τελευταίο (ίσως) φίδι του Κολωνού. «Τα φίδια - Το δείπνο - Στον Κολωνό» (Α.Α. Λιβάνη, 1990, τρέχουσα έκδοση «Τα φίδια στον Κολωνό», Ελληνικά γράμματα 2006).

 Μαρία Στεφανοπούλου. «Ο βράχος στο σύννεφο» (Εστία, 2006). Ζηλεύω το κινηματογραφικά και διαρκώς διαχεόμενο τούτων των διηγημάτων. Στα εξ αυτών «αθηναϊκά» βλέπουμε Αρδηττό, Όλγας, Νέο Κόσμο, Καλλιμάρμαρο, Πλάκα, περιοχή Προεδρικού Μεγάρου κ.λπ.

Γιώργος Συμπάρδης. «Ο άχρηστος Δημήτρης» (Κέδρος 1998). Θελκτικό βιβλίο αντρικής φιλίας με φόντο Αιγάλεω, Θησείο/σταθμό Θησείου, Κεραμεικό, πατσατζίδικο Αχαρνών και συνεχή κίνηση Αθήνα - Πειραιά. 

Περικλής Σφυρίδης. Το ιδιαίτερα καλογραμμένο «Ταξίδι αναψυχής» ενός «παράνομου» ζευγαριού από τη Σαλονίκη στην Αθήνα (Δραπετσώνα, Βάρκιζα, Ακρόπολη κ.λπ.) αποδεικνύεται κατώτερο των προσδοκιών τους. Στα «Κούφια λόγια» (Καστανιώτης, 1988).

Έρση Σωτηροπούλου. Εκτός από το διάσημο (Πλεύρης γαρ) «Ζιγκ-ζαγκ στις νερατζιές», προτείνω το μια ιδέα σουρεαλιστικό «Μέρες εξαγνισμού» (Εξάρχεια, πλατεία Καραμανλάκη, «Αθήνα στραγγισμένη») στο «Ο βασιλιάς του φλίπερ» (Καστανιώτης 1998).

Φαίδων Ταμβακάκης. «Τα τοπία της Φιλομήλας» (Εστία, 1990). Ακόμα ένα εκκωφαντικό (και πολύ αγαπημένο μου) πρωτόλειο, με Δεξαμενή, ηλεκτρικό, Κυψέλη, «Ζόναρ’ς», Πεδίο του Άρεως, Καβούρι, Γκύζη κ.λπ.

Σώτη Τριανταφύλλου, ομόσταβλη. «Η φυγή» (Μελάνι 2004): η Αθήνα (ξενοδοχείο «Εξέλσιορ», «Σε Νου», Πινδάρου, «Ορφανός», Κολωνός, Αιγάλεω κ.λπ.) ως ματαιωμένο καταφύγιο για κυνηγημένους επαρχιώτες των αρχών του ’50.

«Υπόγειες ιστορίες» (ATHENS VOICE BOOKS 2008). Διηγήματα 16 συγγραφέων για τους 27 σταθμούς του μετρό. 

 Μισέλ Φάις. Αντί άλλων, ίσως εντονότερα  αθηναϊκών του, δείτε το ιδιοφυούς δομής και πραγμάτωσης (μέχρι και το πολυτονικό παραβλέπω!) «Ελληνική αϋπνία» (Πατάκης 2004), όπου «πρωταγωνιστεί» το Δρομοκαϊτειο Ψυχιατρείο.

Χρήστος Χρυσόπουλος «Ο βομβιστής του Παρθενώνα» (Ανατολικός, 1998). Ακόμα ένα αξιομνημόνευτο συγγραφικό ξεκίνημα, με τίτλο - θέμα αυτόδηλα και αυτοδίκαια αθηναιοκεντρικό.

 Χρήστος Χωμενίδης. Κι εδώ, αντί γι’ άλλα, ίσως προφανέστερα, διαλέγω το παρωδιακό «Η φωνή» (Εστία, 1998), όπου –σε μια ιδιότυπη τραγουδιστική success (;) story– επιχωριάζουν Μαρούσι, Κοραή, Ευελπίδων, Καλλιμάρμαρο κ.λπ.

«Αθήνα - Μεταμορφώσεις του Αστικού Τοπίου»

Από τη Νεοελληνική Ιστορική Συλλογή Κωνσταντίνου Τρίπου (εκδόσεις Μουσείου Μπενάκη). Τυπώθηκε με αφορμή την ομότιτλη έκθεση και περιέχει ένα θησαυρό από παλιές φωτογραφίες της πόλης που συγκεντρώθηκαν σε ένα χρονικό διάστημα 100 χρόνων.

  Στη φωτογραφία: «Τα καμένα μανάβικα και λίγα ψιλικατζίδικα στη φωτιά της 26/6/49». Η πλατεία Κοτζιά, 1949. Στο βάθος το μέγαρο Μελά, έργο του Ε. Τσίλερ (1884), μετασκευασμένο σε ταχυδρομείο. Σήμερα στεγάζει υπηρεσίες της Εθνικής Τράπεζας, ενώ το γειτονικό του, ένα από τα ελάχιστα κτίρια γραφικής αρχιτεκτονικής στην Αθήνα, έχει μετατραπεί σε πολυκατάστημα.

«Ζόρικα Χρόνια. Φωτογραφίες 1967 – 1975» του Michael Ruetz. Με αυτή την έκθεση ξεκινά το Athens Photo Festival 09 «Crossroads» του Ελληνικού Κέντρου Φωτογραφίας. Ως Πέμπτη 29/10, στο Goethe-Institut Athen, Ομήρου 14-16, 210 36 61 000

d.fyssas@gmail.com