Ήμουν κι εγώ εκεί: Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού

«Ποτέ δεν είχα κάτι δικό μου/ Κι η ζωή μου η ίδια σε άλλους ανήκε». […] Ήμουν ένας ξένος/ Και για τον ίδιο μου τον εαυτό/ Παρα-ξένος, παράξενος / Από παλιά»: Σάββατο 1 Αυγούστου, Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού. Έξω κάνει μια αφόρητη ζέστη, ιδανική συνθήκη για να κορύφωσει η σειρά με τίτλο «Άρχισαν τα μπάνια του λαού», κι εγώ αναρωτιέμαι τι γυρεύω εδώ, που κανονικά δεν θα έπρεπε να ρολάρω με τους συνάδελφους αδειούχους προς το λιμάνι του Πειραιά; Θα έπρεπε.

Εσύ βέβαια να μην ανησυχείς (αν): Περνώ τον έλεγχο, παραδίδω αστυνομική ταυτότητα και κινητό, ακολουθώ το μονοπάτι που με βγάζει στο κυρίως κτίριο εγκλεισμού, μπαίνω σαν επισκέπτης βλέπεις, όχι σαν ποινή (προς το παρόν ελεύθερος - ποτέ κανείς δεν ξέρει...). Ο αναπληρωτής διευθυντής Πολύκαρπος Μπίλιος με υποδέχεται και με συνοδεύει για να μη χαθώ, περικυκλωμένος όπως είμαι από δεκάδες σκάλες που οδηγούν σε δαιδαλώδεις ορόφους, που βγάζουν σε άλλους δαιδαλώδεις διαδρόμους, που ο καθένας με τη σειρά του τους οδηγεί σε δεκάδες συμπλέγματα επτάκλειστων κελιών.

Ανησυχητική ησυχία και αρκούντως καταθλιπτική και υποβλητικά γνωστή ατμόσφαιρα, καθώς μέσα μου γεννιούνται συνειρμοί - αναμνήσεις από οικεία καρέ της Φωλιάς του Κούκου με τον Τζακ Νίκολσον. Λογικό δεν είναι;

Πρώτη μου φορά σε τέτοιου είδους σποτ, που μοιάζει όντως σαν στούντιο, άρα είναι πολύ φυσικό να τον συγκρίνω με μνήμες οθόνης. Η μόνη μου επαφή έως τώρα με αληθινά ψυχιατρικά καταστήματα αντλεί «εμπειρία» μόνο από τα τηλέ- και τα σινέ- θεάματα.

Έτσι: Φτάνω, λίγα λεπτά μετά την είσοδο, σε μια μεγάλη φωτεινή αίθουσα που, αν έλειπαν τα κάγκελα από τα παράθυρα, θα μπορούσες να την περάσεις και για στρατιωτικό ΚΨΜ, σκέφτομαι, γεμάτη που είναι με θόρυβο χαρούμενο και κελαρυστό. Άσπρες πλαστικές καρέκλες, μικροφωνική εγκατάσταση και οι καθήμενοι έχουν πιάσει θέση ήδη παράγοντας μια αναζωογονητική βοή, κοντράστ με την παγερή στη λίγο πριν ησυχία των καταθλιπτικών διαδρόμων.

Είναι όλοι τους κρατούμενοι, όπως με μπριφάρει ο κ. Μπίλιας. Λειτουργικοί κρατούμενοι της Ψυχιατρικής Πτέρυγας, που πίνουν τον καφέ τους, λες και είναι κομπάρσοι(;) που τα λένε υπομονετικά αναμεταξύ τους, περιμένοντας να ξεκινήσει το γύρισμα(;). Ποιας σειράς, όμως; Μιας και απέναντί τους (ήρθαν οι πρωταγωνιστές;) οι ηθοποιοί Γιάννης Μπέζος, Ναταλία Τσαλίκη, Γιώργος Ηλιόπουλος, Αλέξανδρος Καλπακίδης, Λουκία Πιστιόλα, Φίλιππος Σοφιανός, Τάσος Γιαννόπουλος, Έκτορας Λιάτσος και Λεωνίδας Κακούρης μελετούν τις σημειώσεις τους.

«Κανείς δεν θα πει/ μα άξιζε κάτι παραπάνω. / Μετά θάνατον/ Όλοι θα πουν: / Επιτέλους, ησύχασε». Κάθομαι δίπλα στον μουσικοσυνθέτη Παναγιώτη Καλαντζόπουλο παίρνοντας όρκο μέσα μου πως, αν δεν βρισκόμουν εδώ για να καλύψω δημοσιογραφικά την παρουσίαση της ποιητικής συλλογής Πρώτη Απόπειρα του έγκλειστου κρατούμενου Αλέξανδρου Β, άνετα το ρεπορτάζ αυτό θα μπορούσε να ήταν και τηλεοπτικό, καθώς ατμόσφαιρα, χώρος και αίσθηση, όλα τους μοιάζουν σαν ειδικά διαμορφωμένο πλατό για να γυριστεί κάποια σκηνή από τις Άγριες Μέλισσες (τυχαία η επιλογή σίριαλ ή μήπως γιατί κάτι σαν άγριος πόνος με τσιμπάει; Το δεύτερο είναι η σωστή απάντηση).

Μόνο που η αληθινή ζωή δεν είναι ούτε κόμικς, ούτε σιριαλοταινία, μωρό μου. Κι εγώ δεν βρίσκομαι στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού για κανέναν άλλον λόγο πέραν αυτού: Ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Στάθης Γράψας, εμψυχωτής χρόνια τώρα θεατρικών εργαστηρίων και δράσεων σε σωφρονιστικά καταστήματα, με προσκάλεσε να γνωρίσω τον κρατούμενο - ποιητή Αλέξανδρο Β., με τον οποίο ο Στάθης συναντήθηκε για πρώτη φορά το 2017, όταν ο Αλέξανδρος Β. συμμετείχε στις πρόβες για το θεατρικό Μαρμαρωμένος Χρόνος. Ο Γράψας δουλεύει χρόνια ως συντονιστής τέτοιων προγραμμάτων σε σωφρονιστικά ιδρύματα. Και τα υπόλοιπα είναι μια ιστορία που καλά θα κάνουμε να ξεφύγουμε από λεπτομέρειες τύπου πόσα χρόνια βρίσκεται εδώ καταδικασμένος ο Αλέξανδρος Β. (πολλά) ή για ποιο «ειδεχθές έγκλημα» (προσωπικά δεδομένα, δεν είμαστε στο Big Brother, φίλε αναγνώστη). Κρατάς αυτό επομένως: Το ρεπορτάζ μου, ναι, είναι καλλιτεχνικό - αυτός είναι ο λόγος που μπήκα «μέσα». Το Σάββατο της 1ης Αυγούστου, δεκάδες άνθρωποι ελεύθεροι (προς το παρόν) παρέα μαζί με δεκάδες έγκλειστους συμπολίτες μας (καλή λευτεριά, οπότε), ανταμώσαμε για να ακούσουμε τα ποιήματα και να χειροκροτήσουμε έναν πολύ χαρούμενο κι ευτυχισμένο άνθρωπο, εξαιτίας αυτής της ιδιότυπης συνεύρεσης, τον έγκλειστο στην Ψυχιατρική Πτέρυγα, Αλέξανδρο Β. Που όπως μου είπε ο Στάθης Γράψας, που μιλά μαζί του στο τηλέφωνο αυτές τις δύσκολες ώρες, όπου ένεκα επαυξημένων μέτρων για τον Covid 19 απαγορεύονται τα επισκεπτήρια, «ζει ακόμα ανεβασμένος στον έβδομο ουρανό, από τη χαρά και την τιμή της παρουσίασης της πρώτης του ποιητικής συλλογής, που εκδόθηκε βιβλίο του στο χαρτί».

Καθόταν λίγο παραδίπλα μου ο Αλέξανδρος Β. και παρατηρούσα τις αντιδράσεις του εκείνη τη μέρα, έτσι ήρεμος αλλά και καταφανώς συγκινημένος που έδειχνε, αμήχανος εξαιτίας αυτής της σκηνής-συναπαντήματος που όμοιά της δεν έζησε στα είκοσι χρόνια που βρίσκεται έγκλειστος εδώ. Ορίστε, που σου αποκάλυψα ηθελημένα μια λεπτομέρεια από το δράμα του: «Έτσι που 'γινε η ζωή μου πια/ χωρίς νόημα/ χωρίς σκοπό/ δεν πέφτω για να κοιμηθώ/ πέφτω για να ζήσω».

Μαζί μας και η επιμελήτρια των ποιημάτων του, Δήμητρα Σταύρου, αλλά κι ο κιθαρίστας Στρατής Λιάτσος που έντυνε με μαλακές συγχορδίες και ακόρντα τις απαγγελίες των παριστάμενων. «Λοιπόν, μολύβι και χαρτί/ Ν' ακουμπήσω στη μνήμη μου/ Γι' άλλη μια φορά/ Να θυμηθώ… να θυμηθώ/ Ζω γιατί θυμάμαι». Τέτοιου είδους ρεπορτάζ σαν αυτό κινδυνεύουν ανά πάσα στιγμή να μεταμορφωθούν σε σπαρακτικά λυρικές και συγκινησιακά φορτισμένες ανταποκρίσεις, αλλά μακριά από μένα το μελόδραμα, κι ας με παίρνει εξαιτίας αυτού του Σαββάτου της 1ης Αυγούστου να περιγράψω όλο το βίωμα σαν μαυρόασπρη ελληνική ταινία ή σαπουνόπερα - ο συνηθισμένος τρόπος του κίτρινου τύπου και της τηλεόρασης, που δραματοποιούν φουλ το «event».

Όμως στα αλήθεια συγκλονίστηκα με τον ρυθμό πόνου (εμπειρία-ασθένεια-απώλεια) του ποιητή. Στη ρίζα κάθε δημιουργικής διαδικασίας υπάρχει ένα τραύμα κι ένα πένθος, η τέχνη αποτελεί συνθήκη ελευθερίας μέσα από ένα πλαίσιο στέρησης κι ο Αλέξανδρος Β. μέσα σε όλο αυτό το περιβάλλον αδράνειας ενεργοποίησε συναισθήματα και εικόνες βουτώντας στα έγκατά του.

Σπάνιας γλυκύτητας και τρυφερότητας ήταν όλα αυτά που άκουσα αλλά και τα ξαναδιαβάζω τώρα που τα γράφω για την εφημερίδα. «Πριν από σας/ Με είχα καταδικάσει εγώ […]/ Σε σας άφησα/ Μόνο την εκτέλεση/ Αμήν».

Η Άλκηστις Μπούρα γνωρίζει τον Αλέξανδρο Β. μέσα από την ομάδα εικαστικής θεραπείας που προσφέρει χρόνια στις φυλακές. Αυτού του είδους τα προγράμματα ενεργοποιούν τους κρατούμενους για να αντέξουν την οδύνη, και του πετρωμένα ακίνητου χρόνου και της πράξης τους. Κι όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες που ανυπόκριτα, τιμώντας τον ποιητή αλλά και τους «συναδέλφους» του, προτίμησαν αντί να ξεκουράζονται βυθισμένοι στην καλοκαιρινή ραστώνη κάποιου κύματος, να έρθουν, να απαγγείλουν, να κουβεντιάσουν και να γίνουν ένα μετά το πέρας της εκδήλωσης με τους παριστάμενους, μου έβγαλαν μιαν ανθρωπιά που πολύ δύσκολο να την ανιχνεύσεις είτε στους διαλόγους των φίκτσιον σειρών που παίζουν είτε στις συνεντεύξεις που δίνουν για τον ρόλο τους.

Θερμό ήταν και το χειροκρότημα του «κοινού» - λειτουργικά έγκλειστοι κρατούμενοι που καμάρωναν τον «συνάδελφό» τους, με υπερηφάνεια, αλλά και -γιατί όχι;-, μετά το πέρας της συνάντησης μπορεί και να ζήτησαν αυτόγραφο από τη Ναταλία Τσαλίκη (τι κούκλα!) και τον Γιάννη Μπέζο. Εξήντα τέσσερα μπράβο,επομένως σε όλους τους, όσα δηλαδή και τα ποιήματα της συλλογής Πρώτη Απόπειρα. Που μου έδειξαν σαν εξήντα τέσσερα βήματα που έκανε για να βρει την εσωτερική του ησυχία ο Αλέξνδρος Β. κι άλλα εξήντα τέσσερα βήματα προς το άγνωστο εμείς, για να ανακαλύψουμε το μονοπάτι ενός καλύτερου και πιο συμπονετικού κόσμου, που κάποια Σάββατα, έξω στον «ελεύθερο» τόπο τους, οι άνθρωποι το αναζητούν σε παραλίες, νησιά κι εξοχικά. Δεν έχω λόγια...

Υ.Γ. Δίπλα από τον Αλέξανδρο Β. καθόταν η φιλόλογος Αγγελική Ξαρχάκου. Η Αγγελική δουλεύει εθελοντικά στο Ψυχιατρικό Κατάστημα Κορυδαλλού και κάνει στους κρατούμενους προετοιμασία προαγωγής για την επόμενη τάξη, όπως επίσης και προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις. Έμαθα πως πρόσφατα ένας «μαθητής» της, ο οποίος ανήκει ταυτόχρονα και στη θεατρική ομάδα του Στάθη Γράψα, ο Σταύρος, πέρασε πέμπτος στο Μαθηματικό της Σάμου. Το κατόρθωμά του δεν είναι και λίγο. Όπως και της φιλολόγου του, που φροντίζει να τροφοδοτεί ανελλιπώς με βιβλία για να διαβάζει και να περνάει την ώρα του ο Αλέξανδρος.