Εισαγωγή σε μια ιστορία ενός συνεδρίου γενετικής στα πρόθυρα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που ξεκίνησε χωρίς τον πρόεδρό του.
Την 23η Αυγούστου του 1939 στην αίθουσα του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου στην οποία θα διεξαγόταν το 7ο Διεθνές Συνέδριο Γενετικής, επικρατούσε παγωμάρα. Δεν ήταν μόνο ότι το διεθνές περιβάλλον είχε βαρύνει -τα ναζιστικά στρατεύματα είχαν ήδη εισβάλει στην Τσεχοσλοβακία και τα χέρια του Χίτλερ είχαν λυθεί μετά την υπογραφή, την ίδια ημέρα, του επαίσχυντου συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ- ώστε οι σύνεδροι να συνειδητοποιούν πως το συνέδριο αυτό μπορεί να ήταν το τελευταίο, πριν το ξέσπασμα ενός ακόμη πολέμου στην ταλαιπωρημένη ήπειρο. Ήταν και ότι το συνέδριο θα ξεκινούσε τις εργασίες του χωρίς πρόεδρο, αφού ο ομόφωνα εκλεγμένος από την Οργανωτική Επιτροπή πρόεδρος του συνεδρίου, Νικολάι Βαβίλοφ δεν παρίστατο!
Τι είχε συμβεί, ώστε ο σημαντικός Ρώσος γενετιστής να μην ανταποκριθεί στην ύψιστη και χωρίς προηγούμενο τιμή, να ανατεθεί σε επιστήμονα που δεν ήταν πολίτης της διοργανώτριας χώρας η προεδρία του συνεδρίου;
Πολύ απλά οι σοβιετικές αρχές είχαν απαγορεύσει στον ίδιο και στους 50 περίπου επιστήμονες που θα τον συνόδευαν να μετάσχουν στο συνέδριο. Αιτία για την απόφαση αυτή των σοβιετικών αρχών, ήταν ότι είχαν δυσαρεστηθεί, από την επιβεβλημένη-μετά τις αλλεπάλληλες υπαναχωρήσεις τους και τις απροσχημάτιστες παρεμβάσεις τους στο πρόγραμμα του συνεδρίου-απόφαση του Διεθνούς Κέντρου Οργάνωσης των Συνεδρίων Γενετικής να ορίσει ως τόπο διεξαγωγής του, το Εδιμβούργο.
Έτσι, όταν το πρωινό της 23ης Αυγούστου ανέβηκε στο βήμα ο πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής, Βρετανός γενετιστής Φράνσις Κριού, οι σύνεδροι τού ζήτησαν να προεδρεύσει ο ίδιος- απόντος του Βαβίλοφ, στις εργασίες του συνεδρίου. Ο Κριού απέρριψε το αίτημά τους εκφωνώντας μια μνημειώδους παρρησίας ομιλία στην οποία ανέφερε:
«Μου προτείνετε να καταλάβω μια θέση που θα είχε κοσμήσει ο Νικολάι Βαβίλοφ. Αν κρεμάσετε στους απρόθυμους μου ώμους μου τον χιτώνα του και φανεί πόσο αδέξια κινούμαι εντός του, δεν θα ξεχάσετε ποτέ πως ο χιτώνας αυτός είχε ραφτεί για έναν σπουδαιότερο από εμένα άνδρα».
Αμέσως μετά πρότεινε, και έγινε δεκτή ομοφώνως η πρότασή του, να παραμείνει κενή η θέση του προέδρου, καθόλη τη διάρκεια του συνεδρίου, ώστε να επισημανθεί η βαθύτατη εκτίμηση των συνέδρων για τον σημαντικό απόντα, αλλά και η ανησυχία τους για την τύχη του.
Την αμέσως επόμενη ημέρα από τη λήξη των εργασιών του συνεδρίου, κανείς από τους συνέδρους δεν είχε αμφιβολία για ό,τι θα επακολουθούσε στην Ευρώπη. Την 1η Σεπτεμβρίου του 1939 η ναζιστική Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία, ώστε οι περισσότεροι από τους Πολωνούς συνέδρους να αποφασίσουν να παραμείνουν στη Βρετανία, αρνούμενοι να επιστρέψουν στη διχοτομημένη από τους Ναζί και τους Σοβιετικούς χώρα τους. Δύο μέρες αργότερα και λίγες ώρες αφότου η Βρετανία κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Γερμανίας, το πλοίο Athenia, με το οποίο οι Αμερικανοί γενετιστές επέστρεφαν στην πατρίδα τους, βυθίστηκε από γερμανική τορπίλη στο μέσον του Ατλαντικού. Εκατό άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, οι περισσότεροι όμως από τους επιβαίνοντες διασώθηκαν από παρακείμενα πλοία.
Την ιστορία του συνεδρίου αυτού και τα γεγονότα που επακολούθησαν, με τα οποία σηματοδοτήθηκε η έναρξη μιας μακράς περιόδου διωγμών των γενετιστών και απομόνωσης της σοβιετικής γενετικής από τις διεθνείς επιστημονικές εξελίξεις, αφηγούμαι στο βιβλίο μου: «Η γενετική σε δύσκολους καιρούς και τόπους» (Εκδόσεις Σαββάλας).
Οι επιλογές του ολοκληρωτικού καθεστώτος δεν επέφεραν μόνο ένα βαρύ πλήγμα στην επιστήμη της γενετικής, από το οποίο η σύγχρονη ρωσική επιστήμη, ακόμη δεν έχει συνέλθει. Εξαιτίας τους πλήρωσε οδυνηρό τίμημα και η σοβιετική γεωργία, με αποτέλεσμα την πρόκληση λιμών που στοίχισαν τη ζωή εκατομμυρίων σοβιετικών πολιτών.
Ο Παναγιώτης Σκληρός μας ταξιδεύει στη Λευκάδατων δεκαετιών του ’50, του ’60 και του ’70 μέσα από τα βιβλία «Μικρές λευκαδίτικες ιστορίες» και «Η Αλτάνη και άλλες Λευκαδίτικες ιστορίες»
Ρωτήσαμε 10 προσωπικότητες από τους χώρους των τεχνών, των βιβλίων, της πολιτικής και της ακαδημαϊκής ζωής να μας μιλήσουν για τα τρία βιβλία που διάβασαν και αγάπησαν περισσότερο μέσα στο 2024. (Έχουμε κι ένα έξτρα. Κι είναι, φυσικά, ποίηση.)
9°
