Οι νέες τεχνολογίες και οι αλλαγές στην εκπαιδευτική διαδικασία

Γράφει η Τερέζα Γιακουμάτου*

---

Πολλές έρευνες είναι καταδικασμένες στη λήθη της σκόνης των βιβλιοθηκών. Εκείνες πάλι που έχουν συλληφθεί από ανήσυχα μυαλά, με μια διορατικότητα που σε κάνει να αναρωτιέσαι, περιμένουν απλώς την κατάλληλη στιγμή για να γίνουν η πυξίδα μας σε μια δύσκολη και πολυδαίδαλη διαδρομή.

Ένα τέτοιο βιβλίο είναι της συνοδοιπόρου στις νέες τεχνολογίες Τσαμπίκας Καράκιζα με τίτλο «Κοιτάζοντας την οθόνη. Αγγίζοντας τα πλήκτρα: Μετατροπές της παιδαγωγικής σχέσης στο δικτυωμένο περιβάλλον» των εκδόσεων Παπαζήση. Η Τσαμπίκα μας φιλοδωρεί συχνά με κείμενά της στο διαδίκτυο με μια ιδιαίτερη διεισδυτική ματιά και γραφή που σε παίρνει από το χέρι και σε βγάζει βόλτα στις διαδρομές που ακολουθεί η συγγραφέας είτε αυτές είναι στις εσχατιές του Αιγαίου –όταν το διέπλεε ως σχολική σύμβουλος– είτε τώρα, στα προκεχωρημένα φυλάκια του ελληνισμού στην ξενιτιά.

Το βιβλίο αυτό είναι, λοιπόν, καρπός ενός έρωτα με τη σχολική τάξη. Σε αυτό καταγράφεται η εμπειρία της συγγράφουσας για τη δυναμική των σχέσεων που αναπτύσσονται εντός των τειχών των τάξεων και κυρίως το πώς αυτές μεταβάλλονται όταν υπεισέρχονται οι τεχνολογίες επικοινωνίας. Κατά τις περιόδους αναστολής των σχολείων πολλές φορές ανατρέξαμε στα κεφάλαια του βιβλίου της καθώς περιλαμβάνει πολλές ενδιαφέρουσες αναφορές στο ζήτημα της επικοινωνίας και ειδικά της μη λεκτικής και στη σημασία της για τη σχέση δασκάλου-μαθητή.

Στην πρώτη περίοδο αναστολής, τον Μάρτιο του 2020, η εκπαιδευτική κοινότητα βίωσε ένα σοκ. Χρειάστηκε να γίνει μια απότομη μετάβαση σε ηλεκτρονικά περιβάλλοντα επικοινωνίας με τα οποία η πλειοψηφία δεν ήταν εξοικειωμένη. Μετά την αρχική αντιμετώπιση των τεχνικών προβλημάτων αναδύθηκε το ζήτημα της μεταβολής της παιδαγωγικής σχέσης. Κι εδώ η Τσαμπίκα μας βοήθησε μέσα από τις παρατηρήσεις της για τη λειτουργία της σχολικής τάξης. Η πρώτη περίοδος αναστολής είχε κατά κάποιον τρόπο ένα πλεονέκτημα καθώς οι διδάσκοντες είχαν εδραιώσει μια σχέση γνωριμίας με τους μαθητές τους. Στη δεύτερη περίοδο αναστολής, τον Νοέμβριο του 2020, οι εκπαιδευτικοί δεν είχαν προλάβει να γνωρίσουν τους μαθητές τους και να εδραιώσουν μια παιδαγωγική σχέση. Οι μάσκες δεν διευκόλυναν την επικοινωνία μέσα στην τάξη.

Το πλαίσιο της σχολικής τάξης, αναλλοίωτο στους αιώνες, μεταβλήθηκε βίαια λόγω της αναστολής της λειτουργίας των σχολικών μονάδων. Οι σχέσεις και οι αλληλεπιδράσεις εντός των τάξεων επαναπροσδιορίστηκαν εν μια νυκτί. Οι καθηγητές βρέθηκαν σε ένα ανοίκειο περιβάλλον σε μια παράξενη εικονική αίθουσα να απευθύνονται σε αόρατους παρευρισκόμενους αφού ειδικά οι έφηβοι, πιθανώς λόγω της συστολής τους, περιφρούρησαν τον ιδιωτικό τους χώρο και προτίμησαν να διατηρήσουν κλειστές τις κάμερες τους. Καθώς η επικοινωνία διαμεσολαβήθηκε από τις εφαρμογές τηλεδιασκέψεων γίναμε όλοι ομιλούσες κεφαλές.

Στο κεφάλαιο «Διδασκαλία χωρίς βλέμματα» διαβάζουμε: «Ωστόσο τώρα ο δάσκαλος φαίνεται να μιλάει στο κενό, οι μαθητές κοιτούν τις οθόνες. Δεν έχει τη δυνατότητα να πάρει σήματα ανατροφοδότησης από τα πρόσωπά τους, ρυθμιστικά για την συμπεριφορά του. Στις επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις του “το Καταλάβατε; Πείτε μου” δεν παίρνει πλέον ομαδικές απαντήσεις, πράγμα που ξενίζει το δάσκαλο, του καταργεί το ακροατήριο, κι όπως θα δούμε παρακάτω, τον πληγώνει».

Τι συμβαίνει λοιπόν όταν ο ρόλος του εκπαιδευτικού που παραδοσιακά είναι πρωταγωνιστικός μεταβάλλεται; Ο εκπαιδευτικός μετατρέπεται σε σκηνοθέτη μιας παράστασης που θα προβάλλεται σε οθόνες και όχι απαραίτητα υπολογιστών αφού αρκετοί μαθητές παρακολουθούν από τα κινητά τους. Η συγγραφέας σημειώνει: «Φαίνεται πως η αόρατη ανατροφοδοτική αλυσίδα που συνδέει τα βλέμματα δασκάλου μαθητή είναι ο βασικότερος συντηρητής της παιδαγωγικής σχέσης»

Οι έμπειροι με τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας εκπαιδευτικοί άδραξαν την ευκαιρία να εμπλουτίσουν το μάθημά τους με παρουσιάσεις, προβολές βίντεο και πολυμεσικές εφαρμογές. Κι ενώ περίμεναν ενθουσιώδη ανταπόκριση του κοινού τους εισέπραξαν μια παγωμάρα, την αίσθηση ότι μιλούν στο κενό. Αρκεί όμως η εισαγωγή τους εμπλουτισμένου υλικού για να μιλήσουμε για επιτυχημένη διδασκαλία; Η συγγραφέας μάς δίνει όλα τα κλειδιά για μια ολιστική ανάπτυξη όλων των μετεχόντων.

Στις ομάδες που δημιουργήθηκαν για την αλληλοϋποστήριξη των εκπαιδευτικών τα ερωτήματα έρχονταν καταιγιστικά για τα ζητήματα διαχείρισης των ψηφιακών τάξεων. Οι σχέσεις εκπαιδευομένων – εκπαιδευτών αναπροσδιορίζονταν μέρα τη μέρα. Οι συνάδελφοι, ειδικά στη δεύτερη περίοδο αναστολής, που είχε μακρά διάρκεια, αντιμετώπισαν συχνά τις προσπάθειες εκτόνωσης δυσάρεστων συναισθημάτων των μαθητών τους που είναι φυσικό απότοκο του εγκλεισμού. Το βιβλίο της Τσαμπίκας διεισδύει στις συναισθηματικές και επικοινωνιακές μετατροπές της δικτυωμένης τάξης και μας προετοιμάζει για μία υβριδική μορφή επικοινωνίας. Άλλωστε, όπως επισημαίνει, το ζήτημα της επικοινωνίας μέσα στη δικτυωμένη τάξη έχει άρρηκτη σχέση με τα διακινούμενα συναισθήματα.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση ήρθε για να μείνει. Οι εκπαιδευτικοί που θα διαβάσουν το βιβλίο θα βρουν πιθανές απαντήσεις σε ζητήματα διαχείρισης μιας τεχνολογικά αναβαθμισμένης σχολικής τάξης. Οι φοιτητές θα μπορούν να προετοιμαστούν καλύτερα για τις προκλήσεις που αναδύονται στις νέες εκπαιδευτικές συνθήκες.

Στη εποχή μας, των συνεχών και εκθετικών μεταβολών, κάθε αναγνώστης που προβληματίζεται από την είσοδο της τεχνολογίας στην καθημερινότητά μας θα βρει μια εμπεριστατωμένη προσέγγιση των προβλημάτων που ανακύπτουν και των δυνατοτήτων που προσφέρουν τα νέα μέσα.

---

Η συγγραφέας Τσαμπίκα Καράκιζα γεννήθηκε στη Ρόδο, σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανικός και μηχανικός ηλεκτρονικών υπολογιστών στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές και διδακτορικό στην Επικοινωνία. Εργάστηκε ως μηχανικός στον ιδιωτικό τομέα, ως διδάσκουσα στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου και ως εκπαιδευτικός Πληροφορικής και ως σχολική σύμβουλος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Έχει δημοσιεύσει άρθρα σχετικά με την επικοινωνία, τη μάθηση και τη διαχείριση προβλημάτων στη σύγχρονη και τεχνολογικά αναβαθμισμένη σχολική τάξη. Σήμερα ζει και εργάζεται ως εκπαιδευτικός στο Ντίσελντορφ της Γερμανίας.

Η Τερέζα Γιακουμάτου είναι φιλόλογος, επιμορφώτρια Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας και Υπεύθυνη Πολιτιστικών θεμάτων Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Νότιας Αθήνας