Δημήτριος Λακασάς: Άνθρωπος 4.0

Οι έντονες κρίσεις που οδηγούν στις ριζικές καινοτομίες, τα άδυτα της τεχνολογικής εξέλιξης και του ψηφιακού μετασχηματισμού, ο πόλεμος των data, οι νέες ισορροπίες αλλά και το power game που παίζεται στην εν εξελίξει 4η Βιομηχανική Επανάσταση: στο «Άνθρωπος 4.0» ο Δημήτριος Λακασάς καταφέρνει να γκρουπάρει εύστοχα, εύληπτα και θαυμαστά όλα αυτά που σε πρώτο χρόνο, αυτή τη στιγμή, τώρα, δεν αλλάζουν μόνο το τι κάνουμε αλλά στην ουσία καθορίζουν το ποιοι είμαστε και πού πάμε. Όλοι;

Εδώ ξεκινά η συζήτηση αλλά και η αξία της «χρηστικότητας» του βιβλίου, αφού ο συγγραφέας καταθέτει συγκεκριμένο «πακέτο» εφαρμογών για την Ελλάδα και τη θέση της στον νέο κόσμο. Ο CEO της παγκόσμιας επιτυχημένης Olympia Electronics καταθέτει προτάσεις και ιδέες που άνετα με μια διαδικασία κατεπείγοντως θα μπορούσαν να βοηθήσουν τη χώρα για το μεγάλο άλμα. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τον Κλειδάριθμο, η επιμέλεια είναι του Δημήτρη Γούλια.

Από τον Κολινδρό παντού στον κόσμο. Αλήθεια, πώς κατάφερε η Olympia Electronics να διακτινιστεί και να εκτοξευτεί τόσο μακριά;
Οι δύο βασικοί πυλώνες της Olympia Electronics, από την ίδρυσή της το 1979 μέχρι και σήμερα, είναι η καινοτομία και η εξωστρέφεια, και βάσει αυτών των πυλώνων έχουμε φτάσει σήμερα να εξάγουμε σε 72 χώρες. Η ιδέα του πατέρα μου, Νίκου Λακασά, και του συνεργάτη του Παναγιώτη Αρβανιτίδη, να ιδρύσουν μία εταιρεία τεχνολογίας αιχμής σε ένα ημιυπόγειο στον Κολινδρό Πιερίας μπορεί να ακουγόταν «τρελή» σε πολλούς πριν από 42 χρόνια. Εκείνοι όμως είχαν πίστη στο όραμά τους και δεν περίμεναν τις εξελίξεις να έρθουν στον Κολινδρό, αλλά τις δημιούργησαν οι ίδιοι. Με την ίδια φιλοσοφία και με έναν διαχρονικά ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό συνεχίζουμε και σήμερα τη δραστηριότητά μας, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον και την 4η Βιομηχανική Επανάσταση.

Αυτό που με εντυπωσίασε στο Άνθρωπος 4.0 είναι η ευκρίνεια με την οποία βλέπετε τη μεγάλη εικόνα του πολέμου των Big Data, προβαίνοντας στα πρώτα κεφαλαία σε μια πολύ εύστοχη αποκωδικοποίηση των παραμέτρων που την χαρακτηρίζουν. Κάνω σωστά που χρησιμοποιώ τη λέξη «πόλεμος»;
Πολύ σωστά! Τα τελευταία χρόνια λαμβάνει χώρα ένας άτυπος γεωτεχνολογικός πόλεμος μεταξύ Κίνας και Αμερικής με επίκεντρο τον έλεγχο των δεδομένων, ο οποίος μπορεί να μην είναι εμφανής και διακριτός σε όλους, αλλά είναι πραγματικότητα. Ο πόλεμος δεν γίνεται πλέον για τις παραδοσιακές αιτίες που γνωρίσαμε στο παρελθόν, όπως είναι η ενέργεια, αλλά για τα δεδομένα διότι οι χώρες που θα τα ελέγχουν θα είναι οι πρωταγωνίστριες και οι υπόλοιπες κομπάρσοι. Άρα, η χώρα που θα επικρατήσει και θα παίξει τον ρόλο του επόμενου «πλανητάρχη», θα είναι αυτή που θα ελέγχει σε μεγαλύτερο βαθμό τα δίκτυα επικοινωνίας και θα δημιουργεί ψηφιακές αποικίες. Αυτός θα είναι ο νέο-αποικιακός συντελεστής ισχύος. Η αντιπαράθεση γίνεται μέσω αντιπροσώπων. Από τη μία πλευρά η Huawei και η Alibaba, από την άλλη πλευρά η Google, η Microsoft και η Amazon. Τα περιστατικά μεταξύ τους είναι πολλά με το πιο χαρακτηριστικό να είναι η σύλληψη της κόρης του ιδιοκτήτη της Huawei στον Καναδά με την κατηγορία ότι βρισκόταν εκεί για βιομηχανική και εθνική κατασκοπεία ώστε να διεισδύσει η Huawei στα 5G δίκτυα των ΗΠΑ. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στις συμφωνίες για τα 5G δίκτυα, ο πόλεμος είναι οφθαλμοφανής καθώς οι ΗΠΑ συστήνουν σε όλες τις συνεργαζόμενες χώρες να μη χρησιμοποιήσουν κινεζικές κεραίες. Και φυσικά το επίκεντρο του ενδιαφέροντος είναι τα δεδομένα. Ας μην ξεχνάμε ότι σε περιόδους πολέμου, η πρόσβαση σε πληροφορίες ήταν καθοριστικός παράγοντας στην επικράτηση ή μη έναντι του αντιπάλου. Μάλιστα, στη στρατιωτική ορολογία υπάρχει ο όρος Πληροφοριακός Πόλεμος (Information Warfare) που περιγράφει μία στρατιωτική επιχείρηση, η οποία στοχεύει να αποσπάσει πλεονέκτημα μέσω πληροφοριών έναντι του αντιπάλου. Έτσι και σήμερα στο γεωτεχνολογικό πόλεμο, το ενδιαφέρον όλων στρέφεται στα δεδομένα.

Καταφέρατε, ειλικρινά, να παίξετε σε ένα τερέν που για την ελληνική βιβλιογραφία είναι πολύ κοντά στους προβληματισμούς του φιλόσοφου και γκουρού Γιουβέλ Χαράρι. Επεκτείνοντας όμως το περιεχόμενο σε απτές και συγκεκριμένες προτάσεις προκειμένου οι Έλληνες από καταναλωτές τεχνολογίας και οικονομίας που παράγεται από άλλους να κάνουμε το μεγάλο βήμα, θεωρώ πως το βιβλίο σας έρχεται τρέιλερ (γνώμη μου) με τις προτάσεις Πισσαρίδη για την επόμενη μέρα μετά την πανδημία. Μας δίνεται όντως μια μοναδική ευκαιρία, αλλά από πού να ξεκινήσουμε δεδομένων των παθογενειών μιας χώρας όπου δεξιός και αριστερός λαϊκισμός, γραφειοκρατεία, συνωμοσιολογία και «λοιπές αντιπαραγωγικές δυνάμεις» επιμένουν να φρενάρουν κάθε τολμηρή προσπάθεια;
Το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας είναι ο λαϊκισμός, ο οποίος μας αποπροσανατολίζει ως κοινωνία και δεν μπορούμε να δούμε με ευκρίνεια τα θηρία που μας απειλούν, γι’ αυτό στο βιβλίο μου τον προσομοιώνω με μία λέαινα. Η λέαινα του λαϊκισμού δημιουργεί ψευδαισθήσεις, με αποτέλεσμα να εμπιστευόμαστε «εθνικούς σωτήρες» που μέσω της δημαγωγίας μας κολακεύουν και μας οδηγούν σε λανθασμένες αποφάσεις για δικό τους όφελος. Αποτέλεσμα αυτού είναι εμείς να τους πιστεύουμε και οι ελέφαντες -που είναι η γραφειοκρατία, ο κρατισμός και η διαφθορά- να αυξάνουν το μέγεθος τους, οι τίγρεις -που είναι η υπερφορολόγηση, το υψηλό κόστος ασφαλιστικών εισφορών, η φοροδιαφυγή, το υψηλό κόστος χρήματος και τα κόκκινα δάνεια- να αλωνίζουν και η λέαινα του λαϊκισμού να βασιλεύει. Αυτή η κατάσταση θα αλλάξει όταν αναλάβουμε δράση και οι επιχειρηματίες και οι πολίτες, έχοντας εργασθεί, μελετήσει και μάθει τους τρόπους να εξουδετερωθούμε οριστικά όλες αυτές οι αρνητικές μορφές της συλλογικής ζωής μας και να κάνουμε καθημερινές προσπάθειες, που θα αποσοβήσουν κάθε τι υπονομευτικό και ζημιογόνο για το παρόν και για το μέλλον της κοινωνίας μας. Πιστεύω πολύ στον Έλληνα· στον Έλληνα πολίτη, στον Έλληνα ερευνητή, στον Έλληνα επιχειρηματία. Έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να τα καταφέρει και να πρωταγωνιστήσει διεθνώς, παρά τα όποια προσκόμματα προαναφέρθηκαν. Όταν οι 19 από τους 1000 επιστήμονες με τη μεγαλύτερη επιρροή παγκοσμίως είναι Έλληνες, και αν αναλογιστούμε το πόσο μικρή είναι η χώρα μας, μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε ότι έχουμε ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα σε επίπεδο τεχνογνωσίας, τεχνολογίας και καινοτομίας, το οποίο αν αξιοποιήσουμε θα γίνουμε τεχνολογικοί πρωταγωνιστές από τεχνολογικοί κομπάρσοι.

Ας γυρίσουμε στις πρώτες μέρες. Ξυπνάτε ξαφνικά ένα πρωί και επειδή λόγω καραντίνας όπως λέτε ο χρόνος σας μεγεθύνεται, συλλαμβάνετε την ιδέα της συγγραφής. Ποια ήταν η κεντρική ιδέα, ο άξονας, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο κατηγοριοποιήσατε τα κεφάλαια; Τα είχατε προσχεδιασμένα από την αρχή ή λειτουργήσατε με ελεύθερα βήματα και το ένα σας πήγαινε στο άλλο;
Οι τεχνολογίες που απαρτίζουν την 4η Βιομηχανική Επανάσταση αναπτύσσονται εδώ και αρκετά χρόνια. Ωστόσο, η πανδημία του COVID-19 και οι συνθήκες που δημιούργησε έφεραν την εκθετική ανάπτυξη της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης και, ουσιαστικά, την επιτάχυνσή της. Αυτή την τεράστια αλλαγή είχα αρχίσει να την αντιλαμβάνομαι από το 2005 κιόλας, σε ένα επιχειρηματικό ταξίδι στη Σουηδία, όπου διαπίστωσα ότι τα ρομπότ θα κατακλύσουν την παγκόσμια αγορά. Στην πραγματικότητα όμως η εμπειρία μου ξεκίνησε πολύ νωρίτερα και ήταν κυρίως βιωματική, καθώς μεγάλωσα βλέποντας την εξέλιξη της Olympia Electronics. Όλα αυτά τριγύριζαν στο μυαλό μου, όπως και η σκέψη να γράψω ένα βιβλίο για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Η εξάπλωση του κορωνοϊού το 2020 με την υποχρεωτική καραντίνα, την άνοδο των τηλεσυνεδριάσεων, των ψηφιακών εκθέσεων και της τηλεργασίας αποτέλεσαν την σπίθα για να μεταφέρω τις σκέψεις στο χαρτί και έτσι δημιουργήθηκε ο «Άνθρωπος 4.0». Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση δεν αφορά μόνο τις επιχειρήσεις και την οικονομία· πρόκειται για μία τεράστια αλλαγή σε όλο το φάσμα της ζωής των ανθρώπων. Και επειδή πραγματικά πιστεύω ότι ο άνθρωπος ήταν, είναι και θα είναι το επίκεντρο όλων των εξελίξεων, έδωσα τον τίτλο «Άνθρωπος 4.0» κάνοντας ένα λογοπαίγνιο με το «Industry 4.0», που αποτελεί τον επίσημο όρο που χρησιμοποιείται διεθνώς για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Ακολούθως, με τη βοήθεια πολύτιμων συνεργατών, επιστημόνων, καθηγητών και ανθρώπων του επιχειρηματικού κόσμου, κατηγοριοποίησα τα κεφάλαια ώστε το αποτέλεσμα να είναι απλό, κατανοητό και ευχάριστο.

Με εντυπωσίασε επίσης το πόσο τεχνοκρατικά μεν, αλλά και απλά- λιτά- ζουμερά και εύληπτα βάζετε ακόμα και με τον μη εξοικειωμένο με το οικονομικό και γεωπολιτικό γίγνεσθαι ή τον ίλιγγο των νέων τεχνολογιών στο παιχνίδι της κατανόησης του πολύπλοκου περιβάλλοντος που μας κατακλύζει. Κάτι σαν ένας αναμφισβήτητα γνώστης και ειδικός σε ασκήσεις εύστοχης απλότητας, προκειμένου το μήνυμα να φτάσει παντού. Θεωρώ πως το Άνθρωπος 4.0 είναι πέραν των άλλων και ένα βιβλίο για την παραλία, όπως λέμε για τα χαλαρά θερινά αναγνώσματα! Το είχατε από την αρχή κατά νου;
Η πρόοδος της τεχνολογίας μας επηρεάζει όλους ανεξαιρέτως και είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους, γι’ αυτό και το βιβλίο «Άνθρωπος 4.0» απευθύνεται σε εκείνους που θέλουν να προετοιμαστούν καλύτερα για το μέλλον με παραδείγματα από το παρελθόν. Ήταν λοιπόν βασική προϋπόθεση το βιβλίο να παρουσιάζει τις τεχνολογικές εξελίξεις με έναν απλοϊκό και κατανοητό τρόπο στον αναγνώστη. Για παράδειγμα ο εθισμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στον ψηφιακό κόσμο είναι ένα σημαντικό πρόβλημα που πρέπει να μας απασχολήσει όλους, και ιδιαίτερα τα νέα παιδία που γεννιούνται μέσα σε μία εντελώς ψηφιακή πραγματικότητα και αποτελούν τους λεγόμενους «ψηφιακούς ιθαγενείς». Όσοι γεννηθήκαμε τη δεκαετία του ’70, του ’80 και του ‘90, δηλαδή η γενιά Χ (Generation X) και η γενιά Y (Generation Y), είμαστε ψηφιακοί μετανάστες, γιατί μεγαλώσαμε σε ένα τελείως διαφορετικό περιβάλλον, στο οποίο ο ψηφιακός κόσμος δεν είχε αναπτυχθεί και εγκατασταθήκαμε ως μετανάστες στην ψηφιακή πραγματικότητα. Οι ψηφιακοί μετανάστες βιώνουν την τεχνολογική εξέλιξη ως μία αλλαγή στην οποία πρέπει να προσαρμοστούν για να επιβιώσουν, ενώ οι ψηφιακοί ιθαγενείς ως πραγματικότητα. Ωστόσο και στις δύο περιπτώσεις η 4η Βιομηχανική Επανάσταση θα φέρει τεράστιες αλλαγές τις οποίες οι άνθρωποι θα πρέπει να διαχειριστούν ορθά και με σοφία.

Με τη Γερμανία ή με τη Γαλλία; Με την Αμερική ή με την Κίνα; Σας πετάω πάσες γιατί ξεκάθαρα στον Άνθρωπο 4.0 περιγράφετε το παρόν και το μέλλον της χώρας μας αλλά και της Ευρώπης σαν παιχνίδι λεπτών συσχετισμών και κρίσιμων αποφάσεων...
Και όντως έτσι είναι. Μαζί με την τεχνολογία, αλλάζουν τα επιχειρηματικά μοντέλα και οι γεωστρατηγικές ισορροπίες. Για παράδειγμα αν μία χώρα επιλέξει να συνεργαστεί με τη Huawei για τη δημιουργία του 5G δικτύου της, η κίνηση αυτή αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εξωτερικής της πολιτικής, καθώς έρχεται σε αντίθεση με την τοποθέτηση των ΗΠΑ. Η Γερμανία για παράδειγμα το έκανε πράξη και μάλιστα σε αντίθεση με την συνολική στάση των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Γερμανία επέλεξε τα δίκτυα της HUAWEI προς ενόχληση των ΗΠΑ, διότι δεν ακολούθησε τις «εντολές» της Αμερικής. Προφανώς η επιλογή της Γερμανίας δεν ήταν τυχαία και, κατά την άποψή μου, οφείλεται σε δύο λόγους. Κατά πρώτον, έδωσε μία απάντηση προς τις ΗΠΑ και την κυβέρνηση Τραμπ για την επιβολή εξαντλητικών προστίμων προς τη γερμανική βιομηχανία Volkswagen, εξαιτίας των «έντεχνα πειραγμένων» αλγορίθμων για τους ρύπους CO2 των αυτοκινήτων της. Και κατά δεύτερον, ακολουθεί την στρατηγική της για να εδραιωθεί ως ανεξάρτητη γεωστρατηγική και γεωπολιτική δύναμη, αγνοώντας την πρωτοκαθεδρία των Αμερικανών, οι οποίοι ήταν αυτοί που βοήθησαν αποφασιστικά τη Δυτική Γερμανία να αναγεννηθεί από τις στάχτες του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και να ενωθεί με την Ανατολική Γερμανία. Η Γερμανία λοιπόν ενεργοποιεί με αυτόν τον τρόπο τη λογική του σάντουιτς και θέτει την Ευρώπη ακριβώς στη μέση ενός αδυσώπητου οικονομικού, γεωπολιτικού και γεωστρατηγικού πολέμου με μοναδικό χαμένο την ίδια. Όλες αυτές οι αποφάσεις τεχνολογικού και μη περιεχομένου διαμορφώνουν τις λεπτές γεωστρατηγικές ισορροπίες, στις οποίες Ελλάδα και Ευρώπη πρέπει να τοποθετηθούν στρατηγικά, διότι το μέλλον είναι πράγματι ένα παιχνίδι λεπτών συσχετισμών και κρίσιμων αποφάσεων.

Είναι επίσης πολύ συγκινητική η παράθεση παραδειγμάτων, εφαρμογών αλλά και καινοτόμων δράσεων που έχουν εντοπιότητα και έδρα την Βόρεια Ελλάδα. Δεν μιλώ τοπικιστικά ή νοσταλγικά σαν απόδημος στην Αθήνα, αλλά καθαρά ανθρώπινα. Την ίδια στιγμή αναρωτιέμαι κατά πόσο ισχύει ή όχι το χάντικαπ μεταξύ Βορρά και Νότου και κατά πόσο στη νέα εποχή η Θεσσαλονίκη μπορεί να πρωταγωνιστήσει σε κάτι περισσότερο από πρωτεύουσα του... χαλαρά.
Η ελληνική επαρχία έχει να επιδείξει ένα ιδιαίτερα σημαντικό έργο σε ό,τι αφορά στην έρευνα και καινοτομία με επίκεντρο τα τοπικά πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα. Αν κάνουμε τον γύρο της Ελλάδας, θα βρεθούμε μπροστά σε σημαντικές πρωτοβουλίες σχετικές με καινοτομία, οι οποίες έχουν αναπτυχθεί στα περιφερειακά πανεπιστήμια και όχι μόνον. Τα πανεπιστήμια Πατρών, Κρήτης, Θεσσαλίας και το πανεπιστήμιο Αθηνών με το εξαιρετικά δραστήριο δυναμικό τους έχουν δημιουργήσει οικοσυστήματα προώθησης καινοτομίας με σημαντικό έργο τα τελευταία χρόνια. Και βεβαίως η Θεσσαλονίκη. Μέσω του ThessIntec, την Αλεξάνδρεια Ζώνη Καινοτομίας, το ΕΚΕΤΑ και όλα τα πανεπιστήμια, πραγματοποιείται μία σταδιακή μεταμόρφωση της πόλης σε κέντρο καινοτομίας. Οι πρόσφατες επενδύσεις των Pfizer και Cisco στην περιοχή έρχονται να επιβεβαιώσουν την παραδοχή αυτή. Οι επενδύσεις αυτές αποδεικνύουν αφενός το υψηλότατο επίπεδο του εργατικού μας δυναμικού, καθιστούν αφετέρου την Θεσσαλονίκη ως πόλη έντασης τεχνολογίας, ενώ παράλληλα καλλιεργείται ένα φιλο-επιχειρηματικό και φιλο-επενδυτικό κλίμα, απαραίτητο για τον ψηφιακό μας εκσυγχρονισμό. Αναμφίβολα η Αθήνα αποτελεί τον πιο σημαντικό οικονομικό βραχίωνα της χώρας καθώς σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών της Κολωνίας, η Ελλάδα θα ήταν κατά 20% πιο φτωχή χωρίς την Αθήνα, ενώ αντίστοιχα στο Ηνωμένο Βασίλειο το ΑΕΠ θα ήταν μειωμένο κατά 11,2% χωρίς το Λονδίνο. Ωστόσο, η Θεσσαλονίκη έχει να επιδείξει σημαντικό έργο σε θέματα καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. Η Θεσσαλονίκη και η Βόρεια Ελλάδα εν γένει διαθέτουν όλα τα χαρακτηριστικά ώστε να πρωταγωνιστήσουν στο διεθνές επιχειρηματικό στερέωμα και στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση.

Τι σας κάνει να αισιοδοξείτε αλλά και τι σας κάνει να μελαγχολείτε ως προς την εφαρμογή και τις προκλήσεις της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης εντός Ελλάδας; Θα τα καταφέρει η χώρα ή για άλλη μια φορά δεδομένης της ιστορίας μας ως προς τις προηγούμενες επαναστάσεις θα μείνουμε ουραγοί και απλοί παρατηρητές;
Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα δεν κατάφερε να έχει ενεργό ρόλο στις προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις, αλλά η ευθύνη δεν ήταν αποκλειστικά δική μας. Στην 1η Βιομηχανική Επανάσταση δεν ήμασταν Ελλάδα, αλλά μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ στη 2η Βιομηχανική Επανάσταση ήμασταν Ελλάδα κατά τα 2/3 της σημερινής, καθώς η νυν Βόρεια Ελλάδα παρέμενε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και ο ελληνικός εμφύλιος ήταν δύο καθοριστικά γεγονότα, αρκετά για να χάσουμε και το τρένο της 3ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Μνημόνια, κρίση χρέους, τρόικα και Grexit, είναι μόνο μερικές λέξεις που μονοπώλησαν το ενδιαφέρον την δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα. Άραγε σε 50 χρόνια από σήμερα, τα παιδιά μας θα λένε ότι η οικονομική κρίση έφταιξε για το γεγονός ότι η Ελλάδα έχασε την 4η Βιομηχανική Επανάσταση; Ή μήπως τώρα ήρθε η ευκαιρία της χώρας να φτάσει έγκαιρα στον σταθμό των εξελίξεων; Πιστεύω ακράδαντα ότι τώρα έχουμε μία μοναδική ευκαιρία να το κάνουμε πράξη. Ναι, δεν είναι εύκολο αλλά αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι και πρέπει να αποφασίσουμε ποιο δρόμο θα ακολουθήσουμε. Ο ένας είναι καλοφτιαγμένος και εύκολος και είναι αυτός στον οποίο πορεύεται η χώρα τα τελευταία χρόνια, αλλά αποδεδειγμένα δεν οδηγεί πουθενά. Ο άλλος είναι δύσβατος με κακή άσφαλτο και στροφές, απαιτεί προσαρμογές και σωστή οδήγηση, αλλά καταλήγει σε μέρη όπου δεν έχουμε βρεθεί ξανά. Αυτός είναι ο δρόμος της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης και αν αποφασίσουμε να τον επιλέξουμε, θα πρέπει να αλλάξουμε πολλά, γιατί «την τεχνολογική επανάσταση ή την ελέγχεις ή την υφίστασαι» όπως είπε ο Jacques Delors.

Περιγράψτε μου το μέλλον της χώρας μας όπως θα θέλατε να το δείτε να έρχεται αλλά και να βιώνεται ως παρόν (κάποτε) στην ιδανική του μορφή αλλά και ρεαλιστικά ταυτόχρονα, όπως θεωρητικά θα μπορούσατε να γράψετε στο Άνθρωπος 4.0, The Sequel!
Η Ελλάδα είναι ένα ενιαίο, σύγχρονο και οικονομικά ανεξάρτητο κράτος και πληροί όλες τις προϋποθέσεις για να συμμετάσχει ενεργά στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση και να πρωταγωνιστήσει, παρότι το παρελθόν έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια του στην οικονομία του και το γεγονός αυτό αποτελεί ένα είδος τροχοπέδης στην εξέλιξή του. Προσωπικά, θα ήθελα να δω την Ελλάδα να καινοτομεί, να παράγει, να εξάγει προϊόντα και υπηρεσίες και όχι τους ανθρώπους της· να είναι ένα δίκαιο, αυτόνομο και ισχυρό κράτος που θα συμμετέχει σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς. Ευελπιστώ ότι κάποια μέρα η Ελλάδα θα αποτελεί ένα ιδανικό μέρος όχι μόνο για διακοπές, αλλά και για επενδύσεις και μάλιστα επενδύσεις έντασης τεχνολογίας. Δεν είναι ουτοπικό να πιστεύουμε ότι όλα αυτά μπορούν να γίνουν πράξη, διότι είναι στο χέρι μας να τα πραγματοποιήσουμε. Χρειαζόμαστε μία Εθνική Επιτροπή Παρακολούθησης της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, η οποία θα παρακολουθεί τις παγκόσμιες εξελίξεις, θα αξιολογεί τις βέλτιστες πρακτικές, θα καταγράφει την πρόοδο της χώρας σε ό,τι αφορά στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση, και θα συμμετέχει στη διαμόρφωση και προσαρμογή της εθνικής μας στρατηγικής. Ελπίζω στο sequel του Άνθρωπος 4.0 να εξηγώ το πώς τα καταφέραμε.