Deepak Chopra: O Θεραπευτικός εαυτός

Στο βιβλίο που έγραψε ο γνωστός Αμερικανο-ινδός γιατρός Deepak Chopra μαζί με τον Rudolph E. Tanzi, καθηγητή νευρολογίας στο Χάρβαρντ, συνεχίζει την προβληματική του γύρω από τα μυστικά της μακροζωίας και προχωρεί λίγο περισσότερο: καθώς ο Chopra συνδέεται όλο και στενότερα με τη δυτική επιστήμη είναι σε θέση να μας δώσει συμβουλές που μπορούμε να ακολουθήσουμε στον σύγχρονο κόσμο. Σ’ αυτό το βιβλίο με τίτλο «Ο θεραπευτικός εαυτός» (εκδ. Πατάκη), καθώς συνεργάζεται με τον δρ Tanzi που έχει ειδίκευση στη νόσο του Αλτσχάιμερ, επικεντρώνεται στην πρόληψη της άνοιας, στους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να διατηρήσουμε διαύγεια και οξύνοια.

Πρόκειται για ένα βιβλίο-οδηγό για την ποιότητα ζωής που δεν περιορίζεται στις συνθήκες διατροφής και περιβάλλοντος αλλά αναλύει όλους τους παράγοντες που ευνοούν ή δεν ευνοούν τη σωματική και ψυχοδιανοητική υγεία. Ποιο είναι το κλειδί για την πρόληψη της άνοιας; Ο τρόπος ζωής αλλάζει, γράφει ο Chopra, αποκτώντας διαφορετικές προτεραιότητες σε κάθε ηλικία και φάση. Οι ειδικοί έχουν ορίσει εννέα παράγοντες που αντιπροσωπεύουν περίπου το 35% των περιπτώσεων άνοιας: ανάμεσα στους παράγοντες που μειώνουν τον κίνδυνο να πάθουμε άνοια είναι η εκπαίδευση (η παραμονή στο σχολείο μέχρι την ηλικία των 15 τουλάχιστον), η αντιμετώπιση της υψηλής αρτηριακής πίεσης, της παχυσαρκίας και του διαβήτη, η αποτροπή ή η θεραπεία της απώλειας της ακοής στη μέση ηλικία, η αποφυγή του καπνίσματος, η σωματική άσκηση, η αντιμετώπιση της κατάθλιψης και της κοινωνικής απομόνωσης στην τρίτη ηλικία.

Ένα στοιχείο από αυτή τη λίστα προκαλεί εντύπωση: η σχολική εκπαίδευση μέχρι την ηλικία των 15 τουλάχιστον. Ο κίνδυνος του άσχημου γήρατος μπορεί λοιπόν να μειωθεί με κάτι που κάνουμε όταν είμαστε έφηβοι; Επίσης, φαίνεται λίγο παράξενο εκ πρώτης όψεως το ότι η απώλεια της ακοής στη μέση ηλικία σχετίζεται με τον κίνδυνο άνοιας. Αυτά τα ευρήματα μάς λένε κάτι καινούργιο: αν τα εξετάσουμε καλύτερα, διαπιστώνουμε ότι σηματοδοτούν μια τάση στην ιατρική που υπόσχεται μια μεγάλη επανάσταση, όχι μόνο για τη άνοια. «Ο θεραπευτικός εαυτός» δεν απευθύνεται μόνο σε όσους, λόγω ηλικίας, φοβούνται ότι θα χάσουν τις διανοητικές τους δυνάμεις∙ απευθύνεται σε όλους μιας και η νεότητα καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα της μέσης ηλικίας και του γήρατος.

Στην πραγματικότητα αρχίζει να επικρατεί μια καινούργια αντίληψη για τις ασθένειες η οποία μας φέρνει πολύ καλά νέα. Αν ο τρόπος ζωής μας είναι «υγιεινός» από την παιδική ηλικία, οι απειλές που αντιμετωπίζουμε από τη μέση ηλικία μπορούν να μειωθούν: το μυστικό είναι να ενεργήσουμε προτού εμφανιστούν ασθένειες. Αυτή η αντίληψη της «βαθμιαίας ιατρικής» είναι το παγόβουνο, και η αντιμετώπιση της άνοιας είναι η κορυφή του. Παράδειγμα είναι το φαινομενικά παράξενο εύρημα για την εκπαίδευση. Οι ειδικοί υπολογίζουν ότι η άνοια μπορεί να μειωθεί κατά 8% παγκοσμίως αν τα παιδιά μένουν στο σχολείο μέχρι την ηλικία των δεκαπέντε: πρόκειται για μεγάλη μείωση. Η αιτία αυτής της μείωσης ανιχνεύεται σε μια μακρά διαδρομή μέσα στη ζωή. Όσο πιο μορφωμένοι είμαστε, τόσο περισσότερες πληροφορίες αποθηκεύει ο εγκέφαλός μας και τόσο καλύτερα αποκτά πρόσβαση σε όσα έχουμε μάθει. Αυτή η συσσώρευση πληροφοριών, ξεκινώντας από την παιδική ηλικία, οδηγεί σε κάτι που οι νευροεπιστήμονες έχουν προσδιορίσει ως «γνωστικό απόθεμα» και το οποίο δίνει λάκτισμα, ώθηση, στον εγκέφαλο∙ στις διόδους μεταξύ των νευρώνων. Αυτό το λάκτισμα του εγκεφάλου αντισταθμίζει την απώλεια μνήμης που σχετίζεται με τη νόσο Αλτσχάιμερ και άλλες μορφές άνοιας: ο εγκέφαλος διαθέτει πλήθος διαδρομών που μπορεί να ακολουθήσει αν κάποιοι αδυνατούν να αναπτυχθούν.

Σύμφωνα με την ιατρική λογική, πρέπει να αντιμετωπίζουμε την υγεία και την ασθένεια σε βάθος χρόνου. Δεν αρκούν οι μεμονωμένοι παράγοντες, όπως το να μην καπνίζουμε, να χάσουμε βάρος, να πηγαίνουμε στο γυμναστήριο και να μη μας κατακλύζει το άγχος. Το στοίχημα είναι να φροντίζουμε τη σωματική και ψυχική μας υγεία σε όλη τη ζωή μας. Το να κόψουμε το κάπνισμα, να χάσουμε βάρος και να κάνουμε γυμναστική μάς ωφελούν σε οποιαδήποτε φάση της ζωής. Αλλά η διά βίου φροντίδα είναι κάτι διαφορετικό από τη μείωση του κινδύνου για τη διαταραχή Α ή Β. Μόνο μια ολιστική προσέγγιση λειτουργεί τελικά. Η φροντίδα για την υγεία μας δεν περιορίζεται στην πρόληψη. Η διά βίου φροντίδα είναι η μεγάλη ελπίδα που ξεφυτρώνει γύρω μας. Όταν συνειδητοποιήσουμε όλοι αυτό το γεγονός, η πρόληψη δεν θα είναι πια αυτό που ήταν. Αλλά για να κατανοήσουμε πόσο ριζικά θα αλλάξουν τα πράγματα, πρέπει να εξετάσουμε την τρέχουσα κατάσταση στην υγειονομική περίθαλψη, όπου οι απειλές για την υγεία ματαιώνουν τις ελπίδες.

Οι Chopra και Τanzi παρατηρούν τον σύγχρονο κόσμο και εξάγουν κάποια συμπεράσματα που αφορούν τον σημερινό άνθρωπο και που συμπίπτουν με όσα έχουμε ακούσει τον τελευταίο ενάμισι χρόνο της πανδημίας. Για παράδειγμα, λένε ότι, καθώς τα σύγχρονα ταξίδια έχουν μειώσει δραστικά την απόσταση μεταξύ των ανθρώπων, διευκολύνεται η διάδοση των καινούργιων παθογόνων παραγόντων και η εξεύρεση νέων ξενιστών. Οι ιοί και τα βακτήρια μεταλλάσσονται ταχύτερα από ποτέ, επειδή οι νέοι ανθρώπινοι ξενιστές πολλαπλασιάζονται σε πρωτόγνωρα ποσοστά αύξησης του πληθυσμού. Όσο για τα καινούρια φάρμακα δεν εξελίσσονται τόσο γρήγορα όσο τα δυνάμει επικίνδυνα στελέχη του DNA που μεταλλάσσονται στο μικροσκοπικό επίπεδο των βακτηρίων και των ιών. Ενώ η απειλή εντείνεται, τα υγειονομικά συστήματα επιβαρύνονται από την αδράνεια, την εισοδηματική ανισότητα, τις υπέρογκες δαπάνες και την επιστημονική πολυπλοκότητα.

Η αλήθεια είναι πως οι μηχανισμοί πρόληψης εφαρμόζονται εδώ και πενήντα χρόνια, αλλά δεν έχουμε κατορθώσει να εξαλείψουμε την καρδιακή νόσο, την υπέρταση, τον διαβήτη τύπου 2, την κατάθλιψη και το άγχος∙ ούτε προλάβαμε την πιο πρόσφατη επιδημία, την παχυσαρκία. Εξάλλου, η γήρανση του πληθυσμού συνεπάγεται μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου και άνοιας, κυρίως νόσου Αλτσχάιμερ. Πολλά πράγματα έχουν βελτιωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, μερικά όμως έχουν επιδεινωθεί: οι συγγραφείς του βιβλίου επισημαίνουν, για παράδειγμα, την πολυφαρμακία −ο μέσος 70χρονος παίρνει επτά συνταγογραφούμενα φάρμακα− και τις επιπτώσεις της στην ενίσχυση των στελεχών των μικροβίων. Έτσι, το βιβλίο είναι αισιόδοξο και απαισιόδοξο μαζί: το μήνυμά του σχετίζεται με τις προσωπικές μας αποφάσεις, με τις επιλογές τρόπου ζωής. Θα ζήσουμε με υγεία για πολλά χρόνια, αν φροντίσουμε από νωρίς ώστε να μη συσσωρεύουμε αυτοκαταστροφικές πράξεις.