Μάχες γονέων για «ακατάλληλα» βιβλία

Όταν η Yael Levin-Sheldon, μητέρα δύο παιδιών που ζει κοντά στο Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια, έμαθε για ένα βιβλίο που έφερε στην τάξη ένας δάσκαλος σε σχολείο της περιοχής, με τίτλο «The Black Friend: On Being a Better White Person» το θεώρησε ρατσιστικό. «Ο τίτλος και μόνο», λέει η Levin, «είναι απαράδεκτα ρατσιστικός και δεν θα έπρεπε ένα τέτοιο βιβλίο να βρίσκεται στα δημόσια σχολεία».

Στις περισσότερες ενώσεις γονέων και κηδεμόνων εκδηλώνεται μια στροφή που θα μπορούσε να θεωρηθεί συντηρητική. Για παράδειγμα, η ομάδα για τα δικαιώματα των γονέων «No Left Turn in Education» συντάσσει λίστα βιβλίων που «διαδίδουν ριζοσπαστικές και ρατσιστικές ιδεολογίες» και καλλιεργούν στους μαθητές «διαχωριστική νοοτροπία και κάνουν κατήχηση σε επικίνδυνες ιδέες». Η λίστα περιλαμβάνει το δυστοπικό μυθιστόρημα της Μάργκαρετ Άτγουντ «The Handmaid's Tale» και το «White Fragility» του Robin Diangelo. Περιέργως, το «The Black Friend», ένα μπεστ-σέλερ των New York Times στο οποίο ο συγγραφέας Frederick Joseph εξιστορεί τις περιπέτειές του ως μαύρος μαθητής σε ένα λύκειο με λευκά παιδιά, δεν περιλαμβάνεται ακόμα στη λίστα, αλλά η γενική γραμμή είναι ότι τα βιβλία που περιβάλλουν το κίνημα Black Lives Matter δεν θα έπρεπε να βρίσκονται στο σχολικό περιβάλλον.

Προγραμμένα είναι και τα βιβλία που καταγγέλλουν την ιστορία του ρατσισμού στις ΗΠΑ και αμαυρώνουν την αμερικανική παράδοση. Οι γονείς ομάδων όπως το «No Left Turn» υποστηρίζουν ότι τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται μια θετική αφήγηση για το παρελθόν της Αμερικής. Επίσης, βιβλία γύρω από τη σεξουαλικότητα, ιδιαίτερα αν περιέχουν ρητές λεπτομέρειες, κινδυνεύουν να απαγορευθούν ως πορνογραφικά. Η Levin-Sheldon αρνείται ότι οι γονείς συμπεριφέρονται με αυταρχισμό και πουριτανισμό παλαιού τύπου και τονίζει ότι πιστεύει στην ελευθερία του λόγου, προσθέτοντας ότι απαιτείται συζήτηση μεταξύ γονέων, δασκάλων και βιβλιοθηκονόμων. Ωστόσο, στην πράξη, δεν γίνεται διάλογος: στο Τέξας, ένας νομοθέτης δημιούργησε λίστα με περισσότερα από 850 βιβλία που, κατά τη γνώμη του, μπορούν να προκαλέσουν στους μαθητές «ενόχληση, ενοχή, αγωνία ή οποιαδήποτε άλλη μορφή ψυχικής δυσφορίας» λόγω της φυλής ή του φύλου τους. Άρθρο της εφημερίδας «Dallas Morning News» επεσήμανε ότι 97 από τα πρώτα 100 βιβλία της λίστας έχουν γραφεί από συγγραφείς εθνοτικών μειονοτήτων, ή γυναίκες ή LGBTQ.

Μια σχολική περιφέρεια στο Σαν Αντόνιο του Τέξας αφαίρεσε 400 από αυτά τα βιβλία από τις βιβλιοθήκες της χωρίς καμιά επίσημη διαδικασία αξιολόγησης ή συγκεκριμένα παράπονα από τους γονείς. Μια σχολική επιτροπή του Τενεσί αφαίρεσε το «Maus», ένα βραβευμένο με Πούλιτζερ graphic novel για το Ολοκαύτωμα, από το πρόγραμμα σπουδών του στην όγδοη τάξη λόγω κάποιας βωμολοχίας και ενός ανθρωπομορφικού γυμνού ποντικού. Στην κομητεία Polk της Φλόριντα, ένα σχολείο αφαίρεσε 16 βιβλία, συμπεριλαμβανομένων των βραβευμένων μυθιστορημάτων «The Kite Runner» του Khaled Hosseini και το «Beloved» της βραβευμένης με Νόμπελ Toni Morrison, επειδή περιείχαν «άσεμνο υλικό».

Παρόμοιες κινήσεις έχει κάνει και η αριστερά. Μια σχολική περιοχή κοντά στο Σιάτλ της Ουάσιγκτον αφαίρεσε από το πρόγραμμα σπουδών το κλασικό «Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια», της Harper Lee, ένα από τα πιο αγαπημένα αμερικανικά μυθιστορήματα, γραμμένο το 1960. Η δικαιολογία ήταν η απεικόνισης των φυλετικών σχέσεων και η ρατσιστική γλώσσα που περιέχει το βιβλίο. Η χρήση ρατσιστικών επιθέτων από τους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες ώθησε επίσης ομάδες γονέων να ζητήσουν την κατάργηση του «Άνθρωποι και ποντίκια» του John Steinbeck σε σχολικές περιοχές στο Mendota Heights της Μινεσότα και στο Burbank της Καλιφόρνια.

Η Ένωση Αμερικανικών Βιβλιοθηκών που παρακολουθεί τον αριθμό των καταγγελιών που υποβλήθηκαν κατά των βιβλίων στις σχολικές βιβλιοθήκες, έχει καταγράψει μια αξιοσημείωτη αύξηση τον περασμένο χρόνο. Από τον Σεπτέμβριο έως τον Νοέμβριο του 2021 η ένωση καταμέτρησε 330 περιστατικά, ενώ ο συνολικός αριθμός που αναφέρθηκε για ολόκληρο το 2019, ήταν 377. Άρα, φαίνεται ότι ο τελικός αριθμός του 2021 θα είναι πολύ μεγαλύτερος από τα προηγούμενα χρόνια.

Αυτό το σωρευτικό αποτέλεσμα, λέει η Deborah Caldwell-Stone, διευθύντρια του Γραφείου Πνευματικής Ελευθερίας, είναι ζημιά για την ελευθερία του λόγου και για τη μάθηση σε ολόκληρη τη χώρα. «Είμαστε μια κυβέρνηση και μια κοινωνία που ισχυρίζεται ότι προστατεύει την ελευθερία του λόγου, την ελευθερία πρόσβασης σε πληροφορίες και τη φιλελεύθερη εκπαίδευση», λέει. «Και τώρα διαπιστώνουμε ότι κίνημα αρνείται αυτά τα δικαιώματα, ιδιαίτερα στους νέους». Σύμφωνα με την Tiffany Justice, συνιδρυτή της ομάδας γονέων «Moms for Liberty», η αύξηση του ενδιαφέροντος των γονέων για τα σχολικά βιβλία μπορεί να αποδοθεί, τουλάχιστον εν μέρει, στην εξ αποστάσεως μάθηση κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid-19. «Πολλοί γονείς ήρθαν πιο κοντά στη διδακτέα ύλη και δεν τους άρεσε καθόλου. Η εξ αποστάσεως μάθηση ήταν μια ευκαιρία να ασχοληθούμε εμείς οι γονείς ακόμη περισσότερο με τα παιδιά και να εμπλακούμε στην εκπαίδευσή τους», είπε η κ. Justice.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν επίσης ισχυρή επίδραση στο εύρος του κινήματος. Οι ακτιβιστές λένε ότι βοήθησαν τις ομάδες τους να οργανωθούν παντού τις ΗΠΑ και «να ανταλλάξουν τις ανησυχίες τους». Πράγματι, η Αμερικανική Ένωση Βιβλιοθηκών παρατηρεί ότι υπάρχει συντονισμός καθώς τα ίδια βιβλία που προσδιορίζονται σε καταγγελίες εμφανίζονται ξανά και ξανά, αν και όχι πάντοτε με το ίδιο σκεπτικό για την απαγόρευσή τους. Για παράδειγμα, τα βιβλία που υπερτονίζουν τα ζητήματα της φυλής θεωρούνται από πολλούς ρατσιστικά «από την ανάποδη» και επικίνδυνα διότι διχάζουν την αμερικανικά κοινωνία.

Στο επίκεντρο του θέματος βρίσκεται η συζήτηση για τον ρόλο των γονέων, των σχολείων και των δικαιωμάτων των μαθητών στη σχολική τάξη. Τόσο η Levin-Sheldon όσο και ο η Justice επισημαίνουν ότι μέχρι τα παιδιά να γίνουν 18 είναι ανήλικα και οι γονείς πρέπει να μπορούν να επιβλέπουν τις ιδέες και τα θέματα στα οποία εκτίθενται τα παιδιά τους. Από την άλλη πλευρά, οι υποστηρικτές της ελευθερίας του λόγου αντιτείνουν ότι οι βιβλιοθήκες προορίζονται να εξυπηρετούν μια ολόκληρη κοινότητα μαθητών, όχι μόνο εκείνους με τους πιο φρόνιμους γονείς. Και παρότι που οι μαθητές δεν είναι ενήλικες, έχουν δικαιώματα και δυνατότητα να λαμβάνουν αποφάσεις. Ο διάλογος μεταξύ γονέων, δασκάλων και βιβλιοθηκονόμων είναι σημαντικός, αλλά εάν οι έφηβοι αναζητούν πληροφορίες για ένα θέμα που τους ενδιαφέρει, θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτό.

Αλλά υπάρχουν κι άλλα ζητήματα: πρώτον, το ότι συνήθως οι νέοι αναζητούν το παράνομο υλικό σε κάθε τομέα της ζωής τους με αποτέλεσμα οι προγραφές των «άσεμνων» ή politically incorrect βιβλίων να τα καταστήσουν πάρα πολύ δημοφιλή. Κατά δεύτερο λόγο, η διαμάχη για τα βιβλία δημιουργεί άσχημο κλίμα στις ενώσεις γονέων και φέρνει αδιέξοδα σε διαδικασίες αποφάσεων: Μια συνεδρίαση του σχολικού συμβουλίου στην κομητεία Φλάγκλερ της Φλόριντα, για να συζητηθεί η αφαίρεση του βιβλίου «All Boys Aren't Blue» του George Matthew Johnson, εκφυλίστηκε σε χειροδικίες. Η απόφαση του συμβουλίου να εγκρίνει την παρουσία του βιβλίου στη σχολική βιβλιοθήκη τελικά ακυρώθηκε από έναν αξιωματούχο της κομητείας). Ομοίως, άλλες συνεδριάσεις ακυρώθηκαν ή να καθυστέρησαν λόγω απειλών κατά δημοσίων αξιωματούχων, ενώ ατά τη διάρκεια μιας συνεδρίασης σχολικής επιτροπής στο Carmel της Ιντιάνα, όπου οι γονείς διάβαζαν εκ περιτροπής αποσπάσματα από βιβλία που πίστευαν ότι έπρεπε να αφαιρεθούν από τη σχολική βιβλιοθήκη, ένας άνδρας συνελήφθη αφού ένα όπλο έπεσε από την τσέπη του. Τρίτον, μπαίνει ένα πρόβλημα πολιτικής εκμετάλλευσης: τον περασμένο Νοέμβριο, ο Ρεπουμπλικανός Γκλεν Γιάνγκκιν κέρδισε το αξίωμα του κυβερνήτη της Βιρτζίνια κάνοντας εκστρατεία για την εκπαίδευση και τα γονικά δικαιώματα. Μια από τις τηλεοπτικές του διαφημίσεις, όπου μια μητέρα δήλωνε ότι δεν ήθελε να διδάσκονται τα παιδιά της βιβλία της Τoni Μorrison στο μάθημα της λογοτεχνίας, τη μιμήθηκαν πολλοί Ρεπουμπλικανοί πολιτικοί. Ο δε Matt Krause, ο νομοθέτης του Τέξας με τη λίστα των 850 βιβλίων, είναι υποψήφιος για υπουργός δικαιοσύνης της πολιτείας. Τέλος, υπάρχει κίνδυνος νομικών διώξεων που θα επιδεινώσουν το ήδη πολωμένο κλίμα στις ΗΠΑ: την περασμένη εβδομάδα, η Γερουσία της πολιτείας της Ιντιάνα ενέκρινε νομοσχέδιο που θα επιτρέπει την ποινική δίωξη των σχολικών βιβλιοθηκαρίων για τη διάδοση «υλικού επιβλαβούς για ανηλίκους», ενώ το νομοθετικό σώμα της Οκλαχόμα εξετάζει ομοσχέδιο που θα απαγορεύει στις δημόσιες σχολικές βιβλιοθήκες να διαθέτουν βιβλία σχετικά με τη σεξουαλικότητα ή την ταυτότητα φύλου. Στο μεταξύ, οι προσπάθειες αφαίρεσης βιβλίων έχουν αρνητικό αντίκτυπο στους βιβλιοθηκάριους και στους σχολικούς υπαλλήλους, οι οποίοι για να αποφύγουν διενέξεις εφαρμόζουν «ήπια λογοκρισία» αφαιρούν προληπτικά τίτλους που θα μπορούσαν να τις πυροδοτήσουν. Ίσως μάλιστα όλη αυτή η υπόθεση να επηρεάσει συγγραφείς και εκδότες, οι οποίοι θα αποφεύγουν στο εξής τα αμφιλεγόμενα θέματα καταπνίγοντας τη δημιουργικότητά τους.