Παγκόσμια Ημέρα Μετάφρασης 2021: 3 έγκριτοι μεταφραστές μιλούν

Ίσως κάποτε, όπως μας διδάσκει η Επιστημονική Φαντασία, όλοι οι άνθρωποι να μιλούν μία γλώσσα, και να αρκούνται σε αυτήν. Παράλληλα όμως –γιατί πιθανότατα μόνο τότε θα συμβεί κάτι τέτοιο–, θα έχουμε έρθει σε επαφή με πολιτισμούς έξω από τη Γη. Κάποιος λοιπόν θα πρέπει να μας εξηγήσει τι θέλουν να μας πουν εκείνα τα παράξενα πλάσματα, και κάποιος να πει και σε εκείνα πόσο μάς έχουν εντυπωσιάσει. Οπότε και πάλι θα μας είναι απαραίτητοι οι μεταφραστές. Μήπως τότε πια θα είναι μηχανές; Ίσως. Όμως, από τη Στήλη της Ροζέττης μέχρι σήμερα, είναι σκληρά εργαζόμενοι άνθρωποι. Τους ευχαριστούμε για όλο τον πλούτο.

Η Δήμητρα Δότση, η Μαργαρίτα Ζαχαριάδου και ο Τάκης Δρεπανιώτης μιλούν με εκατό λέξεις για τη μετάφραση: την τέχνη που ενώνει σε έναν όλους τους κόσμους του βιβλίου.

Δήμητρα Δότση (τελευταία της μετάφραση: Rosa Ventrella, «Ιστορία μιας καθωσπρέπει οικογένειας», Εκδόσεις Πατάκη)

«Μετάφραση σημαίνει επικοινωνία, συνομιλία ανάμεσα σ’ εσένα και τον συγγραφέα σου, μόνο που εσύ θέτεις τα ερωτήματα, εσύ δίνεις και τις απαντήσεις. Σημαίνει ψυχανάλυση τόσο του συγγραφέα όσο και των λογοτεχνικών του χαρακτήρων, να μπορείς να διαβάζεις πίσω από τις γραμμές, να καταλαβαίνεις τι είχε στο μυαλό του την ώρα της συγγραφής. Μετάφραση σημαίνει να ξυπνάς ξαφνικά μέσα στη νύχτα και να λες, “Ναι, αυτό είναι!”, διότι μόλις βρήκες την κατάλληλη απόδοση μιας λέξης ή φράσης που σε ταλαιπωρούσε δεκαπέντε μέρες τώρα. Η μετάφραση είναι τέχνη, χρειάζεται εξάσκηση, εμπειρία. Μα, όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσα βιβλία κι αν έχεις μεταφράσει, εσύ πάντα θα νιώθεις το δέος της πρώτης σελίδας. Μόνο που κρατάει μέχρι και την τελευταία…»

Μαργαρίτα Ζαχαριάδου (τελευταία της μετάφραση: Αν Πάτσετ, «Το ολλανδέζικο σπίτι», Εκδόσεις Δώμα)

«Μετάφραση είναι αυτό που αξιοποιεί το μυστήριο της γλώσσας, τους μυστικούς δεσμούς που συνδέουν διά του λόγου την ανθρώπινη εμπειρία. Είναι μια μοναχική δουλειά με κατεξοχήν εξωστρεφές αποτύπωμα. Είναι επίσης μια δουλειά που με το ένα χέρι δείχνει ψηλά, το πνεύμα, τις ιδέες, την τέχνη της γραφής, και με το άλλο κάτω, το κείμενο, αυτό που υπάρχει μπροστά σου, τις λέξεις που τελικά επέλεξε να γράψει ο συγγραφέας. Η μετάφραση όμως δεν ενώνει μόνο αλλά και μεγαλώνει τον κόσμο μας. Κι ό,τι μπορεί να μας δείξει πόσο μεγάλος είναι ο κόσμος και πως εμείς, όχι, δεν είμαστε το κέντρο του, είναι ένα πράγμα πολύτιμο».

Τάκης Δρεπανιώτης (τελευταία του μετάφραση: Cathy O’Neil, «Όπλα Μαθημαζικής Καταστροφής. Πώς τα μεγάλα δεδομένα αυξάνουν την ανισότητα και απειλούν τη δημοκρατία», Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο)

«Στην αρχή, στην Εδέμ, έτσι μας λένε οι θρησκευτικές παραδόσεις, άνθρωποι και ζώα μιλούσαν την ίδια γλώσσα – αλλιώς πώς θα είχε εξαπατήσει ο Όφις την Εύα; Όταν αμάρτησε τότε για πρώτη φορά ο άνθρωπος, έχασε την ικανότητα να επικοινωνεί με τα ζώα. Η γλώσσα των ανθρώπων έμεινε όμως ίδια –πάντα σύμφωνα με τις παραδόσεις–, κι αυτή η γλώσσα έγινε το μεγαλύτερο εργαλείο του ανθρώπου, αφού κινητοποίησε τον εγκέφαλό του και τον βοήθησε να χτίσει κοινωνίες ανταλλαγής, εμπορίου και συνεργασιών. Τόσο καλών συνεργασιών, που οι άνθρωποι άρχισαν, λέει, να χτίζουν έναν πύργο για να φτάσουν ξανά στον ουρανό – και τότε ο Θεός αγρίεψε και τους έκανε να μιλούν διαφορετικές γλώσσες. Έτσι κατέστρεψε την επικοινωνία τους και γκρέμισε τις φιλοδοξίες τους. Και τότε γεννήθηκε η μετάφραση».