Ο Μάρκος Κρητικός έγραψε ένα κολασμένο νουάρ

Μια φαινομενικά ακίνδυνη παρακολούθηση μιας φοιτήτριας από τη Σαντορίνη οδηγεί τον ντετέκτιβ Μίλτο Οικονόμου σε μια κατάδυση στον άγριο κόσμο του αθηναϊκού εγκλήματος: πορνεία, μπράβοι, ναρκωτικά, κακόφημα στέκια, Μοναστηράκι, Κυψέλη, συμμορίες, μοιραίες γυναίκες, διεφθαρμένοι μπάτσοι, κάψα, ξύλο, κινηματογραφική ατμόσφαιρα, υπαρξισμός και μαύρο χιούμορ σε συσκευασία περιπετειώδους ανaγνώσματος που ξεχωρίζει.

Το νέο βιβλίο του Μάρκου Κρητικού (εκδόσεις Μεταίχμιο) σηκώνει πολύ ψηλά τον πήχυ του ελληνικού νουάρ, μιας και δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με μια αφήγηση που καθηλώνει αλλά και με έναν συγγραφέα που, πέρα από τον Τσάντλερ και τον Τζον Λι Χούκερ, ποτέ δεν έκρυψε την αγάπη του για τον Άλμπερτ Καμύ. 

Πόσο κοντά ή πόσο μακρiά απέχει από την ατμόσφαιρα και τη δράση του βιβλίου σου η Αθήνα που κυκλοφορείς και βλέπεις ή πληροφορείσαι για τα «έπη» της μέσω μίντια;
Το «Μπλουζ της πεταλούδας» είναι μια φανταστική ιστορία μέσα σ’ έναν αληθινό κόσμο. Η Αθήνα είναι η πόλη που ζω εδώ και σαράντα χρόνια και τη γνωρίζω πολύ καλά. Μέσα από βιωματικές εικόνες και αφηγήσεις προσπάθησα να δώσω μια ρεαλιστική εκδοχή της σκοτεινής πλευράς της πόλης, πίσω απ’ τα φώτα της καλοκαιρινής βιτρίνας, όπου κινούνται αθόρυβα οι άνθρωποι του περιθωρίου και του υπόκοσμου. Οι υποβαθμισμένες γειτονιές του κέντρου, με τις ακραίες κοινωνικές ανισότητες και τις ιδιαιτερότητες της πολυπολιτισμικότητας, με τα κακόφημα μπαρ και τους υποφωτισμένους δρόμους, όπου δρουν ανενόχλητα τα κυκλώματα της διακίνησης ναρκωτικών και σεξουαλικού τράφικινγκ, προσέφεραν την κατάλληλη νουάρ ατμόσφαιρα για να εξελιχθεί η πλοκή της αστυνομικής ιστορίας μου.

Ποιo από τα παρακάτω χαρακτηριστικά θεωρείς πως περιγράφουν καλύτερα το συναισθηματικό προφίλ του ντετέκτιβ Μίλτου Οικονόμου; Καταθλιπτικός, αλκοολικός, πεσιμιστής, κυνικός, τρυφερός, ερωτύλος;
Ο Μίλτος Οικονόμου έχει όλα τα χαρακτηριστικά που περιγράφεις αλλά είναι πρωτίστως καταθλιπτικός. Παλεύει να ισορροπήσει ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι χωρίς να τα καταφέρνει. Στο φως είναι τα ενδιαφέροντά του για κάθε μορφή τέχνης και οι ευαισθησίες του όπως καθορίζονται απ’ την παιδεία του, και στο σκοτάδι οι έξεις του οι οποίες είναι υπεύθυνες για όλες τις λάθος επιλογές στη ζωή του. Αυτό το δίπολο πυροδοτεί μια συνεχή εσωτερική διαμάχη, που η συνειδητοποίηση της ματαιότητάς της τον οδηγεί στην κατάθλιψη και τον βυθίζει αργά στην παραίτηση απ’ τη ζωή. Το κυνικό, συνήθως αυτοαναφορικό χιούμορ, ως βασικό στοιχείο της κοσμοθεωρίας του, δεν είναι τίποτα άλλο παρά η μεταμφιεσμένη έκφραση αυτής της θλίψης. Έδωσα αυτά τα χαρακτηριστικά στον πρωταγωνιστή γιατί ήθελα η πλοκή να καθορίζεται από τις απρόβλεπτες αντιδράσεις του ως συνέπεια της αδυναμίας του να κυριαρχήσει στα πάθη του, με βασικό στοιχείο της αφήγησης τη συνύπαρξη κωμικού και τραγικού στοιχείου,

Ποιa είναι η κεντρική ιδέα πίσω από την «Πεταλούδα»; Πώς τη συνέλαβες και πώς δούλεψες την πλοκή;
Ήθελα να γράψω ένα «σκληρό» μυθιστόρημα που να υπηρετεί ως προς την εξέλιξη της αστυνομικής πλοκής βασικές συμβάσεις του αμερικανικού hard-boiled (γενικευμένη διαφθορά, οργανωμένο έγκλημα, μοιραίες γυναίκες κλπ) προσαρμοσμένο στην ατμόσφαιρα του μεσογειακού νουάρ (κοινωνικό σχόλιο, μουσικές, λογοτεχνικές και γαστρονομικές αναφορές, μεσογειακό καλοκαίρι κλπ). Η κεντρική ιδέα ήταν να αφηγηθώ μια ιστορία που ο αναγνώστης δεν θα χρειαστεί να αναζητήσει τον ένοχο αλλά τον αθώο της υπόθεσης, με σκοπό να περιγράψω ανθρώπινες συμπεριφορές σε ακραίες καταστάσεις, εκεί που τα όρια θύτη και θύματος παύουν να είναι διακριτά, οι δρόμοι της ηθικής και της δικαιοσύνης χωρίζουν και η αυτοδικία φαντάζει ως μοναδική λύση. Η πλοκή της ιστορίας βασίστηκε σε ένα διήγημά μου που είχε δημοσιευτεί πριν δυο καλοκαίρια στην Εφημερίδα των Συντακτών, με τον τίτλο «Έγκλημα στη Μύκονο». Από τότε είχα σκεφτεί να γράψω ένα μυθιστόρημα που η λύση της υπόθεσης θα δίνεται με παρόμοιο τρόπο σε κάποιο κυκλαδίτικο νησί. Από το τέλος λοιπόν και κινούμενος αντίστροφα στον μυθιστορηματικό χρόνο έφτιαξα «Το μπλουζ της πεταλούδας».

 

Είναι ιδέα μου πως αυτό που σε ενδιαφέρει παράλληλα με τη δράση και την πλοκή είναι και να ξεφύγεις από το αστυνομικό και να μπεις (και) σε κοινωνιολογικά και πολιτικά πεδία-παρατηρήσεις για τη ζωή στην πόλη;
Πράγματι το αστυνομικό μυθιστόρημα δίνει αυτή τη δυνατότητα. Ο Μανσέτ σχεδόν μισό αιώνα πριν είχε πει ότι το αστυνομικό είναι ο καθρέφτης της εποχής του. Η παρατεταμένη περίοδος οικονομικής κρίσης που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια οξύνει τις κοινωνικές ανισότητες και ευνοεί τις ακραίες πολιτικές θέσεις. Συνέπεια των παραπάνω είναι η αύξηση της παραβατικότητας, που είναι το κατ’ εξοχήν αντικείμενο της αστυνομικής λογοτεχνίας. Για τον λόγο αυτό παρουσιάζει το συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι των άλλων λογοτεχνικών ειδών να είναι πιο κοντά στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι και να επιτρέπει στον συγγραφέα να τοποθετηθεί σχετικά χωρίς να παραμελήσει την πλοκή του αστυνομικού μύθου.

Όλα συμβαίνουν στην Αθήνα του καλοκαιριού, καθώς η πόλη βράζει και οι θερμοκρασίες εντείνουν τη μεγάλη παραίσθηση. Εντελώς «αντιτουριστική» άποψη, αλλά νομίζω πως και εδώ κάτι θέλεις να πεις διαλέγοντας το θέρος αντί για τον χειμώνα...
Είναι η «αντιτουριστική» Αθήνα με την οπτική των ανθρώπων του περιθωρίου που, μη έχοντας άλλη επιλογή, συνωστίζονται και ασφυκτιούν σε κάθε αποπνιχτική γωνιά της. Η αποχαυνωτική, σχεδόν παραισθητική ατμόσφαιρα του αστικού τοπίου υποδαυλίζει τα ανθρώπινα πάθη και αμβλύνει τις ηθικές αναστολές προετοιμάζοντας τον κλονισμό της λογικής που προϋποθέτει το έγκλημα. Παραδοσιακά, οι ακραίες καιρικές συνθήκες χρησιμοποιούνται από τους συγγραφείς αστυνομικής λογοτεχνίας. Ένας παρατεταμένος χιονιάς στο σκανδιναβικό αστυνομικό, μια καταιγίδα στο βρετανικό ή ένας καύσωνας στο μεσογειακό επιτείνουν τη νουάρ ατμόσφαιρα και υποβάλλουν τον αναγνώστη σε μια κατάσταση αγχώδους αναμονής, που συντηρεί το σασπένς και προετοιμάζει την εξέλιξη της πλοκής.

Το βιβλίο εκτός από το να διαβάζεται, ακούγεται κιόλας! Καιρό είχα να πετύχω σε ελληνικό αστυνομικό τόσο ωραίο σάουντρακ: ο Μίλτος ακούει βαριά μπλουζ και τα τραγούδια παίζουν αδιάλειπτα και συνεχώς στη ροή και την εξέλιξη.
Η μουσική παίζει καθοριστικό ρόλο και γι’ αυτό δίνει τον τίτλο στο βιβλίο. Ο πρωταγωνιστής θεματοποιεί τα τραγούδια της μπλουζ που ακούει γύρω του, αφενός για να στοχαστεί με φιλοσοφική διάθεση εκφράζοντας τις υπαρξιακές ανησυχίες του και αφετέρου για να αντλήσει δύναμη σε δύσκολες καταστάσεις και να ξορκίσει το κακό. Ήθελα οι μελαγχολικές νότες της μπλουζ να συνοδεύουν την πρωτοπρόσωπη αφήγησή του σαν σάουντρακ κινηματογραφικής ταινίας, γιατί τελικά είναι η μουσική υπόκρουση της ίδιας της ζωής του μελαγχολικού ήρωα.

Προσοχή αμερικανο-μεσογειακό! Κοινώς καμία σχέση με σκανδιναβικό νουάρ, μιας και η «Πεταλούδα» περισσότερο δείχνει να αγαπά τον Τσάντλερ και τον Ιζζό (γνώμη μου) παρά τον Νέσμπο ή τη Λάκμπεργκ. Και επίσης προσοχή, στην «Πεταλούδα» καμιά φορά ο Πεσόα και ο Καμύ μοιάζει να κατακυριεύουν το ανάγνωσμα, προσδίδοντάς του βαθιά υπαρξιστική εσάνς. Δώσε μου τις αναλογίες και τις παραμέτρους σου με βάση τις αστυνομικές «σχολές» που κάνουν παιχνίδι στα ράφια εκεί έξω...
Είμαι λάτρης του ύφους και της αισθητικής του αμερικάνικου hard-boiled, του μεσογειακού νουάρ και ειδικά του νεοπολάρ που εισήγαγε το πολιτικό στοιχείο στο γαλλικό μυθιστόρημα της δεκαετίας του 70. To σκανδιναβικό αστυνομικό, αν και έχει κατακλύσει την παγκόσμια αγορά και έχει εκατομμύρια φανατικούς αναγνώστες, δεν έχει επηρεάσει τον τρόπο που γράφω. Αναγνωρίζω τις αρετές των σκανδιναβικών αστυνομικών, αλλά στέκομαι κριτικά απέναντι στην περιορισμένη λογοτεχνικότητα, στη σεναριακή γραφή που κλείνει το μάτι στις τηλεοπτικές σειρές και στη διαφορετικότητα της κουλτούρας των βόρειων λαών που προσωπικά δεν με συγκινεί ιδιαίτερα.
Ο Πεσσόα και ο Καμύ δίνουν έναν υπαρξιακό τόνο στην αφήγηση. Στο βιβλίο υπάρχουν διάσπαρτες λογοτεχνικές αναφορές από τον πρωταγωνιστή και αφηγητή της ιστορίας. Είναι η ανάγκη του συγγραφέα να «συνομιλήσει» με σπουδαίες προσωπικότητες της παγκόσμιας λογοτεχνίας αλλά και το εργαλείο για να παρουσιάσει μια πιο σύνθεση ψυχοσύσταση του ήρωα που πιθανόν η αστυνομική πλοκή από μόνη της να μην του έδινε τη δυνατότητα.

Δώσε μου τρία καλά βιβλία «αναλόγου», ώστε μαζί με την «Πεταλούδα» να με «αστυνομεύσουν» στην παραλία, αν πάω διακοπες, ή στο σπίτι, αν ψηθώ στην καλοκαιρινή Αθήνα;
Θα μπορούσαμε να πούμε πολλά καλά βιβλία που αξίζει να διαβάσει κανείς, από σπουδαίους εκπροσώπους του hard-boiled όπως ο Τσάντλερ ή ο Χάμετ, του μεσογειακού νουάρ όπως ο Ιζζό ή ο Μονταλμπάν, του γαλλικού νεοπολάρ όπως ο Μανσέτ ή ο Φαζαρντί ή του πολύ σπουδαίου Σιμενόν στα «μαύρα» non-maigret μυθιστορήματά του. Όμως επειδή το καλοκαίρι είναι πολύ κοντά, θα δώσω τρία βιβλία που διαβάζονται αποκλειστικά με γυαλιά ηλίου, παγωμένη μπίρα και κόκκους άμμου ανάμεσα στις σελίδες:
«Η νεκροφόρα με τις ρίγες» του Ρος Μακντόναλντ, για να απολαύσουμε ένα hard boiled με περίτεχνη πλοκή και ατμόσφαιρα sixties που θα μας ταξιδέψει από τις ηλιόλουστες παραλίες των σέρφερς της Καλιφόρνιας στο μυστηριώδες Μεξικό.
«Pop1280» του Τζιμ Τόμσον, για να βυθιστούμε με ένα κατάμαυρο γουέστερν στον παρακμιακό κόσμο του συγγραφέα με ήρωες βγαλμένους από τη ζώνη του λυκόφωτος.
«Η συνωμοσία της Μογγολίας» του Ραφαέλ Μπερνάλ, για να γνωρίσουμε τον Φιλμπέρτο Γκαρσία, έναν απίθανο Μεξικάνο ντετέκτιβ που κάνει τους σκληροτράχηλους συναδέλφους τού αμερικανικού hard-boiled να μοιάζουν με γατάκια.
Καλό καλοκαίρι!