Ποιες είναι οι φυλές των αναγνωστών

Όπως στη σχέση του με τους άλλους ανθρώπους, κανείς μπορεί να αναπτύξει διάφορες, και εύκολα διακριτές μεταξύ τους, σχέσεις και με τα βιβλία – με τα βιβλία σαν πράγμα, σαν αντικείμενο, και με τα τυπωμένα και δεμένα σε μορφή βιβλίου κείμενα. Δεν υπάρχει μόνο μία οδός. Υπάρχουν πολλές. Επίσης, ο ίδιος άνθρωπος συχνά αναπτύσσει περισσότερες από μία τέτοιες σχέσεις ταυτόχρονα.

Επί παραδείγματι, κάποιος μπορεί να τρέφει μεγάλη αγάπη για ένα είδος λογοτεχνίας, να απεχθάνεται κάποια άλλα, να μην έχει καμία σχέση με πολύ περισσότερα, και να είναι ουδέτερος παρατηρητής της πορείας των υπολοίπων – ενώ ταυτόχρονα συλλέγει σχολαστικά το ίδιο βιβλίο, τον ίδιο τίτλο δηλαδή, σε όλες τις εκδόσεις που μπορεί να βρει και να αγοράσει. Κάποιοι άλλοι, πάλι, αγαπούν «παθολογικά» την ανάγνωση: δεν είναι απαραίτητο να την αγαπούν όλοι με τον ίδιο τρόπο, όπως δεν αγαπούν το ίδιο όλοι οι λουόμενοι τη θάλασσα. Υπάρχουν όμως άνθρωποι, νέοι συνήθως, που δεν μπορούν να σκεφτούν τον εαυτό τους χωρίς ένα βιβλίο στο χέρι – όταν, εν πάση περιπτώσει, δεν τους αποσπούν την προσοχή ή δεν διεκδικούν το ενδιαφέρον τους φίλοι, εραστές, ο ύπνος ή κάποιοι απλήρωτοι λογαριασμοί. Είναι οι βιβλιοφάγοι, ή βιβλιομανείς, ή βιβλιοσκώληκες: όχι πολύ κολακευτική λέξη αυτή η τελευταία, μα τέτοιοι είναι – και φέρουν τον βαθμό με υπερηφάνεια.

Και βέβαια υπάρχουν οι άνθρωποι που συνδέουν τη ζωή τους με τα βιβλία «φυσιολογικά», διαβάζοντας σχεδόν καθημερινά ή έστω όποτε βρουν χρόνο (πράγμα όμως που επιδιώκουν, γιατί ξέρουν καλά ότι ο ελεύθερος χρόνος ειδικά για διάβασμα δεν προκύπτει από μόνος του – τον δημιουργείς), επιλέγοντας συνήθως τα είδη που προτιμούν: ας πούμε αστυνομικά, ή ρομάντζα, ή επιστημονική φαντασία, ή τα μπεστ-σέλερ της σοβαρής λογοτεχνίας – σε κάθε περίπτωση, το είδος των βιβλίων δεν έχει ποτέ σημασία, είναι δευτερεύον ζήτημα στα θέματα της βιβλιοφιλίας. Αυτή η κατηγορία είναι η πιο πολυάριθμη μεταξύ των σταθερών αναγνωστών, ή σίγουρα η πιο συνήθης, αυτή που την καταλαβαίνει κανείς περισσότερο.

Όλοι αυτοί, μολονότι τοποθετούνται απέναντι στους περιστασιακούς αναγνώστες, στους ανθρώπους δηλαδή που θα αγοράσουν ένα βιβλίο στη χάση και στη φέξη, ή το καλοκαίρι για τις διακοπές ή στις Γιορτές, ανήκουν εντέλει στην ίδια ομάδα με αυτούς – είναι κάπως σαν τη βασική ενδεκάδα και τους αναπληρωματικούς παίκτες.

Μάλιστα, κοινό μυστικό είναι ότι οι περιστασιακοί αναγνώστες είναι, συνολικά, πολύ περισσότεροι από τους σταθερούς. Ακόμη βασικότερο: αυτοί είναι και οι βασικοί αιμοδότες της αγοράς του βιβλίου – οι σταθεροί, όπως καταλαβαίνει κανείς, δεν φτάνουν για να την κρατήσουν όρθια. (Για να συνεχίσουμε το ποδοσφαιρικό παράδειγμα: οι σταθεροί είναι, αν θέλετε, οι άνθρωποι που πηγαίνουν στο γήπεδο της ομάδας τους – οι περιστασιακοί είναι οι υπόλοιποι οπαδοί).

Οι κατηγορίες αναγνωστών

Όμως οι κατηγορίες αναγνωστών, ή καλύτερα: των ανθρώπων αναφορικά με τη σχέση τους με το βιβλίο, είναι ακόμη περισσότερες. Ας δούμε μερικά παραδείγματα από την κοινή εμπειρία:
Υπάρχουν βέβαια οι βιαστικοί αναγνώστες, αυτοί που δεν χολοσκάνε πολύ πάνω στις σελίδες και απλώς διαβάζουν για την υπόθεση, προτιμώντας σχεδόν πάντα μεγάλα μυθιστορήματα, πηδώντας πού και πού μερικές αράδες, όταν καταλάβουν πως ο συγγραφέας τις έγραψε απλώς και μόνο για να υποστηρίξει σε όγκο το βιβλίο του. Υπάρχουν οι λαίμαργοι πλην προσεκτικοί αναγνώστες, άνθρωποι συνήθως με καλά εξασκημένο μάτι που ξέρει να απορροφά ολόκληρες παραγράφους με μια αστραπιαία ματιά. Υπάρχουν, αντιθέτως, και οι νωχελικοί, εκείνοι που διαβάζουν με έναν τρόπο αριστοκρατικό, σαν να ζουν σε ένα περιβάλλον όπου ο χρόνος δεν έχει καμιά δικαιοδοσία και καμία απολύτως εξουσία. Υπάρχουν οι αναγνώστες που διαβάζουν ξανά και ξανά τα ίδια βιβλία, επανεφευρίσκοντας τον εαυτό τους με κάθε ανάγνωση, όπως και εκείνοι που απλώς θέλουν να καταναλώσουν όσο περισσότερους τίτλους μπορούν, αυτοί δηλαδή που έχουν πάντα μερικά ακόμη βιβλία στο κομοδίνο τους για να μη χάσουν χρόνο με την αναζήτηση του επόμενου τίτλου όταν τελειώσουν με αυτό που διαβάζουν τώρα – γιατί η ζωή είναι μικρή, τα βιβλία άπειρα, και ποτέ, ποτέ  –αλίμονο– δεν θα προλάβουμε να διαβάσουμε τίποτε περισσότερο από ένα ελάχιστο ποσοστό των βιβλίων που περισσότερο από την πλειονότητα όλων των υπολοίπων τυχαίνει να βρίσκονται πιο κοντά στα αναγνωστικά μας γούστα.

Υπάρχουν ακόμη οι φιλέρευνοι και φιλίστορες αναγνώστες, που αναζητούν τόπους, επιπρόσθετες πληροφορίες και ιστορικά ή επιστημονικά ντοκουμέντα για όσα διάβασαν σε αυτό ή εκείνο το βιβλίο, ή απλώς σε αυτήν ή εκείνη τη σελίδα, με ζήλο εντομολόγου. Δεν κουράζονταν ποτέ να ψάχνουν σε εγκυκλοπαίδειες τον παλιό καιρό, και είναι συνέχεια πάνω από το Googleπλέον: το απολαμβάνουν. Υπάρχουν αυτοί που υπογραμμίζουν τα βιβλία τους, αυτοί που τα υπογραμμίζουν με πολλούς ξεχωριστούς τρόπους (με απλή υπογράμμιση, διπλή υπογράμμιση, με πλαίσια, με σημειώσεις και σταυρουδάκια στο περιθώριο, φλούο τονιστές κ.τ.π.), και αυτοί που θεωρούν βάρβαρο κάτι τέτοιο: τα βιβλία τους, ακόμη και μετά το πέρας της αναγνώσεως, μοιάζουν ακόμη του κουτιού, σαν να μην πέρασε μάτι από πάνω τους.

Φυσικά, υπάρχουν και αυτοί που, σε αντίθεση με τους «μονογαμικούς», έχουν μία απολύτως απελευθερωμένη σχέση με τα βιβλία, και θα τους δεις να διαβάζουν τη μια μέρα ένα βιβλίο τσέπης και την άλλη ένα πειραματικό μυθιστόρημα. Τους αρέσουν, υπό μία έννοια, το ίδιο – αν βέβαια είναι καλά. Άλλοι πάλι, σαν έναν ορκισμένο βέγκαν,δεν πρόκειται ποτέ να απιστήσουν απέναντι στο είδος ή τα είδη που προτιμούν, όποια κι αν είναι αυτά. Θα παραμείνουν πιστοί, και θα προτιμήσουν να διαβάσουν την ετικέτα ενός σαμπουάν έτσι και δεν υπάρχει κοντά τους ένα βιβλίο της αρεσκείας τους. Είναι οι σνομπ του κόσμου των βιβλίων, και κάνουν παρέα μόνο με βιβλιόφιλους.

Άλλοι αναγνώστες είναι περίεργοι: για το τέλος του βιβλίου –λατρεύουν τα σπόιλερ ακόμη και στα αστυνομικά– για τις νέες φωνές, για τους εγχώριους συγγραφείς, για τους νέους συγγραφείς, για τις τάσεις της μόδας, για τα βιβλία που βραβεύονται στο Goodreads, ή για τα βιβλία που σηκώνουν συζητήσεις – όχι ότι είναι πολλά αυτά τα τελευταία. Ή, βέβαια, άνθρωποι που διψούν για ιστορικά γεγονότα, για επιστημονικά επιτεύγματα ή αναζητήσεις, ή για το πώς μπορούν οι ίδιοι να γίνουν καλύτεροι. Αγοράζουν σχεδόν αποκλειστικά non-fiction βιβλία –ιστορίας, εκλαϊκευμένης επιστήμης, αυτοβοήθειας κ.λπ.– και νιώθουν για τη μυθοπλασία και τα μυθιστορήματα ό,τι άλλοι άνθρωποι για τα φαντάσματα: δεν τους απασχολούν.

Επίσης, δεν είναι όσο λίγοι νομίζουμε αυτοί που διαβάζουν πλέον μόνο σε συσκευές ανάγνωσης, ή που  –εναλλακτικά, όταν οδηγούν ας πούμε, ή όταν πλένουν τα πιάτα, ή όταν τρέχουν ημιμαραθώνιο– προτιμούν να ακούν audio books. Θα πληθαίνουν όλο και περισσότερο προϊόντος του χρόνου. Από την άλλη, βέβαια, οι αμετανόητοι εραστές του τυπωμένου βιβλίου, όχι μόνο δεν θα σταματήσουν να υπάρχουν –κάθε άλλο: θα αυξάνουν– αλλά δεν θα μείνουν και ποτέ δίχως το αντικείμενο του έρωτά τους: ποτέ δεν θα πάψουν να τυπώνονται με παραδοσιακό τρόπο τα βιβλία· ας μη φοβούνται κάποιοι.

Κάποιοι, πάλι, διαβάζουν τα Σαββατοκύριακα, οπότε επιδίδονται σε binge-reading, ενώ άλλοι καταφέρνουν το βράδυ, στο κρεβάτι τους, να διαβάσουν έναν συγκεκριμένο αριθμό σελίδων – ή, έστω, το προσπαθούν, πριν παραδοθούν στο μεγάλο μυθιστόρημα του ύπνου.

Και βέβαια, υπάρχουν και οι βιβλιολάγνοι. Αυτοί δεν διαβάζουν απαραίτητα. Ή, τέλος πάντων, δεν διαβάζουν πολύ. Και όχι πάντα. Σίγουρα δεν είναι βιβλιοσκώληκες. Όμως θέλουν να έχουν πολλά βιβλία – πραγματικά πολλά. Θέλουν να περιστοιχίζονται από βιβλία. Ξεκοκαλίζουν τους καταλόγους των εκδοτών, μπαίνουν σε βιβλιοπωλεία, ψάχνουν στις διαδικτυακές λέσχες, είναι μέλη στις λέσχες δύο ή τριών βιβλιοκαφέ, βλέπουν κλεφτά τι διαβάζει η απέναντι στο τρόλεϊ, σημειώνουν τίτλους και καταρτίζουν λίστες. Και αγοράζουν βιβλία. Πολλά βιβλία. Θα ήθελαν να τα έχουν όλα, ακόμη και αν ήδη δεν μπορούν να ελίσσονται καλά-καλά μέσα στο ίδιο τους το σπίτι: παντού υπάρχουν ντάνες με αδιάβαστα, ντάνες με διαβασμένα, ή ντάνες με βιβλία που δεν ξέρουν αν τα διάβασαν κάποια στιγμή στη ζωή τους, ή που δεν θέλουν με τίποτε να τα διαβάσουν. Όμως θέλουν να τα έχουν. Και φυσικά δεν δανείζουν ποτέ. Άλλωστε, το σωστό είναι να χαρίζει κανείς βιβλία – όχι να δανείζει.

Συμπέρασμα; Δεν υπάρχει κανένα συμπέρασμα. Υπάρχουν μόνο ωραίοι τύποι αναγνωστών. Ή μάλλον υπάρχει ένα: σε όποιον ή όποιους τύπους και να ανήκετε, είστε ΚΑΛΟΣ ΤΥΠΟΣ.