Γιώργος Βέλτσος: Ένα ποιητικό ημερολόγιο εγκλεισμού

Διαβάζοντας το βιβλίο του Γιώργου Βέλτσου, ένα βιβλίο ποίησης και στοχασμών με τίτλο «Ημερολόγιο ενός αθέατου εγκλεισμού» (εκδ. Περισπωμένη), το ασφυκτικό συναίσθημα εκείνων των ημερών επιστρέφει. Διαβάζω πώς βίωσε εκείνος αυτή την εμπειρία κι αναρωτιέμαι τι στ’ αλήθεια σημαίνει να μην μπορούμε να αγγίξουμε τον άλλο. Στις μέρες εκείνες, με τον θάνατο παρόντα, ο χρόνος πύκνωσε, ο φόβος έγινε καταλύτης και επιταχυντής αλλαγών. Η πανδημία μάς ταρακούνησε, έθεσε πολλά υπαρξιακά ερωτήματα και σίγουρα ένα πολιτικό: ποιο είναι πιο σημαντικό αγαθό, η δημόσια υγεία, η ζωή ή η ελευθερία. Αναμένοντας τη σπουδαία Ρένη Πιττακή που στις 30&31 Ιουλίου θα «ενσαρκώσει» με τη φωνή της το «Ημερολόγιο» στη Ρωμαϊκή Αγορά, συνομίλησα με τον γνωστό πανεπιστημιακό, θεατρικό συγγραφέα και ποιητή.

«Έζησα τον αόρατο εγκλεισμό του Απριλίου καταγράφοντάς τον όπως καταγράφω και τον ορατό εγκλεισμό μου, τους υπόλοιπους έντεκα μήνες του χρόνου στις εφημερίδες.

Έζησα τον εγκλεισμό, σημαίνει ότι ζω διαρκώς το αβίωτο: να αποδέχομαι τη ζωή που ζούμε αδιαμαρτύρητα. Να θυμώνω με ό,τι βλέπω και ο θυμός μου να στρέφεται εναντίον μου. Να οικοδομώ την αναγνωσιμότητα της υπογραφής μου πάνω στα συντρίμμια των τύψεών μου. Να παρακολουθώ τον Τσίπρα να απο-συμβιβάζεται (να αποσυμπιέζεται δηλαδή, όπως η καμπίνα του αεροπλάνου κατά την προσγείωση), αφήνοντας τον συμβιβασμό του 2015 για το μαύρο κουτί της Ιστορίας. Τον Μητσοτάκη να σεμνύνεται, αφήνοντας όμως το σύνολο σχεδόν των μίντια να επαίρεται χαιρέκακα για τη συντριβή του αεροσκάφους του Σύριζα.

Αλλά «η βλακεία δεν είναι το κύριο προσόν μου».

Όμως το αβίωτο γίνεται αδιανόητο, όταν ξέρεις πως το ποίημά σου δεν αφορά κανέναν εκτός από την Πιττακή. Δεν είναι ποίημα του Πατρίκιου για τις Πανελλήνιες.

Βρίσκω παρ’ όλα αυτά τις κρίσιμες λέξεις, γιατί οι λέξεις που χρησιμοποιώ στις εφημερίδες χάνουν το νόημά τους. Νιώθω όπως ο Αγκάμπεν –που διάβασε σε μια συστημική εφημερίδα τη λέξη «Ντροπή» με πηχυαία γράμματα στο πρωτοσέλιδο­– μια «καθησυχαστική απελπισία» (sic), διότι αφενός μεν καθησυχάζομαι ως αναγνώστης που κάποιος βροντοφωνάζει, αλλά αφετέρου απελπίζομαι διότι βροντοφωνάζει αυτό που πιστεύω, κάποιος, που θα έπρεπε ο ίδιος να ντρέπεται που το λέει.

Με δυο λόγια έζησα, με τον εγκλεισμό, τη φύση της εξουσίας όταν τα μίντια ­–με το αζημίωτο– «προέτρεπαν να κλειστώ», γιατί αυτή είναι η φύση της εξουσίας: να διατάζει προτρέποντας επειδή δεν είναι και πολύ δημοκρατικό να διατάζει μόνο.

Με ρωτάς: «Τι σημαίνει για μένα να μην μπορώ να αγγίξω τον άλλον;». Σημαίνει αυτό που μου συμβαίνει: Να γράφω ακόμη και χωρίς χέρια, με το μυαλό – στον ύπνο μου. Ανάπηρος, που πουλάει κάρτες τα Χριστούγεννα, τις οποίες έχει ζωγραφίσει με το στόμα.

Με ρωτάς, ποιο είναι για μένα το πιο σημαντικό: φοβάσαι για τον εαυτό σου ή για τους άλλους; Το πιο σημαντικό είναι ότι ο φόβος από τον κοροωνοϊό είναι ένας προστιθέμενος φόβος, όπως ο ΦΠΑ, στους φόβους μου. Δεν είναι ο φόβος του θανάτου, είναι ο φόβος της επιβίωσης που δεν επιτρέπει ούτε καν να αναρωτηθούμε, όπως ο Σεφέρης στο Μυθιστόρημα, «θα μπορέσουμε να πεθάνουμε κανονικά;».

Ξέρεις τι φοβάμαι κυρίως; Ότι το τέλος της πανδημίας θα σημάνει την αρχή μιας άλλης, όχι λόγω ενός ιού αλλά λόγω του υιού του σύγχρονου ανθρώπου που είναι η ρέπλικά του στα μίντια και στο διαδίκτυο. Οι εικόνες της εντατικής στην τηλεόραση είναι ήδη εικόνες της κοινωνίας του θεάματος. Και το «υποκείμενο νόσημα» για τα οποίο μιλάει ο Τσιόρδας («ο ρυθμιστής του πολιτεύματος») είναι αυτό το «διπλό» ενός υποκειμένου που το συναντώ –καλή ώρα­– σε τούτο το κείμενο της σημερινής μας συνέντευξης. Οπότε μη με ρωτάς για το έργο μου. Το γράφω από τον πάτο της «Στέρνας».

Ένα έχω να πω. Ότι το έργο ολοκληρώνεται «σύμφωνα με μια αυστηρότητα, που δεν αναφέρεται πουθενά, εξ ων, μια σταθερή πιστότητα στις αναφορές του». Και μη με ρωτήσεις για τις «αναφορές» μου. Η αναφορά μου είναι η γυναίκα, ακόμη και τώρα που πάει να την εκτοπίσει ως αναφορά ο θάνατος, δηλαδή το τέλος της επαφής.

Με ρωτάς για το προηγούμενο έργο μου, τη Λευκή Ελλάδα, αν θα συμπεριλαμβανόταν στο πρόγραμμα της Επιτροπής για το ’21. Η απάντησή μου είναι ότι αυτή η Λευκή Ελλάδα (η λευκή ψύχωση) δεν εορτάζεται γιατί ο χρόνος δεν εορτάζεται. Η ιδιοποίησή του από την Ιστορία «και τους εορτασμούς» είναι χωρίς νόημα γιατί ο χρόνος ξανακερδίζεται από άλλες λευκές διεργασίες αθέλητης μνήμης: «το μπισκότο» του Μαρσέλ Προυστ, για παράδειγμα, ή η λευκή σημαία που σηκώνει ο αιχμάλωτος όταν δεν μπορεί να πολεμήσει πια. Και τότε, το ανεπίκαιρο της Ιστορίας το αναλαμβάνει ο Νίτσε και όχι ο κύριος Χατζής ή ο κύριος Καλύβας.

Με ρωτάς και για τις «ατομικές ελευθερίες». Όμως τίποτα δεν είναι πιο ζοφερό και πιο αστείο από την υπεράσπισή τους στο «στρατόπεδο» που έχουν μεταμορφωθεί οι κοινωνίες μας. Εκεί (δηλαδή εδώ) τις εμπειρίες που κάποτε εκλαμβάναμε ως πολιτικές περιορίζονται «στο βιολογικό μας σώμα».

Τι περιμένω να δω στην παράσταση; Μα τη Ρένη Πιττακή! «Υπέκυψε» στην ποίησή μου, όπως δήλωσε στη Γιώτα Συκκά τις προάλλες στην «Καθημερινή». Η Πιττακή πέταξε κι αυτή μαζί μου, πάνω στο μαγικό χαλί όπου:

«Έκτοτε, ανήκω κι εγώ
στον χάλκινο δίσκο με το κεφάλι
του Ιωάννη του Βαπτιστή
στο πινάκιο της ημέρας της Κρίσης
ξέροντας ότι ο Θεός είναι αναίτιος του Κακού
Έκτοτε πετώ πάνω από τις πολιτείες 
με το μαγικό χαλί
θεραπευμένος στην παρυφή των ποιημάτων μου 
αρπαγμένος από τα κρόσσια τους
πριν γλιστρήσω απ το βελούδινο πέλος τους
περιφορά για πάντα στην στρατόσφαιρα
Τώρα υφαίνω τον Επιτάφιο οκλαδόν μπροστά στον αργαλειό μου
Ξέρω πως ούτε τα υφάδια, ούτε οι κόμποι
θα ξηλωθούν στον αιώνα τον άπαντα
Και πως στην ταπητουργία
οι ατέλειες που διαπιστώνετε
είναι κατ΄ ανάγκην οι λύσεις που τις δίνει
κατά την ύφανση ο ποιητής».

Ακούστε ΕΔΩ το Podcast με τη Ρένη Πιττακή να ερμηνεύει το «Ημερολόγιο ενός αθέατου εγκλεισμού» του Γιώργου Βέλτσου

Με ρωτάς ποια είναι τα σχέδιά μου για του χρόνου. Σου απαντώ: Ρώτα τον Δημήτρη Λιγνάδη. Η Λίνα Μενδώνη; H πιο αποτελεσματική υπουργός πολιτισμού από όσους έχουν περάσει.

Τέλος μου λες ποια είναι η άποψή μου για ένα πολιτικό και ένα πολιτιστικό θέμα που μας απασχολούν αυτές τις ημέρες. Για τον Παπαγγελόπουλο έγραψα στην ΕφΣυν: «Αναφορικά με τον Παπαγγελόπουλο τίποτα δεν μου έρχεται στο μυαλό. Όχι μόνο γιατί στην υπόθεση αυτή, η αλήθεια έχει αναγνωριστεί ως μια στιγμή του ψεύδους, αλλά διότι συμβαίνει και ακριβώς το αντίθετο».

Όσο για το πολιτιστικό θέμα που απασχολεί τους παροικούντες της λογοκλοπής και της αντιγραφής, σε παραπέμπω σε αυτό που έγραφα στα Νέα: «“Για κάθε άνθρωπο, η ηθική της τέχνης εγγράφεται στην πλευρά που κολακεύει τα συμφέροντά του”. Αυτά γράφει ο Φλωμπέρ. Εγώ ένα έχω να παρατηρήσω: Αντι-γράφουμε τη γραφή, κλέβουμε τις λέξεις».

INFO
Ρωμαϊκή Αγορά. «Ημερολόγιο ενός αθέατου εγκλεισμού» του Γιώργου Βέλτσου.
Σκηνοθετική επιμέλεια: Ελπίδα Σκούφαλου. Ερμηνεία: Ρένη Πιττακή. Μουσική σύνθεση και αυτοσχεδιασμοί: Βασίλης Παπαβασιλείου (σόλο κοντραμπάσο) και Σωκράτης Σινόπουλος (πολίτικη λύρα και λαούτο). Sound design: Νίκος Διονυσόπουλος. Στις 30 και 31 Ιουλίου, ώρα 20.30. Η προκράτηση θέσης είναι υποχρεωτική. Η παράσταση εντάσσεται στον κύκλο εκδηλώσεων σε αρχαιολογικούς χώρους σε όλη την Ελλάδα, που παρουσιάζει το φετινό καλοκαίρι η Εθνική Λυρική Σκηνή σε καλλιτεχνική διεύθυνση Γιώργου Κουμεντάκη, συμμετέχοντας στο νέο θεσμό «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός».