In tenebris: Ζούγκλα και κοινωνικό συμβόλαιο

Η Βάλια Καραμάνου, προικισμένη νέα πεζογράφος, συμπληρώνει μια δεκαετία εκδοτικής παρουσίας, που άρχισε με τα πολύ καλά διηγήματα Το Πηγάδι (2011) και κορυφώνεται με εξίσου καλά μυθιστορήματα τα πέντε τελευταία χρόνια.

Το In tenebris –τελευταίο μυθιστόρημά της (2020)– κινείται στον γνώριμο χώρο της μυθοπλασίας της, μεταξύ Αργολίδας-Κορινθίας-Φαντασίας, ή υπέρβασης του ρεαλισμού προς εξπρεσιονιστική/μπαρόκ κατεύθυνση, η οποία περιορίζεται στον μύθο χωρίς να γενικεύεται στην έκφραση (γλώσσα-ύφος).

Το φανταστικό εδώ δεν αντιτίθεται στο ρεαλιστικό αλλά στο ρομαντικό των ωραίων ιδανικών και στον αφελή ουμανισμό! Και, κατά το κλασικό σχήμα, τρέπεται προς την αγωνία, με την ανατροπή της κανονικότητας και τον κίνδυνο.

Η κατάσταση αυτή δημιουργείται από τη διάλυση του Κράτους και της έννομης τάξης, σε μια Ελλάδα εμπόλεμη, όπου επικρατεί κυριολεκτικά το «ο σώζων εαυτόν…». Το in tenebris της δαντικής κόλασης στα ηλιόλουστα –και μάλιστα καλοκαιρινά– τοπία της Αττικής και της Αργολιδοκορινθίας είναι η ανθρώπινη κατάσταση μόλις διαβεί τα όρια του νόμου και του πολιτισμού.

«Όλα συνέβησαν ξαφνικά μέσα σε μια νύχτα»: είναι η πρώτη φράση της ιστορίας. Προσδιορίζεται και ο χρόνος: λίγο μετά το Πάσχα του 2017. Σε ατμόσφαιρα γενικής διάλυσης και πανικού, η Αγγελική, αδιόριστη καθηγήτρια, και ο συνάδελφός της Νίκος, σιωπηρά ερωτευμένοι και αυτοσυγκρατούμενοι, καταφεύγουν στο χωριό Καλλιάνοι της Αργολίδας, σε μικρό αγρόκτημα της οικογένειας του Νίκου. Στην περιπετειώδη διαδρομή με το αυτοκίνητό του, παίρνουν συνεπιβάτες (ωτοστόπερ), ένα ζευγάρι με μικρό παιδί.

Στην ομάδα θα προστεθούν δυο κοριτσάκια ορφανεμένα, από τα οποία το ένα αποδείχνεται ψυχοπαθής δολοφόνος· αλλά και μια… από μηχανής κατσίκα, που εξασφαλίζει το γάλα για το βρέφος. Λάθρα βιούντες, οι φυγάδες αντιμετωπίζουν βαρύ πρόβλημα εφοδιασμού και επιβίωσης, ενώ η συμμορία των φονιάδων λυμαίνεται την περιοχή και, μεταξύ άλλων, εξοντώνουν μια αποικία Ολλανδών από τους οποίους οι Αθηναίοι έλπιζαν βοήθεια. Στο εσωτερικό της συμβίωσης αναπτύσσονται παντοίες σχέσεις, επεισόδια, αισθήματα και διαφοροποιήσεις χαρακτήρων με πειστικό τρόπο, και, επιτέλους, ολοκληρώνεται η ερωτική σχέση Αγγελικής-Νίκου.

Λιγότερες από πενήντα μέρες (49, για την ακρίβεια) κράτησε αυτή η κόλαση, μεταξύ Πρωτομαγιάς και 22 Ιουνίου 2017. Ο πόλεμος τελείωσε, απωλέσαμε «κάποια εδάφη», αναγγέλλει στους πολιορκημένους ο στρατιώτης που τους ελευθερώνει. Πολύ περισσότερα χάθηκαν από ψευδαισθήσεις, βεβαιότητες, ουτοπίες· και τσαμπουκά… (αναπόφευκτη αργκό λέξη της επικαιρότητας). Εγένετο φως: Lux in tenebris· λαμπαδηφόρος ένας ένστολος.

Οι λαθρόβιοι φυγάδες, από «ποντικάκια» (έτσι τους φώναζαν οι διώκτες τους) ξαναγίνονται πολίτες. Και, για να γίνει αυτό, χρειάστηκε να ξαναγίνει Κράτος. (Κράτος, βέβαια, δεν σημαίνει κρατισμός).

Ο μύθος δηλοί πολλά για την ανθρώπινη φύση, αλλά και για την ανθρώπινη συνθήκη. «Συνθήκη»: αυτή είναι η ακριβής λέξη· το Κοινωνικό συμβόλαιο.

Αυτές τις μέρες διάβασα σ’ ένα τοίχο κάτι εξ ίσου ηλίθιο με τα συνθήματα κατά της μάσκας (υπέρ του ιού): «Τιμή στους πολίτες - αίσχος στο Κράτος».

Μετά απ’ αυτό πήγα στο κοντινότερο εστιατόριο και παράγγειλα σκορδαλιά χωρίς σκόρδο.