Σαντιάγο Ρονκαλιόλο, γιατί είναι σπουδαίο φιλμ το «Latin Noir»;

Μπουένος Άιρες, Σαντιάγο, Πόλη του Μεξικού, Λίμα, Αβάνα. Πέντε πόλεις, πέντε συγγραφείς, ένα δημοφιλέστατο λογοτεχνικό ιδίωμα, σε ένα ντοκιμαντέρ δίχως όμοιο στη διεθνή φιλμογραφία, το οποίο έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο Μαϊάμι και ελληνική πρώτη προβολή στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ενώ σήμερα φτάνει επιτέλους στις κινηματογραφικές αίθουσες. 

Το «Latin Noir – Η Λατινική Αμερική μέσα από το αστυνομικό της μυθιστόρημα», είναι μια δημιουργία του Ανδρέα Αποστολίδη, βραβευμένου σκηνοθέτη, συγγραφέα, μεταφραστή και κορυφαίου θεωρητικού του νουάρ, ο οποίος ταξίδεψε στη Λατινική Αμερική προκειμένου να διερευνήσει το πώς μια γενιά μυθιστοριογράφων στράφηκε στη συγγραφή βιβλίων μυστηρίου προκειμένου να μας ξεναγήσει στις επαναστάσεις, τα πραξικοπήματα, τους εμφυλίους πολέμους, τις οικονομικές κρίσεις, τις κοινωνικές ανατροπές και τις καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που βιώνει η Λατινική Αμερική από τη δεκαετία του 1970 έως τις μέρες μας. Πρωταγωνιστές του, οι διαπρεπέστεροι στιλίστες του λατινοαμερικάνικου αστυνομικού: Πάκο Ιγκνάσιο Τάιμπο ΙΙ, Λεονάρντο Παδούρα, Λουίς Σεπούλβεδα, Κλαούντια Πινέιρο, Σαντιάγο Ρονκαλιόλο.

Παλιός γνώριμος της χώρας μας, με εκτεταμένη βιβλιογραφία στις εκδόσεις Καστανιώτη και τακτικές επισκέψεις στην Ελλάδα, ο Σαντιάγο Ρονκαλιόλο μας μίλησε για αυτό το σινεφίλ λογοτεχνικό ταξίδι, που περνά από το Μεξικό, την Κούβα, τη Χιλή, την Αργεντινή και το Περού, ώστε να προσφέρει ένα πρωτότυπο πορτρέτο της Λατινικής Αμερικής. 

Πώς αποφασίσατε να εμπλακείτε στο «Latin Noir»; Και πόσο ικανοποιημένος νιώθετε με το αποτέλεσμα;
Λάτρεψα την ιδέα από την αρχή, προπάντων για τον διττό σκοπό της: Μιλώντας για την αστυνομική λογοτεχνία της Λατινικής Αμερικής, μπορούσες να αποκαλύψεις τη σκοτεινή ιστορία της. 

Τι είναι αυτό που κάνει το λατινοαμερικάνικο νουάρ μυθιστόρημα τόσο σαγηνευτικό;
Μας αρέσει να λύνουμε εγκλήματα. Είναι σαν παιχνίδι για τον αναγνώστη. Στα συγκεκριμένα βιβλία ωστόσο, το μυστήριο παράλληλα είναι ένα εισιτήριο για ταξίδι σε μακρινούς τόπους, συχνά και σε άλλες εποχές. Η επιτυχία οφείλεται στον συνδυασμό της αναγνωστικής απόλαυσης με το πολιτικοκοινωνικό χρονικό. 

Είναι δυσκολότερο να βρείτε κοινό στις αγορές οι οποίες δεν διαθέτουν το πολιτικό υπόβαθρο της Λατινικής Αμερικής; Τουλάχιστον σε σχέση με τη Μεσόγειο, που έχει το δικό της μερίδιο σε αναβρασμούς και δικτατορίες. 
Έχει ενδιαφέρον αυτό που λέτε. Συχνά στη Βόρεια Ευρώπη έχω την αίσθηση ότι περιμένουν από εμένα να δικαιώσω τη στερεοτυπική εικόνα που επικρατεί για το Περού. Ενώ στην Ισπανία, την Ιταλία ή την Ελλάδα, τα βιβλία μου διαβάζονται σαν ιστορίες που θα μπορούσαν να έχουν εκτυλιχθεί και σε αυτές τις χώρες. Δεν είναι τυχαίο ότι μέρος της ταυτότητάς μας ως Λατινοαμερικανών εκπορεύεται από τη Νότια Ευρώπη. 

Ως γόνος του Περού, έχετε μακρά εμπειρία στις πολιτικές αναταραχές. Ήταν το γράψιμο ένας καλός τρόπος να ξορκίσετε τους δαίμονές σας; 
Πάντοτε προσπαθούσα να εξερευνήσω την προέλευση αυτών των δαιμόνων. Τα βιβλία μου απεικονίζουν την ανθρώπινη διάσταση του τερατώδους, ως απόπειρα να το κατανοήσω. Πρόκειται όμως για δονκιχωτική αποστολή. Ίσως δεν υπάρχει απλά κανένα νόημα. 

Πολλά από τα μυθιστορήματά σας εμπνέονται από πραγματικά γεγονότα. «Ο κόκκινος Απρίλης», «Οι αναμνήσεις μιας κυρίας», «Ο Ουρουγουανός εραστής», για να αναφέρω ορισμένα ανάμεσά τους. Είναι αυτή η μείξη μυθοπλασίας και ιστορικού ντοκουμέντου άλλο ένα από τα ατού της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας;
Αφετηρία μου είναι σταθερά η πραγματικότητα. Ενίοτε και η απουσία της. Ξεκινώ με τα μυστικά, αυτά που η κοινωνία επιθυμεί να καταχωνιάσει. Προσπαθώ να σπάσω τη σιωπή, να αντιπαρέλθω τις βολικές αλήθειες. Χρειάζεται πολλή φαντασία. Είναι αρκετά τα κενά που πρέπει να συμπληρωθούν.

Για να δανειστώ ένα τσιτάτο από τον ομότεχνό σας, τον Πάκο Ιγκνάσιο Τάιμπο ΙΙ, «πώς γράφεις αστυνομική λογοτεχνία σε μια χώρα της οποίας χειρότερος εγκληματίας είναι το κράτος»;
Όπως επισήμανα: Ξεκίνα από τα γεγονότα.

Ποια είναι η σχέση σας με τους υπόλοιπους Λατινοαμερικάνους συγγραφείς αστυνομικού; Νιώθετε μέλος μιας λογοτεχνικής σκηνής; Διατηρείτε επαφές μεταξύ σας; 
Διαβάζω και θαυμάζω όλους τους συγγραφείς του ντοκιμαντέρ. Σε πιο υποκειμενικό επίπεδο, εκτιμώ την Κλαούντια Πινέιρο. Έχουμε συναντηθεί σε πολλές χώρες και θα μπορούσα να αποκαλέσω τον εαυτό μου φίλο της. Και οπωσδήποτε τη βλέπω ως πρόσωπο αναφοράς στον μόχθο μου να γράψω έξυπνη, ευανάγνωστη λογοτεχνία. 

«Κάθε κοινωνία εμπνέει ένα συγκεκριμένο είδος εγκληματικότητας», επισημαίνει η Αργεντινή συγγραφέας Κλαούντια Πινέιρο στη διάρκεια του ντοκιμαντέρ. Υπάρχει μολοντούτο μια διακριτή κατηγορία εγκλήματος που να ενώνει το Περού με την Κούβα, το Μεξικό, την Αργεντινή και τη Χιλή; 
Υπάρχει, και είναι το πολιτικό έγκλημα: Ενορχηστρωμένο από εγκληματίες που πιστεύουν ότι είναι καλοί άνθρωποι, ακόμη και ιδεαλιστές. 

Έχει αλλάξει η φύση του εγκλήματος τα τελευταία χρόνια; Τεχνολογία και οικονομία ασχημονούν με τρόπους ίσως χειρότερους από όσους μας είχε συνηθίσει η διαφθορά της πολιτικής.
Θα έλεγα ότι οπισθοδρομούμε: Η κοινωνία της πληροφορίας μάς πισωγυρίζει στην πόλωση και την ορολογία του Ψυχρού Πολέμου.

Ας αφιερώσουμε τον επίλογο στον σκηνοθέτη του «Latin Noir». Η συμβολή του Ανδρέα Αποστολίδη στη διάδοση της λατινοαμερικάνικης αστυνομικής λογοτεχνίας, αλλά και γενικότερα του νουάρ μυθιστορήματος, δεν θα μπορούσε να υπογραμμιστεί αρκετά. Απολαύσατε τη συνεργασία μαζί του;
Πιστεύω ότι, δημιουργώντας ένα ντοκιμαντέρ για τη Λατινική Αμερική, ο Ανδρέας Αποστολίδης φιλοτεχνούσε ένα κάτοπτρο της Ελλάδας. Και είχε δίκιο. Οφείλουμε να γνωριστούμε καλύτερα, γιατί ταυτιζόμαστε σε πολλά.  

* Το ντοκιμαντέρ «Latin Noir – Η Λατινική Αμερική μέσα από το αστυνομικό της μυθιστόρημα», πραγματοποιεί την αθηναϊκή του πρεμιέρα στις 19/1 στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Οι προβολές θα συνεχιστούν έως τις 26/1 στον Δαναό και μέχρι τις 27/1 σε Θεσσαλονίκη, Βόλο, Αμαλιάδα και τα νησιά των Κυκλάδων.