«Αναδιαπίστευση του Κράτους» για μια μετα-πανδημική Ελλάδα

Το ερώτημα του οικονομολόγου, νομικού και φιλελεύθερου στοχαστή Κώστα Χριστίδη είναι από τα πιο καίρια για τον 21ο αιώνα. Μπορεί να υπάρξει στην ψηφιακής εποχή λιγότερο και καλύτερο κράτος;

Με άλλα λόγια ο ολοκληρωτικός κρατισμός των κομμουνιστικών καθεστώτων και ο δήθεν φιλελεύθερος πελατειακός κρατισμός μπορούν να δώσουν τη θέση τους σ’ ένα σοβαρό, αποτελεσματικό και εύκαμπτο κράτος δικαίου; Ένα κράτος κοινωνικά υπεύθυνο και οικονομικά παραγωγικό, ικανό να παράγει πλούτο και ευημερία; Η απάντηση στο ερώτημα δεν είναι εύκολη διότι υπάρχει μια βασική προϋπόθεση που πρέπει να εξεταστεί: η σχέση των ατόμων με την ελευθερία, ο τρόπος που την προσλαμβάνουν και την εφαρμόζουν. Εξάλλου, σήμερα φαίνεται πως η ελευθερία έχει όλο και περισσοτέρους εχθρούς: κατά κανόνα ύπουλους και ιδιαίτερα εφευρετικούς ως προς την κατασυκοφάντηση της αγοράς και των στρεβλώσεων που επιφέρει ο κρατισμός τις οποίες αποδίδουν σε ιδέες και αντιλήψεις άσχετες με την πραγματικότητα. Οι εχθροί της ελευθερίας γνωρίζουν πολύ καλά τι κάνουν και πώς ενεργούν.

Μια από τις θεμελιώδεις ιδιότητες της ελευθερίας είναι η καταπολέμηση του φόβου, ο οποίος χρησιμοποιείται ως ισχυρό εργαλείο εξουσίας. Κατά συνέπεια, όσοι διψούν για εξουσία δεν έχουν λόγο να υπεραμύνονται της ελευθερίας, ειδικότερα της ελεύθερης σκέψης και έκφρασης∙ αυτές οι δύο έννοιες προκρίνουν την αναζήτηση και ενισχύουν το κύρος της απόδειξης. Ένας πραγματικά ελεύθερος στοχαστής δεν υποκλίνεται μπροστά στο κύρος των άλλων και δεν σκύβει μπροστά στους πόθους του, αλλά υποχωρεί μπροστά στις αποδείξεις. Υπό αυτή την έννοια, η επιθυμία του ελεύθερου ανθρώπου να ξέρει, να αποκτά συγκεκριμένες γνώσεις, τον αποτρέπει από την παράδοση σε φαντασιοπληξίες και τον κάνει άτρωτο στις ψευδαισθήσεις. Ως εκ τούτου, συνιστά απειλή για κάθε ψευδεπίγραφη και διεφθαρμένη εξουσία.

Εμμέσως πλην σαφώς, ο Κώστας Χριστίδης, στο πόνημά του, «Αναδιαπίστευση του Κράτους», αναδεικνύει αυτή τη διάσταση του πλέγματος ελευθερία-κράτος-δημοκρατία, αναπτύσσοντας με εξαιρετική διαύγεια τα επιχειρήματά του. Περιγράφει ένα καλόηθες κράτος προσγειωμένο στην πραγματικότητα, κάτι που βεβαίως δεν ανταποκρίνεται στη θλιβερή πελατειακή μορφή του στην Ελλάδα. Ο Κ. Χριστίδης υποστηρίζει ότι πρόοδος και βελτίωση σε οποιοδήποτε επίπεδο (ατομικό, οικογενειακό, επιχειρηματικό, εθνικό) ξεκινά πάντοτε «εκ των έσω»: γι’ αυτό είναι σημαντικό ως χώρα «να μάθουμε από τα παθήματά μας», παλαιότερα και πρόσφατα, και να αλλάξουμε ορισμένες απόψεις και συμπεριφορές που δημιούργησαν παθογένειες δεκαετιών. Είναι απαραίτητο να ακολουθήσουμε νέους τρόπους του σκέπτεσθαι και του πράττειν.

Τέτοιους συγκεκριμένους τρόπους υποδεικνύει ο Κ. Χριστίδης στα κεφάλαια του βιβλίου «Τι είδους σχέδιο χρειάζεται η Ελλάδα», «Αναδιαπίστευση του κράτους», «Βασικές θεσμικές προϋποθέσεις», «Πώς δημιουργείται διατηρήσιμη ανάπτυξη», «Μετατρέποντας το επιθυμητό σε εφικτό», «Μείωση του συγκεντρωτισμού στην παιδεία». Παρομοιάζει την ελληνική οικονομία με έναν κολυμβητή που προσπαθεί να κολυμπήσει στη θάλασσα έχοντας δεμένο στο πόδι του ένα τεράστιο βαρίδι∙ στην προκειμένη περίπτωση τον σοσιαλ-κρατισμός, τον οποίο εφάρμοσαν όλες οι παρατάξεις και πρωτίστως η Αριστερά, είτε εντός είτε εκτός εξουσίας. Ο κολυμβητής δεν θα μπορέσει να κρατηθεί στην επιφάνεια αν δεν απαλλαγεί εγκαίρως από το βαρίδι: ήδη, η χώρα έχει βιώσει της συνέπειες των πελατειακών σχέσεων και της συντεχνιακής κοινωνικής οργάνωσης, η οποία είναι, από μόνη της, πηγή ανισοτήτων.

Τα τριάντα τελευταία χρόνια, η προϊούσα επικράτηση παγκοσμίως των όλο και πιο ελεύθερων συναλλαγών και κινήσεων −ανθρώπων και κεφαλαίων πέραν των αγαθών− έχει συμβάλει αποφασιστικά στην έξοδο εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων από την παγίδα της φτώχειας. Η παγκοσμιοποίηση, ως το χειρότερο μέσο παραγωγής πλούτου, με εξαίρεση όλα τα άλλα που δοκιμάστηκαν στη διάρκεια της ιστορίας, κατά την διατύπωση του Τσώρτσιλ για το δημοκρατικό καθεστώς, μόνο από τους εχθρούς της δημοκρατίας ταυτίζεται με την ασυδοσία και τον «νόμο της ζούγκλας». Αντιθέτως, στις δημοκρατίες μας, προϋποθέτει την ύπαρξη κανόνων που στηρίζουν την ασφάλεια των συναλλαγών, ορίζουν σαφώς τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και οικοδομούν ένα λειτουργικό κράτος δικαίου. Ειδικά στην Ελλάδα, δεν είναι ο «Μινώταυρος» της καχεκτικής αγοράς ο υπαίτιος των δεινών αλλά ο κρατικός Λεβιάθαν, ο περιορισμός του οποίου, σε συνδυασμό με την αύξηση της παραγωγικότητας και εξωστρέφειας του, αποτελεί την πλέον αναγκαία και θεμελιώδη μεταρρύθμιση.

Από αυτή η μεταρρύθμιση τώρα που υπάρχει και το Ταμείο Ανάκαμψης, θα εξαρτηθεί το μέλλον της χώρας στο υπόλοιπο του 21ου αιώνα. Μετά την πρώτη εικοσαετία κατά την οποία διανύσαμε μια χρηματοοικονομική κρίση και μια πανδημία, θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι μόλις αφήσουμε πίσω μας κι αυτή την τελευταία κρίση, αυτή τη φορά υγειονομικής φύσεως, τίποτε δεν θα παραμείνει ακίνητο. Οι αλλαγές που θα επέλθουν θα είναι γρήγορες και ζωτικές, ακόμα και αν κάποιοι δεν τις θέλουν, Σε κάθε περίπτωση όμως, το βιβλίο του Κ. Χριστίδη (εκδόσεις Σιδέρη) μας δίνει τη δυνατότητα να τις μαντέψουμε, να τις καταλάβουμε και να τις δρομολογήσουμε. Ας μην χάσουμε την ευκαιρία.