Ο γιατρός Χανς Λέμπερ, Γράμματα από τη Μήλο 1943-1944

Μέσα στη σκοτεινή, υλιστική και απάνθρωπη εποχή που ζούμε έτυχε να πέσει στα χέρια μου ένα βιβλίο διαμάντι, γεμάτο φως. Για το βιβλίο αυτό και το θέμα του μου μίλησε για πρώτη φορά (με ενθουσιασμό) η εκλεκτή φίλη δημοσιογράφος της Deutsche Welle κα Ειρήνη Αναστασοπούλου η οποία μάλιστα προέβη στην ευγενή χειρονομία να μου ταχυδρομήσει το προσωπικό της αντίγραφο του βιβλίου από την Γερμανία. Πρόκειται για την έκδοση με τίτλο: Ο γιατρός Χανς Λέμπερ, Γράμματα από την Μήλο 1943-1944.

Στις 17 Ιουνίου του 1943, μέσα στην γερμανική κατοχή, ο γιατρός και αξιωματικός του γερμανικού ναυτικού Χανς Λέμπερ (Hans Loeber) έφτασε στη Μήλο με αποστολή να οργανώσει ένα στρατιωτικό νοσοκομείο για τους Γερμανούς τραυματίες. Ο ανθρωπιστής γιατρός Χανς Λέμπερ ανακάλυψε όμως ότι και ο ελληνικός πληθυσμός του νησιού έχριζε επειγόντως περίθαλψης και κατάφερε να βάλει σε παράλληλη λειτουργία ένα νοσοκομείο για την φροντίδα των Ελλήνων ασθενών. Το ελληνικό τμήμα του νοσοκομείου αναπτύχθηκε ταχύτατα και ο Λέμπερ έφτασε στο σημείο να νοσηλεύει τελικά περισσότερους ντόπιους πάρα γερμανούς στρατιώτες. Η χριστιανική κοσμοαντίληψη  του Λέμπερ δεν του επέτρεπε να κάνει διακρίσεις μεταξύ Ελλήνων και Γερμανών ασθενών. Τα άριστα αποτελέσματα της επιστημονικής του εργασίας διαδόθηκαν πολύ γρήγορα σε όλο το νησί και έτσι το νοσοκομείο του Λέμπερ έγινε αμέσως πολύ δημοφιλές μεταξύ των κατοίκων της Μήλου.

Κατά το διάστημα της παραμονής του στη Μήλο ο Χανς Λέμπερ έγραφε κάθε Κυριακή μιαν επιστολή στους γονείς και στη μέλλουσα σύζυγο του. Μέσα στις επιστολές ο γιατρός περιγράφει τις καθημερινές του μάχες με τη ζωή και το θάνατο, διατυπώνει την ακατανίκητη έλξη του για το ελληνικό τοπίο, την αγάπη του για τον τόπο ενώ παράλληλα περιγράφει σημαντικά ιστορικά γεγονότα και το φορτισμένο κλίμα της εποχής του πολέμου. Την οργάνωση και την παρουσίαση των επιστολών του Λέμπερ ανέλαβε ο γιος του Δρ. Χανς-Γκέοργκ Λέμπερ, Ψυχολόγος, ο οποίος γεννήθηκε μόλις 16 ημέρες μετά τον τραγικό θάνατο του πατέρα του στις 5 Δεκεμβρίου 1944,  μετά από ενέδρα που είχαν στήσει αντάρτες στο αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε ο γιατρός. Ο Λέμπερ επέστρεφε στο νοσοκομείο μετά από επίσκεψη σε ηλικιωμένη γυναίκα. Σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες στις 5 Δεκεμβρίου του 1944 ομάδα Ιερολοχιτών που είχαν έρθει από την Κίμωλο έστησε ενέδρα, στη θέση Γεφυράκι στο δρόμο Πολωνία-Βαρυτίνη, γιατί είχε πληροφορίες πως θα περνούσε γερμανική περίπολος. Αντί περιπόλου φάνηκε το αυτοκίνητο με επιβάτες δύο γερμανούς αξιωματικούς, έναν ναύτη, τον γιατρό Χανς Λέμπερ και την Ελληνίδα νοσοκόμα Νάνου Κρητικού. Οι αντάρτες άνοιξαν πυρ και σκότωσαν όλους τους επιβάτες του αυτοκινήτου, το οποίο με τα πυρά πήρε φωτιά και απανθρακώθηκαν οι νεκροί.

Γράφει ο Λέμπερ στην 2η επιστολή του. Κρητικό Πέλαγος, 27 Ιουνίου 1943 με μια έντονα ποιητική διάθεση: «Ούτε συννεφάκι δεν υπάρχει στον ουρανό, ο ουρανός είναι γαλανός και ακόμα πιο γαλανή η θάλασσα. Φαλακρά, καμένα και άδεντρα τα βουνά και οι λόφοι, ορθώνονται απόκρημνα από την ακτή και φτάνουν μέχρι 800 μέτρα. Και ανάμεσα σε αυτή τη γη υπάρχει ένα πλήθος από οικισμούς που μου θυμίζουν τις πρώτες μου εντυπώσεις από την Τυνησία το 1933. Σαν μια άλλη Φάτα Μοργκάνα, τρυφερή και παραμυθένια, μέσα από το όλο του ουρανού και της θάλασσας. Κάτασπρη, πεντακάθαρη, χωρίς στέγες να προεξέχουν. Απόλυτα λιτές, άσπρες τετράγωνες πέτρες, σπίτια βουτηγμένα στον απίστευτα γαλάζιο ουρανό.... Καταλαβαίνετε γιατί δεν υπάρχουν στέγες σαν τις δικές μας, παρά μόνον επίπεδες στέγες που μοιάζουν με βεράντες. Η στέγη χρησιμεύει για τη συλλογή του νερού, το νερό μεταφέρεται με αγωγούς στις στέρνες, κάθε σπίτι έχει περισσότερες από μία. Παρόλο που η ξηρασία είναι τόσο μεγάλη λένε πως το νησί δεν έχει μείνει ποτέ από νερό. Φυσικά το νερό δεν πίνεται, πρέπει να βράζουμε κάθε σταγόνα του...». Ο γιατρός Λέμπερ με μιαν αυθεντικά ποιητική αίσθηση περιγράφει εδώ ίσως με παρόμοιο τρόπο τον ηλιοκεντρικό κόσμο του Αιγαίου και της Μεσογείου όπως ο Αλμπέρ Καμύ στο κείμενο του Γάμοι του ουρανού και της θάλασσας.

Στην επιστολή του με ημερομηνία 15 Αυγούστου 1943 ο Λέμπερ μοιράζεται τον ενθουσιασμό του για την καρποφορία του Αυγούστου και γράφει: «...Εδώ και 14 ημέρες έχω υπέροχα φρούτα. Είναι απίστευτο. Τα σταφύλια είναι ώριμα τώρα. Υπάρχουν άσπρα και κόκκινα σταφύλια με μεγάλες ρώγες. Στη Γερμανία δεν τα βρίσκει εύκολα κανείς και κοστίζουν έξι μάρκα το κιλό. Εδώ μου φέρνουν κάθε μέρα στο σπίτι φρέσκα σταφύλια, αχλάδια, υπέροχα πεπόνια και καρπούζια. Είναι ένας τρόπος να με ευχαριστήσουν οι Έλληνες ασθενείς. Μου κάνει μεγάλη εντύπωση πως αυτό το ξηρό έδαφος παράγει τόσο ζουμερά φρούτα. Σε λίγο θα ωριμάσουν και οι ελιές. Υπάρχουν χιλιάδες ελαιόδεντρα εδώ. Στείλτε μου παρακαλώ μικρά δοχεία από λευκό σίδηρο των 1.000 γρ. και θα, μπορέσω να σας στείλω άφθονο ελαιόλαδο. Έχουμε πανσέληνο αυτές τις ημέρες. Οι νύχτες είναι πάλι παραμυθένιες. Τα άσπρα σπίτια των μικρών οικισμών είναι κρεμασμένα στα βουνά και φέγγουν με εκείνο το αφρικανικό τετράγωνο σχήμα τους που θυμίζει θεατρικό σκηνικό. Είναι απερίγραπτα όμορφα...»

Ο Λέμπερ σε μια άλλη επιστολή δείχνει εντυπωσιασμένος από τις κραυγές των γαϊδουριών και από την γενικευμένη χρήση των όνων ως μεταφορικού μέσου στα στενά δρομάκια τα οποία ανηφορίζουν στο βουνό με μεγάλη κλίση και έχουν παντού σκαλοπάτια. Στα δρομάκια αυτά δεν μπορούν να περάσουν πάνω από δύο γαϊδούρια και συχνά έβλεπε μια ολόκληρη οικογένεια πάνω σε ένα γαϊδουράκι. Συνδέει τις εικόνες αυτές με τις ιστορίες της Βίβλου μάλιστα. Τον εντυπωσιάζει η μαυροφορεμένη εμφάνιση των ορθοδόξων ιερέων με γένια, μακριά μαλλιά και κότσο και θεωρεί ότι βιώνει την εποχή του Ιησού. Γράφει κάπου χαρακτηριστικά: «Συχνά νομίζω ότι από στιγμή σε στιγμή θα εμφανιστεί ο Απόστολος Παύλος ή ο Πέτρος. Όλοι οι παπάδες είναι παντρεμένοι. Ένας μάλιστα μου έφερε τη γυναίκα του να την χειρουργήσω.»

Ο Λέμπερ τολμάει πολλές και διαφορετικές, συχνά δύσκολες επεμβάσεις. Στη λίστα του υπάρχουν βουβωνοκήλες, σκωληκοειδεκτομές, κατάγματα, βαρέα τραύματα, οφθαλμολογικές, γυναικολογικές και ορθοπεδικές επεμβάσεις. Διορθώνει ακόμη και λυκόστομα, αφαιρεί μια μεγάλη κύστη ωοθήκης.

Στην 24η Επιστολή του, με ημερομηνία 5 Δεκεμβρίου 1943, γράφει χαρακτηριστικά ότι πλησιάζει όλο και περισσότερο στο ιδανικό που είχε από τότε που ήταν φοιτητής, να είναι δηλαδή ένας αληθινός γιατρός. Πάντα φανταζόταν, γράφει ο Λέμπερ, την εικόνα ενός καλού γιατρού σε ιεραποστολή, ο οποίος είναι υποχρεωμένος να τα βγάλει πέρα με όλες τις καινούργιες και άγνωστες καταστάσεις. Τονίζει χαρακτηριστικά ότι είναι ωραίο να είναι κανείς ειδικός, ακόμα ωραιότερο είναι όμως να ασχολείται κανείς σφαιρικά με πολλά και να πλησιάζει όλο και περισσότερο στον ιδανικό Ιπποκράτειο Γιατρό.

Στην 33η Επιστολή του, με ημερομηνία 6 Φεβρουαρίου 1944, προς την αγαπημένη του Χέλγκα, δηλώνει ενθουσιασμό με την καθημερινή του εργασία στη Μήλο, ιδιαίτερα από την δυνατότητα ότι μπορεί να περιθάλψει αποτελεσματικά όλα τα περιστατικά, παθολογικά και χειρουργικά. Δηλώνει ικανοποιημένος ότι οι σπουδές του του έδωσαν την δυνατότητα να έχει επάρκεια σε πολλούς τομείς και ότι μπορεί να είναι πια ο γιατρός που πάντα επιθυμούσε και ονειρευόταν. Η φιλάνθρωπη διάθεση και το πηγαίο συναίσθημα συνδέονται με την τάση του Λέμπερ να βοηθάει αποτελεσματικά. Γράφει κάπου, πάλι στην 33η επιστολή του, το εξής: «Αν δεν είχα έρθει σε αυτό το υπέροχο νησί, μάλλον δεν θα είχα πραγματοποιήσει ποτέ επέμβαση καταρράκτη. Εδώ όμως δεν υπάρχει οφθαλμίατρος. Έτσι λίγο μετά την άφιξη μου με επισκέφτηκαν οι πρώτες τυφλές ηλικιωμένες γυναίκες. Ήταν η γιαγιά Χάϊδω, 85 ετών. Το πρόσωπο και τα μάτια της ήσαν τόσο αξιαγάπητα, ώστε μου θύμισε την αγαπημένη μας γιαγιά στο Αλτστεντ, από την οποία έχω αμυδρές αλλά όμορφες αναμνήσεις. Και αποφάσισα να την βοηθήσω επειδή μου θύμιζε την δική μου γιαγιά».

Στις επιστολές του περιγράφει λεπτομέρειες ιστορικής αξίας όσον αφορά στην εργαστηριακή διάγνωση και θεραπεία λοιμώξεων π.χ. περιστατικών αεριογόνου γάγγραινας μετά από τραυματισμούς με θραύσματα οβίδας. Εκεί περιγράφει την θεραπευτική αξία της χρήσης των σουλφοναμίδων στα πολεμικά τραύματα, συγκεκριμένα της σκόνης Marfanil. Σημαντική ήταν επίσης η συνεισφορά του στην αποξήρανση των ελών και την καταπολέμηση της ελονοσίας, γράφει μάλιστα χαρακτηριστικά στην 38η επιστολή του με ημερομηνία 30 Απριλίου 1944: «Αυτή η εβδομάδα ήταν αφιερωμένη στην καταπολέμηση της ελονοσίας. Πήγα αρκετές φορές στα πιο απομακρυσμένα σημεία του νησιού, για να δώσω οδηγίες στις μονάδες του υγιειονομικού τμήματος που βρίσκονται εκεί. Με το γιατρό Κυπραίο τοποθέτησα σε όλες τις υπαίθριες δεξαμενές κουνοπόψαρα. Πρόκειται για μικρά ψαράκια στο μέγεθος του αγκαθόψαρου, τα οποία, τρώνε τις νύμφες των κουνουπιών που είναι φορείς της ελονοσίας».  

Παραθέτει ενδιαφέροντα στοιχεία για την κατάρτιση και τον χαρακτήρα Ελλήνων γιατρών  της περιοχής τότε. Γράφει χαρακτηριστικά στην 40η επιστολή, με ημερομηνία 15 Μαΐου 1944, τα εξής: «Την Πέμπτη της Αναλήψεως έφυγα με το πλοίο για ένα άλλο νησί (Κίμωλο μάλλον) στα πλαίσια της προσπάθειας καταπολέμησης της ελονοσίας. Στο νησί υπάρχει ένας Έλληνας γιατρός, ο κύριος Λογοθέτης. Είναι καλός αγρότης αλλά όχι τόσο έμπειρος γιατρός. Δυστυχώς δεν ξέρει πολλά για τη δουλειά του. Οι καημένοι οι κάτοικοι έχουν τόσο λίγη στήριξη από τους συμπατριώτες τους και από τους Έλληνες γιατρούς. Αφενός είναι σχετικά άπειροι αφετέρου είναι μάλλον έμποροι πάρα γιατροί. Οι γιατροί ασχολούνται μόνο με όσους έχουν χρήματα ή λάδι ή κάτι ανάλογο. Ταμεία Υγείας και Κοινωνική πρόνοια δυστυχώς δεν υπάρχουν».

Ο Λέμπερ περιγράφει, σε μεθυστική διάθεση, την λατρεία του για τη γη της Μήλου και την παρουσιάζει ουσιαστικά ως επίγειο παράδεισο μέσα από τις επιστολές του. Και ταυτόχρονα δηλώνει ότι από κάθε πέτρα, κάθε σπηλιά, κάθε κατακόμβη, κάθε λόφο της Μήλου του μιλάνε οι αιώνες και οι χιλιετίες. Γράφει με δέος για την τύχη που δέχτηκε να βρεθεί ακριβώς στον τόπο που ήρθε στο φως η Αφροδίτη της Μήλου. Νοιώθει περήφανος που η Αφροδίτη της Μήλου δεν βρέθηκε κάπου αλλού, μα σε αυτό το νησί και μάλιστα λίγα βήματα από το σπίτι του.

Η ιστορία του Χανς Λέμπερ με άγγιξε ιδιαίτερα για πολλούς λόγους. Πρώτον, αποδεικνύει ότι η ιδιότητα του γιατρού, με την έννοια βέβαια της Ιπποκρατικής αντίληψης που θαύμαζε ο Λέμπερ, δεν γνωρίζει σύνορα, φυλές, γεωγραφικά όρια, φύλο ή χρώμα ανθρώπων. Δεύτερον, σήμερα το είδος Χανς Λέμπερ είναι είδος γιατρού προς εξαφάνιση στην εποχή της επαγγελματικής εξειδίκευσης, των κατευθυντήριων οδηγιών και της σημαντικής επίδρασης της φαρμακευτικής βιομηχανίας στην άσκηση της ιατρικής και την γενικότερη βούληση των (υποτιθέμενων) λειτουργών του Ιπποκράτη. Η ανιδιοτελής άσκηση της ιατρικής, η Ιπποκρατική ηθική αντίληψη και η χριστιανική επιταγή «Δωρεάν Λάβατε Δωρεάν Δώτε» όχι μόνον υποστηρίζονται από τον επιστημονικό κόσμο σήμερα αλλά οι (ελαχιστότατοι) γιατροί που πρεσβεύουν ακόμη αυτές τις αρχές θεωρούνται γραφικοί και περιθωριοποιούνται άμεσα από την άρχουσα ιατρική τάξη. Κάπου προσωπικά νοστάλγησα την ολιστική ικανότητα του μαχητή γιατρού που παλεύει με όλους μαζί τους δαίμονες. Αυτές οι ικανότητες του ενός μαχητή επί παντός επιστητού έχουν πλέον εκφυλιστεί την εποχή της υπερ-εξειδίκευσης. Το πλεονέκτημα αυτών των παλαιών πολεμιστών της ιατρικής ήταν ότι έβλεπαν το δάσος χωρίς να χάνουν όμως εντελώς και το δέντρο. Σήμερα γνωρίζουμε άπειρες λεπτομέρειες για το δέντρο αλλά η θέα του δάσους έχει δυστυχώς οριστικά χαθεί.

Η μνήμη του προσώπου και της προσφοράς του Χανς Λέμπερ παραμένει ακόμη ζωντανή στη Μήλο σήμερα, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που τον θυμούνται ακόμη με ευγνωμοσύνη. Σύμφωνα με τον Γρήγορη Μπελιβανάκη, δημοσιογράφο και συγγραφέα πολλών εκδόσεων που έχουν σχέση με την ιστορία της Μήλου, ακόμη και σήμερα όταν αναφέρονται στον γιατρό Λέμπερ λένε: «Ο Γερμανός γιατρός ο Καλός». Αείμνηστε συνάδελφε Χανς Λέμπερ υποκλίνομαι στο μεγαλείο σου.

ΥΓ: Το βιβλίο με τίτλο «Ο ΓΙΑΤΡΟΣ ΧΑΝΣ ΛΕΜΠΕΡ, Γράμματα από την Μήλο, 1943-1944» είναι έκδοση του 2014. Παρουσίαση από τον γιο του γιατρού Λέμπερ Δρ. Χανς-Γκέοργκ Λέμπερ. Επιμέλεια έκδοσης και σχεδιασμός βιβλίου από τον Γρηγόρη Μπελιβανάκη, Δημοσιογράφο. Έκδοση και Διάθεση από το Ίδρυμα Στήριξης Κέντρου Υγείας Μήλου (ΙΣΚΥΜ). Το βιβλίο περιέχει τα μεταφρασμένα κείμενα των επιστολών του Χανς Λέμπερ και ιστορικής αξίας φωτογραφικό υλικό.