«Η γυναίκα που ήξερε να κρατάει μυστικά»: Το βιβλίο της ρωσίδας κατασκόπου Elena Vavilova, η ιστορία του, οι ομοιότητες με την τηλεοπτική σειρά «The Americans»
To βιβλίο της Tracey Foley ή Elena Vavilova (το πραγματικό της όνομα) με τον τίτλο «Η γυναίκα που ήξερε να κρατάει μυστικά» κυκλοφόρησε στα ρωσικά το 2018, μεταφράστηκε αμέσως στα αγγλικά και στα γαλλικά και μόλις πριν από λίγες μέρες βγήκε και στα ισπανικά. Πρόκειται για το υλικό από το οποίο ο Joe Weisberg έγραψε το σενάριο της γνωστής τηλεοπτικής σειράς “The Americans”: μονάχα που η σειρά προηγήθηκε του βιβλίου κατά πέντε χρόνια.
Το “The Americans” -μια σειρά που θεωρήθηκε ισάξια των “Sopranos” και του “Breaking Bad”- ξεκίνησε το 2013 στο δίκτυο FX και συνεχίστηκε για 6 σεζόν. Το “The Americans” αφηγείται την απίθανη ιστορία ενός ζευγαριού Ρώσων κατασκόπων στη δεκαετία του 1980, επί προεδρίας Ρόναλντ Ρέιγκαν: η Ελίζαμπεθ (Keri Russell) and και ο Φίλιπ Τζένιγκς (Matthew Rhys) είναι δυο πράκτορες της KGB που ποζάρουν σαν ένα παντρεμένο μεσοαστικό ζευγάρι που ζει σ’ ένα προάστιο της Ουάσιγκτον μαζί με τα δυο παιδιά τους. Έχουν εκπαιδευτεί τόσο καλά ώστε κανείς δεν τους υποπτεύεται· ούτε καν ο γείτονάς τους ο Stan Beeman (Noah Emmerich) o οποίος τυχαίνει πράκτορας του FBI. Ο δημιουργός της σειράς, ο Joe Weisberg, πρώην μέλος της CIA, είναι ο συγγραφέας ενός μυθιστορήματος με τίτλο “An Ordinary Spy”, με κεντρικό ήρωα έναν κατάσκοπο που εκπαιδεύεται στα περίχωρα της αμερικανικής πρωτεύουσας. Αλλά, η σειρά “The Americans” βασίζεται λιγότερο σ’ αυτό το μυθιστόρημα και περισσότερο σε μια ιδέα «οικογένειας κατασκόπων» η οποία ξεπέρασε την πραγματικότητα. Το σενάριο που έγραψε ο Weisberg μαζί με τον Joshua Brand ήταν εμπνευσμένο από φήμες και γεγονότα γύρω από ένα δίκτυο Ρώσων κατασκόπων που εξαρθρώθηκε στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, καθώς κι από τις σημειώσεις που είχε αφήσει ο Ρώσος κατάσκοπος Vasili Mitrokhin ο οποίος πέθανε το 2004. Oι δημιουργοί της σειράς δεν φαίνεται να ήξεραν ότι αφηγούνταν την ιστορία της Tracey Foley και του συζύγου της Donald Heathfield, ενός ζευγαριού σοβιετικών κατασκόπων που ζούαν φαινομενικά ήσυχα σε προάστιο της Βοστόνης από τη δεκαετία του 1970.
Να πώς έχει η ιστορία: πριν από 11 χρόνια, το FBI εισέβαλε σε σπίτι μιας μεσοαστικής οικογένειας της Βοστόνης που ήταν πολύ δημοφιλής στη γειτονιά και συνέλαβε την Tracey, το αληθινό όνομα της οποίας ήταν Elena Vavilova, και τον Donald, το αληθινό όνομα του οποίου ήταν Andrei Bezrukov: η Vavilova είχε γεννηθεί στο Τομσκ το 1962 και την είχε στρατολογήσει στην KGB ο Bezrukov όταν σπούδαζαν και οι δυο τους Ιστορία σε πανεπιστήμιο της Σιβηρίας. Στην αρχή η KGB τούς έστειλε στο Μόντρεαλ όπου έχτισαν σιγά-σιγά την ταυτότητά τους: έμειναν στον Καναδά και στη συνέχεια στις ΗΠΑ επί 20 χρόνια· στη Βοστόνη, η ελαφριά ξένη προφορά τους αποδόθηκε στη γαλλο-καναδική τους καταγωγή.
Η Vavilova έφτασε στον βαθμό του συνταγμάρχη στην KGB και τώρα έχει συνταξιοδοτηθεί. Έτσι, βρήκε τον χρόνο να γράψει την ιστορία της σε ένα βιβλίο με τον τίτλο “The Woman Who Can Keep Secrets” στο οποίο περιγράφει την εκπαίδευση των σοβιετικών κατασκόπων, τις αποστολές τους και τις μεθόδους τους στο αμερικανικό έδαφος. Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991 η Vavilova και ο Bezrukov συνέχισαν να δουλεύουν για τη Ρωσία. Μέχρι την επιδρομή του FBI στο σπίτι τους με το κωδικό όνομα «Επιχείρηση Ιστορίες Φαντασμάτων», που ήταν μέρος ενός σχεδίου κατά το οποίο συνελήφθησαν 11 Ρώσοι πράκτορες. Κάποιος τούς είχε προδώσει, κάποιος είχε αλλάξει πλευρά. Λίγες εβδομάδες αργότερα, η Ουάσιγκτον και η Μόσχα αντάλλαξαν κατασκόπους στο αεροδρόμιο της Βιέννης: η υπόθεση έμοιαζε βγαλμένη από βιβλίο του Γκρέιαμ Γκριν. Ανάμεσά τους ήταν ο Sergei Skripal, τον οποίον το 2018 οι Ρώσοι προσπάθησαν να δολοφονήσουν με νευροπαραλυτικό δηλητήριο Novichok - ο Skripal ήταν διπλός πράκτορας, εργαζόταν ταυτοχρόνως για τη Βρετανία. Εν πάση περιπτώσει επέζησε.
Όταν οι κατάσκοποι έφτασαν στη Μόσχα τούς υποδέχτηκαν ως ήρωες, ως μυστικούς μαχητές. Τους κάλεσε στο Κρεμλίνο ο ίδιος ο Πούτιν ο οποίος έχει υπάρξει πράκτορας της KGB με αποστολές στη Γερμανία. Στη συνέχεια, βρήκαν καλές θέσεις εργασίας: η Vavilova στα ορυχεία Nornickel και ο σύζυγός της στο πανεπιστήμιο.
Ο Matthew Rhys και η Keri Russell στη σειρά “The Americans" δεν απεικονίζουν ωστόσο το πολιστικό σοκ της επιστροφής των κατασκόπων στη Ρωσία: στην πραγματικότητα, η Vavilova και ο γύρισαν σε μια χώρα που δεν αναγνώριζαν. Τα παιδιά τους δεν ήξεραν ούτε λέξη ρωσικά και ισχυρίζονται σήμερα ότι δεν είχαν ιδέα για την ταυτότητα των γονιών τους. Μετά από μακρύ δικαστικό αγώνα, ο Tim και ο Alex ανέκτησαν την καναδική υπηκοότητα η οποία τους είχε αφαιρεθεί μετά τη σύλληψη της Elena και του Andrei.
Το 2019, η επιτυχία της τηλεοπτικής σειράς “The Americans” και η ενθάρρυνση του συγγραφέα Andrei Bronnikov, έκανε τη Vavilova να αποφασίσει να γράψει το βιβλίο, το οποίο, όπως λέει, είναι αληθινό μόνο κατά 80% διότι δεν μπορούσε να αποκαλύψει όλα τα μυστικά του επαγγέλματος. «Η σειρά» λέει, «συλλαμβάνει την ατμόσφαιρα και το ψυχολογικό υπόβαθρο, τα συναισθηματικά και οικογενεικά διλήμματα, αλλά βεβαίως σ’ αυτή τη δουλειά δεν υπάρχει τόση δράση, ούτε σκοτώνουμε αβέρτα. Δεν γίνονται πια δολοφονίες. Ο μυστικός πράκτορας πρέπει να περνάει απαρατήρητος, να είναι ένας άχρωμος, μέσος πολίτης. Χρειάζεται υπομονή και πρέπει να τα περιμένει όλα, όπως, για παράδειγμα την προδοσία που έτυχε σ’ εμάς». H Vavilova θεωρεί το βιβλίο της έμπνευση για τους νέους που θέλουν να κάνουν κάτι για την πατρίδα τους: «Δεν επιδιώξαμε να γίνουμε σπουδαίοι ή να αποκτήσουμε χρήματα. Θέλαμε μονάχα να φανούμε χρήσιμοι για τη χώρα μας».
Η Vavilova και ο Bezrukov είδαν την κατάρρευση της ΕΣΣΔ στην αμερικανική τηλεόραση. «Ήταν σαν να χάσαμε κάποιο αγαπημένο μας πρόσωπο» λέει. «Δεν εργαζόμασταν για ένα καθεστώς, για μια κυβέρνηση ή έναν πρόεδρο· εργαζόμασταν για μια μεγάλη και ισχυρή χώρα. Και για τους συμπατριώτες μας σ’ αυτή τη χώρα. Στη δεκαετία του 1990 η αποστολή μας έγινε ακόμα πιο επείγουσα: η πατρίδα μας ήταν άρρωστη, ευάλωτη σε εξωτερικές συνωμοσίες».
Η τηλεοπτική σειρά ανανέωσε το ενδιαφέρον για το κατασκοπικό θρίλερ. Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, το κοινό είχε πάψει να ασχολείται με τους κατασκόπους: ο Τζέιμς Μποντ, ο Κατάσκοπος που ήρθε από το κρύο και ο Σμάιλι του Λε Καρέ είχαν χάσει τη λάμψη τους - αλλά η κατασκοπεία συνεχίστηκε και συνεχίζεται με πολλαπλές διασταυρώσεις. Κίνα, Ρωσία, τρομοκρατικές ισλαμιστικές ομάδες, αμερικανική Homeland Security, βρετανική MI5: οι Ρώσοι έχουν τάση προς τις δολοφονίες με δηλητηρίαση, οι Κινέζοι προς την κλοπή βιομηχανικών μυστικών και πνευματικής ιδιοκτησίας, η βρετανικη MI5 προς τις παρακολουθήσεις ατόμων στο Διαδίκτυο. Όσο για την αμερικανική National Security Agency ίσως να έχει τις κρυφές της επιτυχίες αλλά ας μην ξεχνάμε ότι δεν μπόρεσε να αποτρέψει τα χειρότερα τρομοκρατικά χτυπήματα στην ιστορία. Οι αποτυχίες και οι γκάφες είναι μέρος του παιχνιδιού των κατασκόπων.
Σύμφωνα με πρόσφατο δημοσίευμα της βρετανικής εφημερίδας Guardian, σήμερα οι δυτικές δημοκρατίες κινδυνεύουν από την κατασκοπεία εχθρικών κρατών περισσότερο από ποτέ: Κινέζοι, Ρώσοι και Άραβες πλησιάζουν ηλεκτρονικά ανθρώπους που εργάζονται σε τομείς υψηλής τεχνολογίας και αμυντικών βιομηχανιών, προσφέροντάς τους θέσεις εργασίας με πολύ ελκυστικούς μισθούς - συχνά, αυτή η στρατολόγηση γίνεται από την πλατφόρμα Linkedin όπου οι στρατολόγοι ποζάρουν ως Βρετανοί ή Αμερικανοί. Η Εlena Vavilova πάντως μόλις εξέδωσε το δεύτερο βιβλίο της με τίτλο “Encrypted Heart” με σκηνικό το Χονγκ Κονγκ και το Παρίσι.
Ένα βιβλίο μυστηρίου για ένα κορίτσι που μεγαλώνει προσπαθώντας ν’ ανακαλύψει τον εαυτό του, αλλά και το κατά πόσο ο Αμερικανός πατέρας του ήταν μπλεγμένος με την Απριλιανή χούντα
Μιλήσαμε για το νέο του βιβλίο, ένα μυθιστόρημα για τη μονίμως φευγαλέα αίσθηση της μητέρας του, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η μνήμη πλάθει την προσωπική ιστορία
11°
