Κώστας Θ. Καλφόπουλος: Ένα νοσταλγικό βιβλίο για τα φλίππερ

Ο χρόνος περνάει χωρίς να το καταλάβεις. Δεν αφήνει πίσω τίποτα στο πέρασμά του εκτός από αναμνήσεις και κάποιες χαρούμενες στιγμές. Κάποιοι από εμάς ζήσαμε την εποχή των τελευταίων coin-op, κάποιοι παλαιότεροι έζησαν την εποχή των φλίππερ και σφαιριστηρίων. Μπορεί αντιμέτωποι με το μηχάνημα να ήμασταν απολύτως μόνοι αλλά υπήρχε μία ολόκληρη «ιεροτελεστία» από τη στιγμή που έμπαινες με την παρέα σε ένα arcade ή σφαιριστήριο. Μία είσοδος σε έναν άλλο κόσμο, γεμάτο φωτάκια, ήρωες από τον κινηματογράφο ή από άλλους πλανήτες και υπέροχα γραφικά στα ξύλινα κουτιά των παιχνιδιών.

Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Κώστας Θ. Καλφόπουλος επιστρέφει με ένα νέο βιβλίο για τα φλίππερ, τη μυθολογία και φαντασμαγορία που τα περιβάλλει. Με τίτλο «Multiball» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια) συγκεντρώνει οκτώ υπέροχα κείμενα από τους Friedrich Kittler, Κώστας Κατσάπης, Friedrich Wolfram Heubach, Χίλντα Παπαδημητρίου, Dennis Göttel, Λευτέρης Ξανθόπουλος, Paolo Virno και τον ίδιο. Δεν χρειάζεται να είσαι φίλος των φλίππερ για να απολαύσεις το βιβλίο. Αν όμως είσαι, αυτό το βιβλίο είναι για εσένα.

Ο Κώστας Θ. Καλφόπουλος μιλάει στην Athens Voice για το βιβλίο «Multiball» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια) και φυσικά –για τι άλλο;- για τα αγαπημένα του φλίππερ.

Πώς γεννήθηκε το βιβλίο «Multiball»; Δεν είναι, μάλιστα, το πρώτο βιβλίο που γράφετε για τα φλίππερ.
Το Multiball είναι ένα βιβλίο όχι απλώς για το φλίππερ, αλλά ένα βιβλίο-φλίππερ, με την έννοια ότι σε αυτό μεταφέρεται η ιστορία, η φαντασμαγορία, αλλά και η πολυπλοκότητα του αυτόματου από διαφορές προοπτικές, ταυτόχρονα, ένα παιγνίδι με τη μνήμη, του παίκτη και του φλίππερ. Οι μακρινοί του πρόγονοι είναι οι πρώτες παρτίδες φλίππερ, στη Γερμανία, το 1974, στα πρώτα έτη των σπουδών και της πολιτικοποίησης και των πρώτων ερώτων. Κάπου σημειώνει ο Αντόρνο, ότι όταν εξασθενεί η δράση, αρχίζει ο στοχασμός, ή κάπως έτσι. Αφού λοιπόν δεν παίζουμε πια φλίππερ, κάποιοι από μάς γράφουν γι’ αυτό. Και κάποιοι από τους «νοσταλγούς του φλίππερ» συγκεντρωθήκαμε σε αυτό το βιβλίο. Δύο από αυτούς, ο Χρήστος Βακαλόπουλος και ο Λευτέρης Ξανθόπουλος, ο οποίος μάλιστα συμμετέχει με ένα εξαιρετικό διήγημα, δεν είναι μαζί μας. Φυσικά, ο πιο στενός συγγενής του Multiball είναι το «Tilt! Δοκίμιο για το φλίππερ», που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στο περιοδικό ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, το 2005, και μετά σε βιβλίο, αλλά και ένα ανάλογο άρθρο στο βιβλίο του Κώστα Κατσάπη, «Οι Απείθαρχοι», με ανάλογα θέματα.

Πότε ήρθατε πρώτη φορά σε επαφή με τα φλίππερ; Τι ήταν αυτό που σας γοήτευσε και συνεχίζει να γοητεύει σε αυτό το παιχνίδι;
 Το 1974, ο καθένας μας, εκείνη την εποχή, και η νεολαία γενικότερα, γράφει το δικό του, το δικό της (ασήμαντο μάλλον) κεφάλαιο στον τόμο της Μεταπολίτευσης. Η πρώτη φορά ήταν οι «αίθουσες ψυχαγωγίας» (Spielhallen), που ήταν απέναντι από το Πολυτεχνείο της Καρλσρούης. Η πρέφα, οι συνελεύσεις του Φοιτητικού Συλλόγου και τα φλίππερ ήταν τότε σε ημερήσια διάταξη. Με γοήτευσε, με σαγήνευσε θα έλεγα, ότι και όλους μας: αυτό το magical mystery tour με τις μπίλιες του, τα φώτα, οι ήχοι, το παιγνίδι. Τα έχει περιγράψει εξαιρετικά ο Νίκος Δήμου σε μια παλιά επιφυλλίδα του στο ΒΗΜΑ, ο Κουμανταρέας, στα «Μηχανάκια», ο Νικολαΐδης, στον «Οργισμένο Βαλκάνιο», αλλά και σύγχρονοι συγγραφείς και ξένοι μελετητές, όπως αυτοί που συμπεριλαμβάνονται στον τόμο. Είναι σα να μπαίνεις σε μια «μηχανή της φαντασίας και του ονείρου», αυτή είναι η γοητεία του. Το βασικό του χαρακτηριστικό είναι το learning by playing.

Υπήρξε κάποια «χρυσή εποχή» των φλίππερ και στην Ελλάδα;
Και βέβαια υπήρξε: ήταν τα swinging sixties της Αθήνας του ’60, των «Μοντέρνων Ρυθμών» του Μαστοράκη, των σφαιριστηρίων, όπως γράφει και ο Κώστας Κατσάπης στον παρόντα τόμο, αλλά και σε άλλα βιβλία του, των νεανικών πάρτυ, αλλά και των καφενείων και βέβαια των «τεντυμπόυδων» και του Ν. 4000. Όλα αυτά τα βλέπουμε σήμερα στις παλιές ελληνικές ταινίες. Αυτή η «χρυσή εποχή» διακόπηκε βίαια, όχι από τη χούντα, αλλά με την πρώτη απαγόρευσή τους, από την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου και του Γεωργίου Παπανδρέου, που έδωσε, μαζί με το συγκρότημα της Ελένης Βλάχου (Καθημερινή, Μεσημβρινή, ΕΙΚΟΝΕΣ) μεγάλη μάχη, με πρόσχημα τη «διαφθορά της νεολαίας». Επανήλθαν κάπου τη δεκαετία του ’80, αλλά ήδη τα videogames άρχιζαν να κερδίζουν τη νεολαία της «Αλλαγής». Τώρα πια είναι μουσειακό ή συλλεκτικό είδος. Daumage!

Σχετικό Άρθρο

Βιβλιο Τζέφρι Ρόμπερτσον: Σε ποιον ανήκει η Ιστορία;

Αγγελική Μπιρμπίλη

Πότε άρχισαν να χάνονται τα φλίππερ από τα μαγαζιά; Όπως και τα coin-op παλαιότερα, ακόμα και το μπιλιάρδο τείνει να χαθεί από τις γειτονιές. Φαντάζομαι και η «μετάβαση» στην ψηφιακή εποχή και ψηφιακά παιχνίδια έπαιξε το δικό της ρόλο;
Η μετάβαση από την αναλογική στην ψηφιακή εποχή, όπως σωστά αναφέρετε, ουσιαστικά προαναγγέλεται με την κυριαρχία της «εικονικής πραγματικότητας» και των υπολογιστών. Προηγήθηκαν όμως σημαντικές αλλαγές στα καταναλωτικά πρότυπα, στον τρόπο ψυχαγωγίας, στην εκμετάλλευση του λεγόμενου ελεύθερου χρόνου, αλλά και στον ευρύτερο κόσμο των παιγνιδιών και των παιγνίων, που μετασχηματίστηκαν ηλεκτρονικά. Κανένα παιδί σήμερα, εδώ και δεκαετίες, δεν παίζει με «στρατιωτάκια» και «αυτοκινητάκια», και τα «μεγάλα παιδιά» δεν παίζουν πια φλίππερ. Fin de la partie!

Υπάρχουν συλλέκτες στην Ελλάδα; Κάποια φλίππερ κυκλοφόρησαν μόνο στην ελληνική αγορά; Έχετε κάποιο στην κατοχή σας;
Δεν έχω φλίππερ, έχω όμως ουκ ολίγα βιβλία περί αυτού. Δεν με ενθουσιάζει η ιδέα να κατέχω ιδιωτικά ένα φλίππερ, εξ άλλου είναι και «ακριβό σπορ», όπως και δεν ενθουσιάζομαι από το γεγονός ότι μπορώ να παίξω κάποιες παρτίδες σε ένα Μουσείο (αν και έχω παίξει στο εδώ Μουσείο Φλίππερ). Το φλίππερ είναι κοινωνικότητα, διασκέδαση με την παρέα, με τον φίλο-ανταγωνιστή, η δημόσια «σύγκρουση» με το αυτόματο. Ναι, υπάρχουν συλλέκτες στην Ελλάδα, αλλά είναι ένας χώρος με τον οποίο δεν έχω επαφή.

Στην Ελλάδα τα φλίππερ κυκλοφόρησαν σε δύο φάσεις: δεκαετία του ’60, όπου εύρισκε κανείς πολλά «μηχανάκια» ίδια με εκείνα που υπήρχαν στο εξωτερικό και δεκαετία του ’80, όπου, ουσιαστικά, επέστρεψαν κάποια παλιά και εμφανίστηκαν ελάχιστα καινούργια.

Υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε φλίππερ και πινμπολ ή μιλάμε για το ίδιο παιχνίδι;
Ενδιαφέρουσα ερώτηση. Το pinball, πριν γίνει pinball machine, δηλαδή πριν εγκατασταθούν ηλεκτρομαγνητικά κυκλώματα, φώτα, ήχοι κλπ. είναι ο πρόδρομος του φλίππερ, που θα πάρει την ονομασία του από τις ρακέττες στο κάτω μέρος, οι οποίες αρχικά είχαν μία καμπυλότητα, που θύμιζε πτερύγιο δελφινιού (flipper). Αν αναζητήσετε στο Google το λήμμα flipper, πολλές φορές θα σάς παραπέμψει στις πρώτες αναρτήσεις στο δελφίνι Φλίππερ, το αμερικανικό παιδικό σήριαλ των 60s. Το pinball, πάλι, είναι μια μορφή μπιλλιάρδου, σε μικρότερο σχήμα, η λεγόμενη «μπαγκατέλλα», επίσης παιγνίδι δεξιοτεχνίας και ψυχαγωγίας γνωστό από τον 19^ο αιώνα, και από την εποχή του Ντίκενς, αν και γαλλικής προέλευσης.

To 2021 θα συνεχίσουμε να παίζουμε φλίππερ;
Το βασικό, το κύριο και σημαντικότερο απ’ όλα είναι να μην παίζουμε φλίππερ με τον ιό και τις πανδημίες, να κάνουμε Tilt και να σβήσουν όλα τα μηχανήματα και τα φώτα στις εντατικές! Κι ύστερα, ο καθένας μας ας το αναζητήσει στα ταξίδια του στο εξωτερικό, όπου έχουν απομείνει φλίππερ, και στα βιβλία εκείνα που γράφουν γι’ αυτό.

---

Το βιβλίο «Multiball» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.