Για το βιβλίο της Ρουθ Μπέιντερ Γκίνσμπεργκ, «Δικά μου λόγια»

Αυτή η συλλογή κειμένων και ομιλιών της Δικαστού Γκίνσμπεργκ, που διαβάζεται απνευστί και με πραγματική διανοητική απόλαυση —σαν να την ακούς να αγορεύει μεν αλλά δίπλα σου, απευθυνόμενη σε εσένα τον ίδιο και κοιτώντας σε στα μάτια—, είναι το βιβλίο που πρέπει να διαβάσουν απαρεγκλίτως όχι μόνο οι επαρκείς και απαιτητικοί αναγνώστες, αλλά και όλοι οι νεότεροι νομικοί, οι φιλόδοξοι νέοι δημοσιογράφοι, αλλά και οι παλαιότεροι που εξακολουθούν να έχουν πάθος με τη δουλειά τους, καθώς και όποιος πολίτης ενδιαφέρεται σοβαρά για το δίκαιο, για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για τον διαρκή αγώνα για την ισότητα των φύλων — για να αναφέρουμε μόνο λίγα από τα θέματα που θίγει στις 360 μεγάλου σχήματος σελίδες του. Αξίζει δε να επισημανθεί προκαταβολικά ότι είναι μία ιδανική επιλογή για δώρο: δυσκολευόμαστε να σκεφτούμε κάτι ιδεωδέστερο.

Η επιλογή των κειμένων του σκληρόδετου τόμου με την εντυπωσιακή κουβερτούρα (η όλη έκδοση από τις AΘens Bookstore Publications είναι εξαιρετικά ποιοτική και καθ’ όλα επιμελημένη: ένα κόσμημα) έχει γίνει από την ίδια τη Δικαστή Γκίνσμπεργκ σε συνεργασία με τις επίσημες βιογράφους της, τις Μαίρη Χάρτνετ και Γουέντι Γ. Γουίλιαμς, αμφότερες καθηγήτριες στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Τζορτζτάουν, με ερευνητικά ενδιαφέροντα επικεντρωμένα στα ανθρώπινα δικαιώματα των γυναικών και στον τομέα του φύλου στο δίκαιο. Συνολικά, έχουμε να κάνουμε με μια πραγματικά συναρπαστική και χορταστική περιδιάβαση στη ζωή και στη σκέψη μιας γυναίκας που επηρέασε όσο λίγοι άνθρωποι τη σύγχρονη αμερικανική κοινωνία αλλά και ολόκληρο τον κόσμο, ασκώντας ισχυρή και μακρόχρονη επίδραση στο δίκαιο, στα δικαιώματα των γυναικών αλλά και στη λαϊκή κουλτούρα, και με χιλιάδες φαν (κυριολεκτικά) όπου γης: η RBG υπήρξε μία γυναίκα-θρύλος. Και βέβαια εξακολουθεί να είναι.

Τον τόμο κοσμεί ο Πρόλογος της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου, που πολύ θα θέλαμε να παραθέταμε αυτούσιο εδώ: είναι ένα έξοχο κριτικό κείμενο, που προλαβαίνει μέσα σε 1.250 λέξεις να μιλήσει εις βάθος για τη Notorious RBG. Θα αρκεστούμε σε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα:

Η Γκίνσμπεργκ ακτινοβολούσε αυτοπεποίθηση και νηφαλιότητα. Προσηλωμένη στους στόχους της, δεν επέτρεπε σε συναισθήματα όπως ο θυμός, ο φθόνος και η μνησικακία, να την αποπροσανατολίζουν, καταβροχθίζοντας, όπως συνήθιζε να λέει, την ενέργεια και τον χρόνο της. Υπήρξε μια «αιώνια μαθήτρια», που δήλωνε ότι «το διάβασμα διαμόρφωσε τα όνειρά μου και το περισσότερο διάβασμα με βοήθησε να κάνω τα όνειρά μου πραγματικότητα» και διατράνωνε τη βαθιά της πίστη «στη σημασία να ακούς και να μαθαίνεις από τους άλλους». Μια πεισματάρα νομικός που στρατεύτηκε με την πλευρά της προόδου, της ελευθερίας, της αυτοδιάθεσης, παροτρύνοντας τους πολίτες να αγωνιστούν γι’ αυτά που θεωρούν σημαντικά εμπνέοντας και τους άλλους με το παράδειγμά τους. Ήταν μια «ηθική δύναμη της φύσης», ενσάρκωση της ισορροπίας, της δικαιοσύνης και της αλήθειας. Μέσα από το βιβλίο «Δικά μου λόγια» της Ρουθ Μπέιντερ Γκίνσμπεργκ –αυτήν την ιδιαίτερη, εμψυχωτική, διασκεδαστική συλλογή με κείμενά της, από το πρώτο που δημοσίευσε στην εφημερίδα του σχολείου της, όταν ήταν μόλις δεκατριών ετών, ως τις ανακοινώσεις της από έδρας και τις ανασκοπήσεις των τελευταίων συνεδριάσεων του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ– προβάλλει ολοζώντανη μια αστραφτερή προσωπικότητα που συνδυάζει σωφροσύνη και ανάλαφρο χιούμορ, επιστημονική αυστηρότητα και εξαιρετική ικανότητα να απολαμβάνει τη ζωή σε όλες τις εκφάνσεις της. Αναγεννησιακή προσωπικότητα, μια femina universalis, θα συνδυάσει τις ιδιότητες της καθηγήτριας, της δικαστού, της αφοσιωμένης συζύγου και μητέρας, με εκείνες της πιστής των τεχνών –και ιδίως της όπερας– αλλά και του καλού φαγητού.

Τα θέματα που θίγει η Γκίνσμπεργκ είναι πολλά και ποικίλα: μιλά για τους δασκάλους της, για την τέχνη, φυσικά για τον μεγάλο και σπουδαίο αντίπαλό της, τον συντηρητικό Άντονιν Σκαλία, για την εβραϊκή της καταγωγή, για την εσωτερική λειτουργία του Ανωτάτου Δικαστηρίου, για τους δικαστές και τη δικαστική πράξη, για ιστορικές προσωπικότητες και για τις γυναίκες νομικούς που άνοιξαν και στην ίδια τον δρόμο. Χωρισμένα σε πέντε Μέρη —το κάθε ένα από τα οποία έχει και τη δική του Εισαγωγή, με βιογραφικά, πραγματολογικά και άλλα άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία—, τα 31 κεφάλαια του τόμου, που μπορούν να διαβαστούν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο, προσφέρουν ένα πολύ υψηλού επιπέδου υλικό απολαυστικής ανάγνωσης και δημιουργικού στοχασμού.

Κλείνουμε αυτό το μικρό σημείωμα με ένα απόσπασμα από τα Προλεγόμενα της ίδιας τής RBG:

Μια συμβουλή του πεθερού μου μού έχει επίσης φανεί πολύ χρήσιμη. Μου την έδωσε τα χρόνια που είχα διακόψει τις σπουδές μου, από το 1954 ως το ’56, όταν ο άντρας μου, ο Μάρτι, εκπλήρωνε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις ως αξιωματικός του πυροβολικού στο Φορτ Σιλ της Οκλαχόμα. Στα τέλη του 1954, είχε επιβεβαιωθεί η εγκυμοσύνη μου. Ανυπομονούσαμε να γίνουμε τρεις τον Ιούλιο του 1955, αλλά εγώ ανησυχούσα για το γεγονός ότι θα άρχιζα τις σπουδές μου στη νομική την επόμενη χρονιά, έχοντας να φροντίζω ένα μωρό. Η συμβουλή του πατέρα: «Ρουθ, αν δεν θέλεις να πας στη νομική, έχεις έναν καλό λόγο να κάνεις πίσω. Δεν πρόκειται να πέσεις στην υπόληψη κανενός κάνοντας αυτήν την επιλογή. Αλλά αν θέλεις όντως να σπουδάσεις νομικά, θα σταματήσεις να ανησυχείς και θα βρεις έναν τρόπο να φέρεις βόλτα και παιδί και σχολή». Και όντως, αυτό κάναμε, εγώ και ο Μάρτι, προσλαμβάνοντας μία νταντά για τις ημέρες που πήγαινα στη σχολή, από τις 8 το πρωί ως τις 4 το απόγευμα. Πολλές φορές μετέπειτα, όταν τα πράγματα δυσκόλευαν, θυμόμουν τη σοφία του πεθερού μου και δεν έχανα χρόνο βράζοντας στο ζουμί μου, αλλά έβρισκα τρόπο να κάνω αυτό που θεωρούσα ότι ήταν σημαντικό να γίνει.

                                                         * * *

Και τώρα ο λόγος στον Μάνο Τζιρίτα, μεταφραστή του τόμου — η δουλειά του είναι πραγματικά άψογη. Τον ευχαριστούμε πολύ για τις απαντήσεις που έδωσε στις ερωτήσεις μας:

Ποια είναι η παρακαταθήκη που άφησε η Ρουθ Μπέιντερ Γκίνσμπεργκ; Τόσο στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ και στο δίκαιο, όσο και στον αγώνα για τα δικαιώματα των γυναικών;

Μ.Τζ.: Η Γκίνσμπεργκ άφησε μία παρακαταθήκη ακλόνητης αφοσίωσης στις αξίες της φιλελεύθερης δημοκρατίας και πίστης στη δύναμη του κράτους δικαίου να προστατεύει τα δικαιώματα όσων δεν έχουν πολιτική, κοινωνική, οικονομική ισχύ. Αφιέρωσε σχεδόν ολόκληρη την ενήλικη ζωή της σε έναν συνεχή αγώνα από διάφορες θέσεις για τη διεκδίκηση και νομική εδραίωση των δικαιωμάτων των γυναικών κυρίως, και έπαιξε κομβικό ρόλο, από τις αρχές τις δεκαετίας του ’70, σε μια αργή αλλά σταθερή πορεία αποκατάστασης των γυναικών, στο δίκαιο και στην πράξη, ως ισότιμων μελών της κοινωνίας. Η Γκίνσμπεργκ πίστευε βαθιά στους δημοκρατικούς θεσμούς, στον ορθό λόγο –στον διάλογο, τον αντίλογο, την τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία– και στη λαϊκή συμμετοχή ως εκ των ων ουκ άνευ για μια υγιή ανοιχτή κοινωνία, και με τη δημόσια παρουσία της προσπάθησε να συμβάλλει στην εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση της κοινωνίας όσον αφορά τα ζητήματα της ισότητας και της ισονομίας.

Ποιες ήταν οι κυριότερες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε μεταφράζοντας αυτό το βιβλίο; Θέματα ορολογίας και αντιστοίχισής της με την ελληνική κυρίως;

Μ.Τζ.: Το κυριότερο, ίσως, πρόβλημα όσον αφορά τη μετάφραση ενός τέτοιου βιβλίου είναι η αναντιστοιχία θεσμών και πρακτικών. Το αμερικανικό δίκαιο εκκινεί, για λόγους προφανείς, από μία παράδοση αγγλοσαξονικού εθιμικού δικαίου (common law), και διατηρεί κάποια από τα χαρακτηριστικά του, πράγμα που το διαφοροποιεί από το ελληνικό και τα περισσότερα ηπειρωτικά ευρωπαϊκά δικαιικά συστήματα, αλλά σταδιακά ενσωμάτωσε και στοιχεία των τελευταίων και πρόσθεσε δικές του καινοτομίες, επίσης. Επιπλέον, στην επικράτεια των ΗΠΑ ισχύουν 52 δικαιικά και δικαιοδοτικά συστήματα – ένα σε κάθε Πολιτεία, ένα για την Περιφέρεια Κολούμπια, και το ομοσπονδιακό. Αυτό που προσπάθησα να κάνω ήταν να χρησιμοποιήσω τη δόκιμη ελληνική νομική ορολογία, όπου ήταν δυνατόν να γίνει αυτό χωρίς να προκαλεί συγχύσεις, παρανοήσεις ή αδόκιμες ταυτίσεις, αλλιώς να δώσω περιγραφικούς όρους και σε κάποιες περιπτώσεις επεξηγήσεις με τη μορφή υποσημειώσεων. Με την ευκαιρία αυτή, θα ήθελα να ευχαριστήσω την Ειρήνη Κικαρέα (υποψήφια διδάκτορα Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπτριτζ και ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Παγκοσμίου Δικαίου και Πολιτικής του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ) για την ανεκτίμητη βοήθειά της.

Αν σας ζητούσαμε να ξεχωρίζατε κάποια κείμενα από το βιβλίο, ποια θα ήταν αυτά;

Μ.Τζ.: Τα δύο κείμενα του συζύγου της Γκίνσμπεργκ, του Μάρτι, είναι απολαυστικά, γιατί δίνουν με χιούμορ κάποιες ανθρώπινες πλευρές της προσωπικότητας της Ρουθ και της οικογενειακής ζωής των Γκίνσμπεργκ. Τα αποσπάσματα από την όπερα «Σκαλία/Γκίνσμπεργκ»έχουν επίσης εξαιρετικό ενδιαφέρον γιατί σκιαγραφούν χαριτωμένα τις δύο εμβληματικές προσωπικότητες του Ανωτάτου Δικαστηρίου, και συνοψίζουν εύστοχα τις δύο κύριες μεθοδολογικές τάσεις ερμηνείας του αμερικανικού συντάγματος που η καθεμιά εκπροσωπεί. Το κεφάλαιο «Ο αγώνας για την εξάλειψη των έμφυλων διακρίσεων» (σ. 171) είναι μία συναρπαστική εξιστόρηση της μεγάλης, αργής στροφής που άρχισε τη δεκαετία του ’70, με την καταλυτική συμβολή της Γκίνσμπεργκ, προς τη νομική και πρακτική εδραίωση της ισονομίας των γυναικών στις ΗΠΑ.

Γιατί να διαβάσει αυτή τη συλλογή ένας νέος νομικός, και γιατί ένας «απλός» αναγνώστης;

Μ.Τζ.: Ο νέος/η νέα νομικός θα βρει στο βιβλίο ένα πρότυπο ήθους, ευθυκρισίας, προσήλωσης στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, λαμπρής νομικής επιχειρηματολογίας (στο βιβλίο περιέχονται εκτενή νομικά κείμενα – υπομνήματα προς το Ανώτατο Δικαστήριο, ανακοινώσεις και συνόψεις αποφάσεων, άρθρα σε νομικές επιθεωρήσεις, και μια λεπτομερής παρουσίαση του τρόπου λειτουργίας του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ). Ο μη ειδικός αναγνώστης θα γνωρίσει μία θρυλική φιγούρα της σύγχρονης Αμερικής, μία πολυσχιδή, ευρυμαθή, εξαιρετικά καλλιεργημένη προσωπικότητα, και θα μάθει πολύ ενδιαφέροντα πράγματα, πέρα από αυτά που έχουν να κάνουν με τη νομική ιστορία των ΗΠΑ και του Ανωτάτου Δικαστηρίου τους: από τους χαρακτήρες νομικών και δικαστών σε έργα όπερας μέχρι τις συχνά μυθιστορηματικές περιπέτειες και παραλειπόμενα από τη ζωή δικαστών, νομικών και των συζύγων τους.

* * *

Λίγα βιογραφικά στοιχεία για τη Ρουθ Μπέιντερ Γκίνσμπεργκ:

Γεννημένη στο Μπρούκλιν το 1933, σε μία εργατική γειτονιά, πήγε σε δημόσιο σχολείο και αγάπησε από πολύ μικρή ηλικία το διάβασμα. Σπούδασε στις νομικές σχολές των πανεπιστημίων Χάρβαρντ και Κολούμπια και δίδαξε νομικά στα πανεπιστήμια Ράτγκερς και Κολούμπια. Τη δεκαετία του ’70, ενώ δίδασκε στο Κολούμπια, συνέβαλε ουσιαστικά στη δημιουργία του Προγράμματος για τα Δικαιώματα των Γυναικών της Αμερικανικής Ένωσης για τις Πολιτικές Ελευθερίες (ACLU) και έγινε η κορυφαία συνήγορος της ισότητας των φύλων στο Ανώτατο Δικαστήριο. Διορίστηκε από τον Πρόεδρο Τζίμι Κάρτερ στο Εφετείο της Περιφέρειας Ουάσιγκτον το 1980, και στο Ανώτατο Δικαστήριο από τον Πρόεδρο Μπιλ Κλίντον το 1993. Το 2009, το περιοδικό Forbes συμπεριέλαβε τη Γκίνσμπεργκ μεταξύ των 100 πιο ισχυρών γυναικών, και το περιοδικό Glamour την ανακήρυξε μία από τις γυναίκες της χρονιάς για το 1993, ενώ το 2012 την τίμησε με το Βραβείο Συνολικής Προσφοράς. Το 2015, το περιοδικό Time τη συμπεριέλαβε ως «γυναίκα σύμβολο» στη λίστα Time 100, και το 2016 το περιοδικό Fortune τη συμπεριέλαβε στη λίστα των Μεγαλύτερων Ηγετικών Προσωπικοτήτων του Κόσμου. Η Ρουθ Γκίνσμπεργκ πέθανε τον Σεπτέμβριο του 2020.