Η διαχρονικότητα του George Orwell

Πριν από εβδομήντα πέντε χρόνια, τον Αύγουστο του 1946, το «Animal Farm» («Η Φάρμα των ζώων») του George Orwell (Τζωρτζ Όργουελ) δημοσιεύτηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ήταν μια τεράστια επιτυχία, με πάνω από μισό εκατομμύριο αντίτυπα σε πωλήσεις τον πρώτο χρόνο της δημοσίευσής του. Τρία χρόνια μετά το «Animal Farm» ακολούθησε μια ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία: το δυστοπικό μυθιστόρημα του Όργουελ «Nineteen Eighty-Four».

Στα χρόνια που πέρασαν, η γραφή του Όργουελ άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στην αμερικανική σκέψη και κουλτούρα. Οι πωλήσεις των δύο αυτών βιβλίων σημείωσαν άνοδο το 2013 αφότου ο πληροφοριοδότης (whistleblower) Edward Snowden διέρρευσε εμπιστευτικά έγγραφα της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφάλειας (National Security Agency – NSA). Και το «Nineteen Eighty-Four» ανέβηκε στην κορυφή της λίστας των best sellers της Amazon μετά την ορκωμοσία του Donald Trump το 2017.

Ως καθηγητής φιλοσοφίας, τον Mark Satta τον ενδιαφέρει η συνεχής συνάφεια των ιδεών του Όργουελ, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν τον ολοκληρωτισμό και τον σοσιαλισμό.

George Orwell ήταν το ψευδώνυμο του Eric Blair. Γεννημένος το 1903 στην αποικιακή Ινδία, ο Blair μετακόμισε αργότερα στην Αγγλία, όπου παρακολούθησε σχολεία elite με υποτροφίες. Μετά το τέλος του σχολείου, εντάχθηκε στη βρετανική δημόσια διοίκηση, εργαζόμενος στη Βιρμανία, το τωρινό Μιανμάρ. Σε ηλικία 24 ετών, ο Όργουελ επέστρεψε στην Αγγλία για να γίνει συγγραφέας.

Κατά τη δεκαετία του 1930, ο Όργουελ είχε μέτρια επιτυχία ως δοκιμιογράφος, δημοσιογράφος και μυθιστοριογράφος. Υπηρέτησε επίσης ως εθελοντής στρατιώτης με μια αριστερή ομάδα πολιτοφυλακής και πολέμησε για λογαριασμό της Ισπανικής Δημοκρατίας κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου. Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, ο Όργουελ ανακάλυψε πώς η προπαγάνδα μπορούσε να διαμορφώσει τις πολιτικές αφηγήσεις παρατηρώντας ανακριβή αναφορά γεγονότων που ο ίδιος είχε βιώσει από πρώτο χέρι.

Ο Όργουελ συνόψισε αργότερα το σκοπό της συγγραφής του από τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο και μετά: «Κάθε σειρά σοβαρής συγγραφής που έχω γράψει από το 1936 ήταν, άμεσα ή έμμεσα, ενάντια στον ολοκληρωτισμό και υπέρ του δημοκρατικού Σοσιαλισμού».

Ο Όργουελ δεν διευκρίνισε σε αυτό το απόσπασμα τι εννοούσε είτε με τον όρο ολοκληρωτισμό είτε με δημοκρατικό σοσιαλισμό, αλλά μερικά από τα άλλα έργα του διευκρινίζουν πώς κατανοούσε αυτούς τους όρους.

Τι είναι ο ολοκληρωτισμός;

Για τον Όργουελ, ο ολοκληρωτισμός ήταν μια πολιτική τάξη επικεντρωμένη στην εξουσία και τον έλεγχο. Την αρχή αυτής προσωποποιεί ο ανταγωνιστής O'Brien, στο «Nineteen Eighty-Four». Ο φανταστικός χαρακτήρας O'Brien είναι ένας ισχυρός κυβερνητικός αξιωματούχος που χρησιμοποιεί βασανιστήρια και χειριστική συμπεριφορά για να εξουσιάσει τις σκέψεις και τις ενέργειες του πρωταγωνιστή, Winston Smith. Είναι σημαντικό ότι ο O'Brien αντιμετωπίζει την επιθυμία του για εξουσία ως αυτοσκοπό. Ο O'Brien αντιπροσωπεύει την εξουσία για χάρη της εξουσίας.

Ένα μεγάλο κομμάτι διορατικότητας του Όργουελ αφορά όλα αυτά με τα οποία ο ολοκληρωτισμός δεν συμβαδίζει. Στο δοκίμιο του «The Lion and the Unicorn» («Το λιοντάρι και ο μονόκερος») το 1941, ο Όργουελ γράφει για «την ιδέα του ολοκληρωτισμού ότι δεν υπάρχει νόμος, υπάρχει μόνο εξουσία…». Με άλλα λόγια, οι νόμοι μπορούν να περιορίσουν τη δύναμη ενός ηγέτη. Ο ολοκληρωτισμός επιδιώκει να σβήσει τα όρια του νόμου μέσω της απρόσκοπτης άσκησης εξουσίας.

Ομοίως, στο δοκίμιο που έγραψε το 1942 «Looking Back on the Spanish War», ο Όργουελ υποστηρίζει ότι ο ολοκληρωτισμός πρέπει να αρνηθεί ότι υπάρχουν ουδέτερα γεγονότα και αντικειμενική αλήθεια. Ο Όργουελ προσδιορίζει την ελευθερία και την αλήθεια ως «εγγυήσεις» ενάντια στον ολοκληρωτισμό. Η άσκηση της ελευθερίας και η αναγνώριση της αλήθειας είναι ενέργειες ασύμβατες με τον συνολικό συγκεντρωτικό έλεγχο που απαιτεί ο ολοκληρωτισμός.

Ο Όργουελ κατάλαβε ότι ο ολοκληρωτισμός μπορούσε να βρεθεί και στην πολιτική δεξιά και αριστερά. Για τον Όργουελ, τόσο ο ναζισμός όσο και ο κομμουνισμός ήταν απολυταρχικοί.

Το έργο του Όργουελ, κατά τη γνώμη του Satta, μας προκαλεί να αντισταθούμε στο να επιτρέψουμε στους ηγέτες να ακολουθήσουν απολυταρχική συμπεριφορά, ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων. Μας υπενθυμίζει επίσης ότι μερικά από τα καλύτερα εργαλεία μας για να αντισταθούμε στον ολοκληρωτισμό είναι να λέμε αλήθειες και να διατηρήσουμε την ελευθερία.

Τι είναι ο δημοκρατικός σοσιαλισμός;

Στο βιβλίο του «The Road to Wigan Pier» («Ο δρόμος προς την αποβάθρα του Γουίγκαν») του 1937, ο Όργουελ γράφει ότι σοσιαλισμός σημαίνει «δικαιοσύνη και ελευθερία». Η δικαιοσύνη στην οποία παραπέμπει ξεπερνά την απλή οικονομική δικαιοσύνη, και περιλαμβάνει επίσης κοινωνική και πολιτική δικαιοσύνη.

Ο Όργουελ αναλύει τι εννοεί με τον όρο σοσιαλισμό στο έργο του «Το λιοντάρι και ο μονόκερος». Σύμφωνα με τον ίδιο, ο σοσιαλισμός απαιτεί «ισότητα εισοδήματος κατά προσέγγιση (δεν χρειάζεται να είναι περισσότερο από κατά προσέγγιση), πολιτική δημοκρατία και κατάργηση όλων των κληρονομικών προνομίων, ειδικά στην εκπαίδευση».

Αναλύοντας τι εννοεί με τον όρο «ισότητα εισοδήματος κατά προσέγγιση», ο Όργουελ αργότερα λέει στο ίδιο δοκίμιο ότι η εισοδηματική ισότητα δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από μια αναλογία περίπου 10 προς 1. Στη σύγχρονη ερμηνεία του, αυτό υποδηλώνει ότι ο Όργουελ θα θεωρούσε ηθικό για έναν διευθύνοντα σύμβουλο να πληρώνεται 10 φορές περισσότερο από τους υπαλλήλους του, αλλά όχι 300 φορές περισσότερο, όπως ένας μέσος διευθύνων σύμβουλος πληρώνεται σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αλλά περιγράφοντας τον σοσιαλισμό, ο Όργουελ δεν συζητά μονάχα την οικονομική ανισότητα. Τα γραπτά του Όργουελ υποδεικνύουν ότι η προτιμώμενη αντίληψή του για τον σοσιαλισμό απαιτεί επίσης «πολιτική δημοκρατία». Όπως σημείωσε ο μελετητής David Dwan, ο Όργουελ διέκρινε «δύο έννοιες της δημοκρατίας». Η πρώτη έννοια αναφέρεται στην πολιτική εξουσία την οποία έχει ο απλός λαός. Η δεύτερη αφορά την κλασική φιλελεύθερη ελευθερία, όπως την ελευθερία της σκέψης. Και οι δύο έννοιες της δημοκρατίας φαίνονται σχετικές με το τι εννοεί ο Όργουελ με τον δημοκρατικό σοσιαλισμό. Για τον Όργουελ, ο δημοκρατικός σοσιαλισμός είναι μια πολιτική τάξη που παρέχει κοινωνική και οικονομική ισότητα διατηρώντας παράλληλα την ισχυρή προσωπική ελευθερία.

O Satta πιστεύει ότι η περιγραφή του Όργουελ για τον δημοκρατικό σοσιαλισμό και η αναγνώρισή του ότι υπάρχουν διάφορες μορφές που μπορεί να πάρει ο σοσιαλισμός παραμένουν σημαντικές σήμερα δεδομένου ότι ο αμερικανικός πολιτικός διάλογος για τον σοσιαλισμό συχνά παραβλέπει πολλές από τις αποχρώσεις που φέρνει ο Όργουελ στο θέμα. Για παράδειγμα, οι Αμερικανοί συγχέουν συχνά τον σοσιαλισμό με τον κομμουνισμό. Ο Όργουελ βοηθά στη διευκρίνιση της διαφοράς μεταξύ αυτών των όρων.

Με υψηλά επίπεδα οικονομικής ανισότητας, πολιτικές επιθέσεις στην αλήθεια και νέες ανησυχίες για τον ολοκληρωτισμό, οι ιδέες του Όργουελ παραμένουν τόσο επίκαιρες σήμερα όσο και πριν από 75 χρόνια.

*Με στοιχεία από The Conversation