Γ. Γιαννόπουλος: Ένας ακαδημαϊκός δάσκαλος, πολίτης του κόσμου

Ο καθηγητής Γιώργος Γιαννόπουλος είναι σε παράλληλη αναλογία ένας «σταρ» της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας στο τομέα των Μεταφορών και Συγκοινωνιών, είναι ένας Έλληνας που τίμησε τη χώρα όσο λίγοι επιστήμονες, στο συνολικό φάσμα του επιστημονικού χώρου τις τελευταίες δεκαετίες, με εκπροσωπήσεις και διακρίσεις τόσο υψηλού επιπέδου για 40 ολόκληρα χρόνια, αλλά βέβαια η μαζική κοινωνία του μεταμοντερνισμού δεν μπορεί να το γνωρίζει ευρέως, καθώς αφορά το καθόλου προβεβλημένο πεδίο των επιστημονικών πεπραγμένων. Είναι αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, σήμερα επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου στην Κίνα και μπορεί να θεωρηθεί ο «πατριάρχης» της επιστήμης των Μεταφορών και Συγκοινωνιών στην Ελλάδα. Με τα δικά του βιβλία στα Πολυτεχνεία της χώρας μεγάλωσαν 5 γενιές μηχανικών του Συγκοινωνιακού Σχεδιασμού τα τελευταία 40 χρόνια. Για αυτό συχνά λέω ότι ήταν δάσκαλος όλων μας.

Είχα την τύχη κι εγώ να είναι καθηγητής μου στο Πολυτεχνείο της Θεσσαλονίκης, αλλά και να δουλέψω πολύ κοντά του ως νεαρός ερευνητής για δυο χρόνια περίπου την περίοδο 1993-1995. Τον γνώρισα τον έζησα και θέλω να αποδώσω με αντικειμενικότητα την βιβλιοκριτική αυτή για το νέο αυτοβιογραφικό του έργο , όπως θα έκανε και ο ίδιος, σε οποιονδήποτε . Εξάλλου μεταξύ άλλων αυτό μου δίδαξε πρωτίστως για πάντα, την αντικειμενική, ανεπηρέαστη και ορθολογική κρίση.

Ο Γιώργος Γιαννόπουλος, κατέθεσε στη δημόσια σφαίρα πριν λίγες εβδομάδες το νέο βιβλίο του με τίτλο «Μεταφέροντας...», από τις εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ, ένα συνολικό αυτοβιογραφικό έργο. Ξετυλίγει απολογιστικά, αλλά σίγουρα όχι τελειωτικά, τη δική του ιστορία, την δική του εκδοχή για την επιστήμη, την πολιτική, και τη ζωή . Μια ειλικρινής, νηφάλια και ψύχραιμη καταγραφή όλης της πορείας του, αλλά και ταυτόχρονα της ματιάς του απο την μετεμφυλιακή Ελλάδα στα άγονα της Ακράτας όπου γεννήθηκε και της Αθήνας του '60 της εφηβείας του, μέχρι τη Θεσσαλονίκη, τις Βρυξέλλες την Αμερική και το Πεκίνο των χρόνων μας, και με ενδιάμεσες στάσεις σε όλες τις μεγαλουπόλεις του κόσμου. Μέσα απο τα πρώιμα βιώματα του νεαρού τότε επιστήμονα στις αρχές της δεκαετίας του '70, μέχρι την κατασταλαγμένη ματιά του ώριμου καθηγητή περνάνε σαν κινηματογραφία τα καρέ της επιστημονικής-ερευνητικής ιστορίας των τελευταίων 50 ετών της Ελλάδας, της Ευρώπης και της διεθνούς σκηνής. Καρέ που δεν επικεντρώνονται ούτε στη βαθιά ιδεολογική κατάδυση στον μαγικό κόσμο της πολιτικής, ούτε τόσο σε προσωπικές και ψυχαναλυτικές καταβυθίσεις (που παρόλα αυτά δεν λείπουν), αλλά στην εξέλιξη από τη μια της επιστήμης αιχμής των σύγχρονων πόλεων, της Συγκοινωνιολογίας, και από την άλλη της υπαρξιακής αγωνίας του συγγραφέα να συνενώσει το επιστημονικό προαπαιτούμενο της απόδειξης, την ψυχοθεραπευτική αυτογνωσία, με τον ορθό λόγο και τον φιλοσοφικό στοχασμό.

Ο Γιώργος Γιαννόπουλος άνθρωπος εξαιρετικά ευφυής, αδιανόητα γρήγορος και οξύνους, υποδειγματικά εργατικός και προσηλωμένος, ηθικά και επαγγελματικά αξιόπιστος, με στέρεο σύστημα προσωπικών αξιών και κυρίως ακούραστος ψυχικά και σωματικά, γράφει για την πυκνή προσωπική και επαγγελματική πορεία του, που σε όποια αντικειμενική θεώρηση των πραγμάτων και αν τεθεί, είναι το ελάχιστο εντυπωσιακή σπάνια, και μοναδική. Μοναδική περίπτωση ανθρώπου που το απαράμιλλο ψυχικό σθένος και η άοκνη θέληση, υπερβαίνει πολλές φορές ακόμη και τις τόσο υψηλές πνευματικές ικανότητες . Μεγαλώνοντας και ωριμάζοντας στα ταραγμένα χρόνια του '60 και '70, κρατάει αποστάσεις από την έντονη πολιτικοποίηση των αμφιθεάτρων, και αναγάγει σε προτεραιότητα της ζωής του την κατάκτηση της επιστημονικής αυθεντίας, και την ψηλάφηση της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας επιστημονικής δράσης. Σαν μην κοιτάει ποτέ κάτω, αλλά πάντα μακριά από τότε. Σαν νέος δεν χάνει χρόνο ποτέ. Τερματίζει κάθε νήμα, των επιμέρους και διαδοχικών στόχων της ζωής, σχεδόν πάντα πρώτος. Ξέρει να τελειώνει πάντα τη δουλειά στη ώρα της και έτσι, ήδη το 1972, σε ηλικία 26 ετών βρίσκεται πίσω στην Αθήνα μετά το ΕΜΠ, τις μεταπτυχιακές σπουδές, στον Συγκοινωνιακό Σχεδιασμό στο περίφημο Imperial College και την ολοκλήρωση του διδακτορικού του, και παρά τις αντιρρήσεις της οικογένειας. Οι αντιξοότητες τον δυναμώνουν, οι δυσκολίες τον πεισμώνουν, και από την άλλη ο κοσμοπολιτισμός και το φιλελεύθερο πνεύμα του Λονδίνου λειαίνουν τις συντηρητικές γωνίες που πιθανώς κληροδοτούσε πάνω του ο κατά τα άλλα αγαπημένος και εμβληματικός για την ψυχή του πατέρας. Πατέρας Φυσικός στο επάγγελμα. Η τεχνοκρατική θεώρηση της ζωής και αυτή μάλλον θετικά κληροδοτημένη. Η απαραίτητη πάντως συναισθηματική «πατροκτονία» που πρέπει να συντελείται πάντα, γίνεται με ένα συγκινητικό γράμμα που του αφήνει, διεκδικώντας την οριστική και αμετάκλητη χειραφετησή του.

Το πείσμα του νεαρού μαχητή της ζωής μετατρέπεται, σε ώριμη και δημιουργική αυτοπεποίθηση, συνδυασμένη με υψηλές πνευματικές αξιώσεις. Εκείνη τη στιγμή, πιστεύω ξεκινάει πραγματικά η επιστημονική και ακαδημαϊκή καριέρα του. Τότε ξεκινάει να ζει αυτόνομος (όπως το ορίζει ο Κορνήλιος Καστοριάδης) και σίγουρος γιατί βρήκε το ενδεδειγμένο ύφος και τις αποχρώσεις που χρειαζόταν για να το κάνει, όπως λέει και ο Όσκαρ Ουάιλντ.

1972, Αθήνα. Ο Γιώργος Γιαννόπουλος είναι πια ένας φιλελεύθερος πολίτης της τεχνοκρατίας. Ευπατρίδης και εκσυγχρονιστής. Έτσι μπορώ να τον τοποθετήσω κοινωνικά και πολιτικά στην ρευστή ελληνική πολιτική κλίμακα της εποχής αλλά και του σήμερα. Και έτσι παρέμεινε χωρίς κόμπλεξ απέναντι στην μόδα της υπερπολιτικοποίησης, αλλά και μην ενδίδοντας μετέπειτα στις σειρήνες του πολιτικού συστήματος να εξαργυρώσει περγαμηνές αριστείας στον βωμό της πολιτικής. Παρέμεινε απαρέγκλιτα επιστήμονας υψηλών προδιαγραφών της πρώτης παγκόσμιας γραμμής, χτίζοντας όνομα πέρα απο τα στενά σύνορα της χώρας και τιμώντας με διακρίσεις το ΑΠΘ. Ένα κράμα προσωπικότητας που θέλει να συγκεράσει την ελληνική κοινωνική παράδοση, αλλά και να προλάβει την τεχνολογική πρωτοπορία που συντελούταν οικουμενικά ειδικά μετά τη δεκαετία του '80. Δύο εξίσου ισχυρές δυνάμεις, που ίσως δίχαζαν την ψυχή του αλλά ταυτόχρονα την αναζωογονούσαν. Πιστεύει στην οικογένεια αλλά ζει σε ένα αεροπλάνο, έχει σταθερές και απαρέγκλιτες αξίες, αλλά υπομένει σε υπερβατικό βαθμό το αέναο της (μετα)κίνησης της ψυχής του από πόλη σε πόλη σε ολόκληρο τον κόσμο. Η κίνηση τού δίνει δύναμη, αλλά έχει πάντα αφετηρία την Ελλάδα, την οικογένεια, τις ζωντανές του μνήμες. Θέλει να αναφέρεται σταθερά σε προσωπικές αρχές ως προς την ψυχή του, αλλά και να φλερτάρει φυγόκεντρα εκεί που συντελείται το πνευματικά πρωτοπόρο. Η εκκωφαντική αντίφαση του συναμφότερου είναι πάντα πηγή της ζωής. Γιατί, όπως λέει και ο ίδιος στο βιβλίο, η δύναμη της αδράνειας υπάρχει και ως φυσικό φαινόμενο και ως κοινωνική μηχανική, στην συμπεριφορά των ανθρώπων.

Η αυτοβιογραφική κατάθεση κάθε ανθρώπου έχει πάντα μεγάλο ενδιαφέρον. Πρώτον γιατί απαιτεί μία τόλμη αν πρέπει να διατηρήσει στοιχεία αλήθειας και αυθορμητισμού, και δεύτερον γιατί προϋποθέτει μια μέγιστη διάθεση και δύναμη αυτοψυχανάλυσης. Κοιτιέσαι στον καθρέπτη και καταγράφεις, χωρίς αναστολές, χωρίς αυτολογοκρισία, με αίσθημα συμφιλίωσης με τον εαυτό σου και εντέλει αποδοχή της αλήθειας σου. Πρόκειται στην πραγματικότητα για την κατάθεση της προσωπικής κοσμοθεώρησης, τόσο σε επίπεδο ιδεών όσο και κυρίως όμως της «όντως πραγματικότητας». Ο βαθμός συνέπειας μεταξύ της πρόθεσης και του αποτελέσματος, είναι ένα από εκείνα τα στοιχεία που συνεγείρει πάντα τους αναγνώστες στις αυτοβιογραφίες. Και για αυτό οι αυτοβιογραφίες είναι είδος της λογοτεχνικής γραφής.

Ο Γιώργος Γιαννόπουλος κρατάει υψηλά αυτήν την εσωτερική συνέπεια. Έζησε όπως πίστευε και τελικά έγραψε απροσποίητα το προσωπικό του βίωμα, όπως εξελισσόταν μέσα στον χρόνο και την εμπειρία. Δίπλα στη γλαφυρή εξιστόρηση προσωπικών στιγμών, παιδικών και οικογενειακών αναμνήσεων βρίσκεται πάντα σε κεντρική θέαση η μεγάλη επιστημονική του δραστηριότητα και εντέλει δημόσια προσφορά του. Είναι ενεργός πολίτης μέσα από την επιστημονική ιδιότητα. Σπάνια συμβαίνει. Η πρώτη επαγγελματική εμπειρία τη δεκαετία του '70 ως σύμβουλος του Υπουργού Μεταφορών τού προσφέρει πλούσια εμπειρία στο ανώτερο πολιτικό επίπεδο, αργότερα η περίοδος του ΑΠΘ όπου ως καθηγητής οργανώνει μία από τις μετέπειτα πιο αξιόλογες επιστημονικές ομάδες στον ελλαδικό χώρο αλλά και διεθνώς, και τα ύστερα χρόνια που ως Διευθυντής του Ινστιτούτου Μεταφορών διευρύνει ακόμη περισσότερο την ευρωπαϊκή και διεθνή παρουσία της χώρας στις κορυφαίες παγκόσμιες ερευνητικές δράσεις. Η φύση του αντικειμένου εκ των πραγμάτων ακουμπούν την πολιτική σφαίρα των πραγμάτων. Η πολιτική μεταφορών της Ευρώπης ή εμβληματικά έργα ή απόπειρες έργων όπως το Μετρό Θεσσαλονίκης είναι στην ουσία πολιτική. Στέκεται πάντα με ανοιχτό πνεύμα αλλά και κριτική ασυμβίβαστη θέση, όταν το ήθος της προσωπικής του πεποίθησης συγκρούεται με πρόχειρες πολιτικές διακηρύξεις. Μεταξύ της ενιαίας αφήγησης της ζωής του παρεμβάλλει αναρίθμητες εμπειρίες από διεθνείς συναντήσεις και εξέχοντα φόρα, προσωπικές συνομιλίες με προσωπικότητες παγκόσμιου κύρους, επισκέψεις σε εκατοντάδες πόλεις και συνέδρια σε ολόκληρο τον κόσμο, και βέβαια τα απολογιστικά - συνοπτικά ένθετα, όπου αναλύει περιεκτικά τις κατασταλαγμένες προσωπικές απόψεις του σε ολόκληρο το φάσμα της ζωής, από τη φιλοσοφία, τη θεολογία μέχρι την επιστήμη (ως πυλώνα της προόδου και της ίδιας της ζωής) και ευρύτερες πολιτικές θεωρήσεις και αποτιμήσεις της ελληνικής πραγματικότητας σε σχέση με τον Ευρωπαϊκό και Διεθνές γίγνεσθαι. Ξεχωρίζω τα κείμενα «Σκέψεις για την Κίνα», «Η κυκλικότητα της ιστορίας», «Η γοητεία της Αριστοτελικής διδασκαλίας», «Θρησκεία και μεταφυσικές αναζητήσεις» και φυσικά το καταληκτικό κείμενο όπου εστιάζει και πάλι στην επιστήμη που τόσο αγάπησε : «Απόψεις και θέσεις για το ελληνικό σύστημα μεταφορών, συγκοινωνιών και κυκλοφορίας». Και στις βαθιά φιλοσοφικές απόπειρες αναγνωρίζει κανείς έναν άνθρωπο με ισχυρή κοινωνική γείωση, έναν τεχνοκράτη διανοητή, έναν επιστήμονα που εντρύφησε τόσο βαθιά στο αντικείμενό του, που με τις ίδιες μεθοδολογικές προσεγγίσεις της επιστήμης του, και τα ίδια πλούσια εργαλειακά εφόδια σκέψης καταφέρνει να ερμηνεύσει το σύνολο του επιστημονικού επιστεγάσματος αλλά και την φιλοσοφία πια, σε μία ανώτερη σφαίρα στοχασμού. Αν κάτι ξεχωρίζει τον συγγραφέα ως πρωτοπόρο επιστήμονα της χώρας, είναι ότι μπορεί και σκέφτεται παγκόσμια και κυρίως να πράττει και να δρα με οικουμενική εμβέλεια. Μοιραία έρχεται και η μεγάλη επιβράβευση της Ακαδημίας Αθηνών, που τον εντάσσει ως μέλος της στον άξονα των θετικών επιστημών.

Με την αυτοβιογραφία του παραδίδει στους αναγνώστες μια πυκνή και μεστή ιστορία, με τόλμη, αυτοπεποίθηση και χωρίς αναστολές, με απόλυτο global view, στην οποία ξεχωρίζει το πάθος και η αφοσίωση, η επιστημονική αριστεία και η διεθνής διάκριση, η προσήλωση στους στόχους καθώς και οι μικρές ανθρώπινες αδυναμίες ή εμμονές, που ξεδιπλώνει με γλαφυρότητα και πάντως ακομπλεξάριστα. Η αφήγηση είναι αβίαστη, ειλικρινής και γενναιόψυχη. Κάθε νέος επιστήμονας ή και κάθε νέος άνθρωπος θα είχε μεγάλο κέρδος να μοιραστεί τις σελίδες αυτού του βιβλίου, και κάθε απόφοιτος του Πολυτεχνείου θα έχανε αν δεν το διάβαζε. Ο Γιώργος Γιαννόπουλος δείχνει έναν δρόμο της ανθρώπινης αυτο-ολοκλήρωσης, όπως τη φαντασιώνονται σήμερα χιλιάδες νέα παιδιά με θεμιτές φιλοδοξίες για τη ζωή τους. Ο δρόμος αυτός για τον συγγραφέα είναι οι ράγες ενός τρένου, όπου όλα εξαρτώνται από τον μηχανοδηγό που είμαστε εμείς οι ίδιοι. Αυξομειώνει ταχύτητα άλλοτε σαν υπερταχεία και άλλοτε σαν οδοντωτός τουριστικός σιδηρόδρομος. Απλώς πολλές φορές ένα «κλειδί» μπορεί να αλλάξει την πορεία σε μια διακλάδωση των σιδηροτροχιών. Άλλες φορές αυτό το κλειδί είναι στα χέρια μας, και άλλες εμφανίζεται ως σήμα της μοίρας ή της τύχης στα χέρια ενός άλλου ανθρώπου, μίας συγκυρίας ή μίας σύμπτωσης.

Τέλος, για μένα προσωπικά υπήρξε άνθρωπος-δάσκαλος που άφησε ανεξίτηλα σημάδια όχι μόνο στα επιστημονικά, αλλά ίσως σε κάτι σημαντικότερο, στην επιχειρησιακή αντίληψη για τη ζωή. Στην αίσθηση του χρόνου, της ταχύτητας, της κινητικότητας, της αποφασιστικότητας, της αξιοπιστίας. Μας δίδαξε δεοντολογία, σοβαρότητα και ορθολογισμό. Ήταν φάρος για τον τρόπο που διδάχτηκα πως η δημιουργία δεν έχει όρια αν έχεις πάθος και πίστη. Αυτό είναι το κεντρικό διακύβευμα, κάτι σαν ακόμη ένα μάθημα που καταθέτει για όλους πια με την αυτοβιογραφία του.