Η «Προσωπαγνωσία» της Ελένης Γκίκα

Η πενηντάχρονη πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος «Προσωπαγνωσία» −δημοσιογράφος της εφημερίδας Πατρίδα, αφοσιωμένη κόρη, πιστή φίλη και συνάδελφος, παθιασμένη με την λογοτεχνία− φέρει όλα τα βάρη και τα τραύματα της μέσης ηλικίας και ταυτόχρονα την πείρα, τις γνώσεις, τον πλούτο της δημιουργίας και την λάμψη μιας ιδιαίτερα επιτυχημένης επαγγελματικής πορείας.

Αυτή η πορεία θα ανακοπεί βίαια τόσο λόγω της ασθένειας του πατέρα της, όσο και εξαιτίας μιας σειράς πολιτικών και κοινωνικών ανατροπών των οποίων η αντανάκλαση στον χώρο εργασίας της, θα της στερήσει κάθε βεβαιότητα και θα αλλάξει σταδιακά όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο μα και τον τρόπο που βλέπει τον εαυτό της.

Η ηλικία των πενήντα αποτελεί έτσι και αλλιώς ορόσημο για πολλές γυναίκες λόγω των σημαντικών βιολογικών αλλαγών που επιφέρει ο χρόνος και οι οποίες αναπόφευκτα τις επηρεάζουν σωματικά και συναισθηματικά, ωστόσο το μυθιστόρημα της Ελένης Γκίκα δεν καταπιάνεται με αυτού του είδους τις μεταβολές, αλλά με σημαντικά προσωπικά και επαγγελματικά γεγονότα που διαμορφώνουν την ταυτότητά μας κατά τη μέση ηλικία.

Η αρρώστια και ο θάνατος ενός αγαπημένου γονιού, η απροσδόκητη απώλεια του ελέγχου, της ασφάλειας και της ικανοποίησης που χαρίζει μια αξιόλογη ή μόνιμη εργασία, η προδοσία από συνεργάτες και φίλους που μέχρι πρόσφατα εμπιστευόμασταν, είναι ζητήματα τα οποία έχουν αντιμετωπίσει πολλοί συμπολίτες μας μέσης ηλικίας που βρέθηκαν ξαφνικά παγιδευμένοι σε μια νέα πραγματικότητα την οποία δυσκολεύονται να αποδεχθούν.

Στην «Προσωπαγνωσία», μία απλή τηλεφωνήτρια που εργάζεται χρόνια στην εφημερίδα, καθώς και η δημοσιογράφος-αφηγήτρια περιγράφουν η κάθε μία από το πόστο της και με τον δικό της τρόπο την σταδιακή κατάρρευση της επιχείρησης. Η ομάδα των καιροσκόπων που αναλαμβάνει την διεύθυνση της εφημερίδας αδιαφορώντας για το ήθος, το ταλέντο και την εμπειρία των συνεργατών και υιοθετώντας μεθόδους εκφοβισμού και αδιάκοπης μηχανορραφίας, καταστρώνει ένα σχέδιο εξόντωσης όλων όσων αντιστέκονται στους σκοπούς της και πετυχαίνει να ερημώσει έναν μέχρι πρότινος δραστήριο, πρωτοπόρο και καταξιωμένο δημοσιογραφικό οργανισμό.

Εγκλωβισμένη ανάμεσα στη νοσταλγία για το παρελθόν και ένα εφιαλτικό και ταχύτατα μεταβαλλόμενο παρόν που δεν της επιτρέπει να προσαρμοστεί στα νέα επαγγελματικά ήθη, η κεντρική ηρωίδα νιώθει απομονωμένη, μεγάλη και «γραφική» σε έναν κόσμο που η καπατσοσύνη, η δουλικότητα, η προσαρμοστικότητα και η αγάπη για το εύκολο κέρδος είναι πλέον τα χαρακτηριστικά που επιβραβεύονται.

«Αλλά στον εαυτό της πια δεν το επιτρέπει να μείνει σιωπηλή. Να σπάσει καλύτερα. Στην ηλικία της, οφείλει κάποια πράματα να τα υπερασπιστεί και θα τα υπερασπιστεί. Όπου μπορεί θα τα πει: Λάιφ στάιλ πολιτισμός δεν είναι πολιτισμός είναι παραπολιτισμός, όλοι οι αυτοί οι τάχα μου δήθεν που περιφέρονται, και ξαφνικά είναι γνωστοί μόνο επειδή είναι γνώριμοι. Δεν το ξέρει αυτόν τον πολιτισμό, άρα ΔΕΝ τον υπηρετεί. Αρνείται να το κάνει». (σελ.29-30)

Ακριβώς όπως ο ανοϊκός πατέρας της δυσκολεύεται να αναγνωρίσει το πρόσωπό της ίδιας του της κόρης, βυθίζοντάς την σε ένα μακρόσυρτο πένθος που ξεκινά πολύ πριν τον θάνατό του, έτσι και η συγγραφέας δεν καταφέρνει να ταυτιστεί με την νέα επαγγελματική ταυτότητα που της επιβλήθηκε, δεν μπορεί να δει καθαρά το περίγραμμα του εαυτού της.

Τα κεφάλαια του βιβλίου που αφορούν την σχέση της συγγραφέως με τον πατέρα της, -ευαίσθητα, λυρικά, νοσταλγικά-, μας παρασύρουν σε ένα ταξίδι στην παιδική ηλικία της ηρωίδας αλλά και της προσωπικής μας ιστορίας καθώς γίνονται αφορμή για να αναλογιστούμε τις δικές μας απώλειες και τις σχέσεις με αγαπημένους που έφθειρε ανεπανόρθωτα ο χρόνος. Πρόκειται για μία συγκινητική de profundis καταγραφή συμβάντων και συναισθημάτων. Εξαιρετικό το κείμενο «Η κάλπη-κρύπτη» (σελ. 57-59).

Τα κεφάλαια που αφορούν τις εξελίξεις στην εφημερίδα περιέχουν στοιχεία μυστηρίου που σταδιακά εξελίσσεται σε πολιτικό θρίλερ καθώς ο αναγνώστης προσπαθεί να συνδέσει τα κομμάτια του παζλ και να βρει απαντήσεις για γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα την τελευταία δεκαετία της οικονομικής κρίσης και των έντονων πολιτικών μεταβολών, αφήνοντας εκτεθειμένους αρκετούς πολίτες που είδαν τις ζωές τους να καταστρέφονται από την μια μέρα στην άλλη.

Η «Προσωπαγνωσία» είναι η ιστορία μιας γυναίκας που αγωνίζεται να συμβιβαστεί με την απώλεια, με τις πληγές που αφήνει στο πέρασμα του ο χρόνος. Τελικά φαίνεται ότι μόνο μέσω της λογοτεχνικής δημιουργίας θα καταφέρει η συγγραφέας να βρει την λύτρωση και να επικοινωνήσει στους αναγνώστες πικρές αλήθειες που δεν αφήνουν κανέναν μας ανεπηρέαστο.

Η «Προσωπαγνωσία» είναι επίσης η ιστορία μιας χώρας που αγωνίζεται να ορθοποδήσει, συχνά χωρίς να καταφέρνει να κατανοήσει τα κίνητρα των κάθε λογής επιτήδειων, και δίχως να έχει πάντα την ικανότητα να αναγνωρίσει το πρόσωπό της στον καθρέφτη.