Ο Στέφανος Δάνδολος και «Η δίκη που άλλαξε τον κόσμο»

Το νέο μυθιστόρημα του Στέφανου Δάνδολου, με τον τίτλο «Η δίκη που άλλαξε τον κόσμο» (εκδ. Ψυχογιός), ήρθε να μας δείξει την ιστορία πέρα από την Ιστορία που έχουμε μάθει, τον μύθο πέρα από τον μύθο που έχουμε ακούσει. Το μυθιστόρημα θα μας μιλήσει για πρόσωπα τόσο οικεία, που κάποια αγαπάμε, όπως ο Ιησούς, κάποια μας ώθησαν να μισούμε, όπως ο Πόντιος Πιλάτος, καθώς ήταν αυτός που έδωσε την εντολή για τη Σταύρωση του Χριστού, και άλλα πρόσωπα που έζησαν στη σκιά της Ιστορίας, όπως η γυναίκα του Πόντιου Πιλάτου, η Κλαυδία Πρόκλα. Ο Δάνδολος θα μας παρασύρει στη δίνη εκείνης της μακρινής εποχής, με σκοπό να μας ξανασυστήσει τους πρωταγωνιστές της Σταύρωσης. Και θα το κάνει δίνοντας τον λόγο στους ίδιους τους πρωταγωνιστές, αφουγκραζόμενος τη φωνή τους, αφήνοντάς τους να καταβυθιστούν στα προσωπικά τους σκοτάδια ώσπου να βρουν τη γαλήνη, o καθένας με τον δικό του τρόπο. Ο συγγραφικός του φακός πέφτει με μαεστρία πότε στο ένα και πότε στο άλλο πρόσωπο, φωτίζοντας κάθε πτυχή του χαρακτήρα τους τόσο καλά, που, τελειώνοντας την ανάγνωση του βιβλίου, έχουμε πια κατανοήσει πολλά από τον τρόπο που καθένας έδρασε κι έχουμε φθάσει σχεδόν να συμπονούμε αυτόν που του έλαχε το βαρύ φορτίο μιας τέτοιας απόφασης – να στείλει τον Ιησού στον Σταυρό του Μαρτυρίου Του.

Τα πρόσωπα του μυθιστορήματος είναι ζωντανά: Ο Πόντιος Πιλάτος έχει και ανθρώπινη πλευρά, πέρα από αυτή την ανάλγητη που ενδύεται στα θρησκευτικά μας βιβλία. Ερωτεύεται, πονάει για τον χαμό των αγαπημένων του προσώπων, συντρίβεται υπό το βάρος των τύψεων, σε σημείο να παραπαίει ανάμεσα στο δίκαιο και στο άδικο, στο φως και στο σκοτάδι. Η γυναίκα του, η Κλαυδία Πρόκλα, είναι ευαίσθητη, γεμάτη ενσυναίσθηση, αλλά με ενοχή και αγάπη. Προσπάθησε, μάταια όπως ξέρουμε, να σώσει τον Ιησού την ύστατη ώρα, μα δεν τα κατάφερε. Το μήνυμά της, αυτό που ήλπιζε να ωθήσει τον άνδρα της, τον Πιλάτο, να πάρει τη σωστή απόφαση και να αθωώσει τον Ιησού, δεν έφτασε ποτέ στην ώρα του. Κι ήταν η μόνη που, ορμώμενη από καθαρή αγάπη για τον Χριστό, προσπάθησε με τις μικρές της δυνάμεις να αποτρέψει το επερχόμενο κακό, κάτι που κανείς άλλος δεν τόλμησε. Και η Δίκη του Ιησού ολοκληρώθηκε με τον Πιλάτο να «νίπτει τας χείρας του» και την Ιστορία να παίρνει τη γνωστή της ρότα. Πώς θα ήταν, αλήθεια, ο κόσμος μας αν εκείνο το μήνυμα είχε παραδοθεί και αν ο Πόντιος Πιλάτος ήταν αρκετά γενναίος να ορθώσει το παράστημά του; Η ερώτηση προκύπτει αναπόφευκτα.

Ένα άλλο πρόσωπο, ο Πετρώνιος Μάξιμος, ο αιμοσταγής Ρωμαίος στρατηγός. Η επαφή του με τον χριστιανισμό τον μεταστρέφει, του δίνει την ευκαιρία να αφήσει να αναδυθούν όλα τα καλά και ευαίσθητα στοιχεία του χαρακτήρα του, στοιχεία που ασφαλώς και προϋπήρχαν και τα οποία η θέση του στην ιεραρχία του ρωμαϊκού στρατού τα κρατούσε στην αφάνεια. Ο Μάξιμος φανερώνει την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης· αλλιώς είναι στον πυρήνα του κι αλλιώς οι συνθήκες του επιβάλλουν να είναι. Και το χειρότερο είναι πως δεν το αντιλαμβάνεται, μέχρι να τον αγγίξει αφενός η αγάπη του Χριστού και αφετέρου της γυναίκας του Ιουστίνης. Η απώλειά της θα του αποκαλύψει το παράλογο του πολέμου και της βίας. Έπειτα είναι η Ραχήλ, η ταπεινή Εβραία στην υπηρεσία τη Κλαυδίας, που γίνεται φίλη καρδιάς της Πρόκλας και η οποία θα πρωταγωνιστήσει στο μεγάλο φινάλε του βιβλίου.

Το μυθιστόρημα εμφανίζει καθαρόαιμες την ειδολογική συνύπαρξη, τη διαλογικότητα, την πολυφωνία, ομοιάζοντας με μια σπάταλη πύκνωση του φαινομένου της ζωής. Στο σώμα του εγκατοικούν η πρόζα, η δημοσιογραφική είδηση, η κοινωνικοπολιτική εξιστόρηση, το λυρικό στιγμιότυπο, το απόσπασμα άλλου λογοτεχνικού κειμένου, η λαϊκή ραψωδία, το απόσπασμα του Ευαγγελίου, το δοκίμιο κ.ά. Αποδεικνύεται λαμπρό πεδίο εφαρμογής των βασικών αρχών της θεωρίας «περί μυθιστορήματος» του Μιχαήλ Μπαχτίν, καθώς ο Δάνδολος αφήνει τους ήρωές του να ομιλούν όχι ως φερέφωνά του αλλά με λόγο δικό τους, αυτεξούσιο, χειραφετημένο από την αυθεντία του συγγραφέα.

Ο συγγραφέας κατανέμει σε μια ξεχωριστή δομή το υλικό του. Τα κεφάλαια ακολουθούν με εναλλασσόμενη χρονική αλληλουχία, με τα κεφάλαια που αναφέρονται στο «τότε» –τότε που σταυρώθηκε ο Χριστός…– και εκείνα που αναφέρονται στο 71 μ.Χ., που είναι το «σήμερα» για τη συγγραφική ματιά. Ο αναγνώστης θαρρείς και στέκεται σε μια γωνιά του οίκου του Μάξιμου ή ακολουθεί τη Ραχήλ στην άνοδό της στο όρος Γαριζίν. Ενισχύει αυτή την αντίληψη και ο ενεστώτας χρόνος που επιλέγει ο συγγραφέας να χρησιμοποιήσει, για να αναπαραστήσει τα γεγονότα. Μας παρασύρει στο εδώ και τώρα των ηρώων, συμπάσχουμε μαζί τους, νιώθουμε την αγωνία τους, ταυτιζόμαστε γιατί αποδεικνύονται θνητοί σαν όλους τους θνητούς, κι όλα αυτά μπροστά στα μάτια μας.

Σχεδόν εισβάλλουμε στον χωροχρονό τους. Μόνο λίγο πριν από το τέλος, στο κεφάλαιο που παρακολουθούμε τη Ραχήλ με τον αγαπημένο της Δαυίδ, μονάχα τότε ο συγγραφέας επιλέγει ως αφηγηματικό χρόνο τον αόριστο, θαρρείς και θέλει να κρατήσει πια απόσταση από τα γεγονότα, υπονοώντας έναν τριτοπρόσωπο αφηγητή που διηγείται στις επόμενες γενιές, σε εμάς δηλαδή, ό,τι συνέβη. Έτσι, μετακινεί το κέντρο βάρους του συναισθήματος από τη Ραχήλ, που εκείνη τη στιγμή είναι η πρωταγωνίστρια, στους αληθινούς πρωταγωνιστές της αφήγησης, τον Πιλάτο, την Πρόκλα και τον Μάξιμο, έτσι ώστε το αποτύπωμά τους, κλείνοντας το βιβλίο, να είναι βαθύ και έντονο.

Ο συγγραφέας έρχεται να προεκτείνει την Ιστορία, αποσκοπώντας στην αποκατάσταση, στην ανασύσταση και στην επαναλειτουργία όσων γνωρίζουμε γύρω από τη Σταύρωση του Χριστού. Η μυθοπλασία παίρνει τη σκυτάλη για να δικαιώσει τους ήρωες, εναποθέτοντάς τους εξαγνισμένους διά παντός στο εικονοστάσι της λογοτεχνικής αχρονίας.
Με τη δύναμη της γραφής του, μια γλώσσα ρέουσα και σε σημεία λυρική, με ζωντανές περιγραφές τόπων και καταστάσεων, με το συγγραφικό του νυστέρι να ξύνει τις ψυχές των ηρώων, μας γυρίζει σε εκείνο το ιστορικό γεγονός που πληγώνει όλους του χριστιανούς και όχι μόνο, και απετέλεσε το μεγαλύτερο δικαστικό φιάσκο – τη Δίκη του Χριστού. Τραβάει την κουρτίνα και μας κάνει μάρτυρες όσων προηγήθηκαν και όσων ακολούθησαν τη Σταύρωση. Επιπλέον, φωτίζει μια άγνωστη σπουδαία μορφή, την Κλαυδία Πρόκλα, η οποία ανακηρύχθηκε αγία από τη Χριστιανική Εκκλησία, και η μνήμη της τιμάται στις 27 Οκτωβρίου.

Πίσω και μέσα από τα πάθη, την εμφύτευση μιας γνωστής ιστορίας με άγνωστες σε εμάς προεκτάσεις στην περιοχή της τέχνης και της μυθοπλασίας, μέσα από την ευαίσθητη διαχείριση αλλοτινών ανθρώπων, την πτήση στο κενό του θανάτου, στο ρίγος των ερώτων, πίσω από την αγωνία των προσώπων, από την ανυπόφορη ανάγκη του λόγου να σηκώνει τα παραπετάσματα της αλήθειας, με ψυχαναλυτικές βουτιές, η Ιστορία γαζώνει με χοντρή κλωστή το μυθιστορηματικό στερέωμα, γινόμενη συνάμα αναπόσπαστο μέλος του. Το μυθιστόρημα μπορεί να εμπλουτίσει την ιστορική και θρησκευτική μας γνώση και να ξεδιψάσει απολαυστικά την αναγνωστική μας ανάγκη με την αποτύπωση της συνειδησιακής περιπέτειας των ηρώων. Σε κάθε περίπτωση, ο Στέφανος Δάνδολος παρέδωσε στο αναγνωστικό κοινό ένα σπουδαίο βιβλίο.

*Η Σοφία Δημοπούλου είναι συγγραφέας και το τελευταίο της βιβλίο «Καλύτερα να σ’ έλεγαν Λισσάβω» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Στέφανος Δάνδολος, «Η δίκη που άλλαξε τον κόσμο», εκδ. Ψυχογιός.