Γιάννης Μαστρογεωργίου: Η Τεχνητή Νοημοσύνη και το ηθικό restart

Τι είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη και γιατί η εξάπλωση των εφαρμογών της αποτελεί τόσο ανατρεπτική αλλαγή; Ο Γιάννης Μαστρογεωργίου, Γενικός Γραμματέας Επικοινωνίας κι Ενημέρωσης στην Προεδρία της Κυβέρνησης, υποψήφιος Διδάκτορας Πανεπιστημίου Αθηνών, αναλύει και εξηγεί τις πολλαπλές επιδράσεις που φέρει η εξάπλωσή της στο βιβλίο του «Τεχνητή Νοημοσύνη και Άνθρωπος: Μια απόπειρα κατανόησης της εποχής μας» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Και συζητά με τόλμη για τις προκλήσεις, τις ευκαιρίες και τους κινδύνους που αναδύονται στην ψηφιακή καθημερινότητά μας. 

Η Τεχνητή Νοημοσύνη διαδίδεται σε ψηφιακές πλατφόρμες, τράπεζες, ηλεκτρονικό εμπόριο, ασφάλιση, υγειονομική περίθαλψη, ενέργεια, άμυνα και ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Ποιοι τρόποι προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρέπει να αναπτυχθούν κατά τη γνώμη σας;
Σε όλο τον κόσμο σήμερα ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που απασχολούν κυβερνήσεις, ακαδημαϊκή κοινότητα, επιχειρήσεις και διεθνείς οργανισμούς είναι η δεοντολογική σύζευξη ατομικών δικαιωμάτων και Τεχνητής Νοημοσύνης.

Χρειάζεται μια καθολική πρόταση διακυβέρνησης που θα εξασφαλίζει την ορθή και επωφελή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης. Το νέο πλαίσιο αρχών θα πρέπει να προσδιορίζει, σε παγκόσμιο επίπεδο, ευθύνες και αρμοδιότητες τόσο του ιδιωτικού τομέα όσο και των κρατών και διεθνών οργανισμών, ιδίως όσον αφορά ζητήματα λογοδοσίας που προκύπτουν από διαδικασίες λήψης αποφάσεων που βασίζονται στην ΤΝ.
Μελετώντας το διεθνές πλαίσιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα και συγκεκριμένα την ΟΔΔΑ, θα διαπιστώσουμε ότι τμήματά της συμπίπτουν με τις σημερινές διάχυτες ανησυχίες αναφορικά με τις πιθανές επιπτώσεις της ΤΝ και θα μπορούσαν κατά τη γνώμη μου να αποτελέσουν βάση συζήτησης για τη σχέση ΤΝ και Ανθρώπου. Άρα, πλαίσιο υπάρχει, βούληση υπάρχει, μένει να οργανωθεί ο διάλογος και να τεθούν οι στόχοι.

Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι κυριότερες προκλήσεις στη χρήση της ΤΝ;
Χωρίς να θέλω να είμαι απόλυτος και να περιορίσω τη σημασία του φάσματος των προκλήσεων της Τεχνητής Νοημοσύνης, θα έλεγα ότι η Νο1 πρόκληση είναι το ηθικό σκέλος αναφορικά με τους αλγορίθμους και την ΤΝ. Η σχετική συζήτηση ξεκινά από… τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και φτάνει μέχρι τους προσωπικούς κώδικες συμπεριφοράς του καθενός από εμάς. Η παγκόσμια συζήτηση που αναπτύσσεται σήμερα μετατρέπεται σε μία επαναχάραξη του ηθικού χάρτη στον οποίο βασίζονται πολλές πτυχές του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι, μέσω της σχέσης μας με την ΤΝ. Πρόκειται για ένα ηθικό restart.

Ποια είναι τα δυνατά και τα αδύναμα σημεία της ΤΝ; Τι διευκολύνει και τι δυσκολεύει τους αλγόριθμους;
Χρησιμοποιείτε το μοτίβο της strong AI και της weak AI στην ερώτηση και έτσι δίνετε έμμεσα και την απάντηση. Αυτή τη στιγμή στην καθημερινότητά μας, στη δουλειά μας και εν πολλοίς στη ζωή μας, έχουμε την ασθενή ή περιορισμένη ΤΝ. Μπορεί να παίξει σκάκι ή να οδηγήσει, αλλά όχι και τα δύο μαζί, ενώ δεν έχει κοινή λογική. Η ΤΝ μπορεί να χρησιμοποιήσει τον άπειρο και αστείρευτο ωκεανό των δεδομένων (data) που παράγουμε εμείς οι ίδιοι, και με τη βοήθεια ισχυρής υπολογιστικής ισχύος να διεκπεραιώσει μία σειρά από απαιτητικούς υπολογισμούς και να συνεχίσει μαθαίνοντας μόνη της από άπειρα παραδείγματα. Το βασικό μειονέκτημα σήμερα για την ΤΝ είναι ότι λειτουργεί ακόμα μέσα στο παράδοξο του Moravec, δηλαδή είναι σχετικά εύκολο να κάνει κάποιος τους υπολογιστές να έχουν ικανοποιητική επίδοση στα τεστ εξυπνάδας ή στα παιχνίδια σκακιού, αλλά δύσκολο έως αδύνατο να καταφέρει να αποκτήσουν τις δεξιότητες παιδιού ενός έτους, όσον αφορά την αντίληψη και την κινητικότητα.

Ποιο κρίνετε ως το πιο σημαντικό επίτευγμα που έχει προσφέρει η χρήση της ΤΝ στην ανθρωπότητα;
Θα αδικήσουμε γενιές επιστημόνων, αν απομονώσουμε το «πιο» σημαντικό επίτευγμα. Η εξέλιξη της ΤΝ δεν είναι στατική. Είναι μία εξελικτική πορεία αέναης αναζήτησης νέων εφαρμογών και δυνατοτήτων προς όφελος του ανθρώπου. Η ΤΝ έχει «προσφέρει» στον τομέα της Ιατρικής, της Βιομηχανίας, της Ασφάλειας, της δημιουργικότητά μας, της διασκέδασης και κυρίως της προόδου της εξέλιξης. Αποτελεί εμβρυουλκό για νέες ανακαλύψεις, για νέα επιτεύγματα.

Οι άνθρωποι φοβούνται πως οι εικονικοί αντικαταστάτες θα είναι αυτοί που θα τους πάρουν τις δουλειές. Πώς σχολιάζετε αυτή τη θέαση της ΤΝ;
Διαχρονικά η εξέλιξη της τεχνολογίας προκαλεί δισταγμό αποδοχής, ανησυχία για το άγνωστο. Είμαστε φτιαγμένοι για να αναζητούμε την πρόοδο και τη βελτίωση και συνάμα για να κατοχυρώνουμε το υπάρχον status μας διαρκώς. Κάθε τεχνολογική αλλαγή προκαλεί δέος, το συγκερασμό θαυμασμού και φόβου. Από την 1η Βιομηχανική Επανάσταση και το κίνημα των Λουδιτών μέχρι σήμερα ο άνθρωπος ελπίζει, δοκιμάζει, φοβάται, καινοτομεί. Ποτέ όμως η τεχνολογία δεν ακύρωσε την «απασχόληση». Ποτέ δεν αφαίρεσε από τον άνθρωπο την ανάγκη του να απασχολείται και να δημιουργεί, να νιώθει την πληρότητα μέσω της ολοκλήρωσης ενός έργου. Η τεχνολογία άλλαξε –και θα αλλάξει– πολλά επαγγέλματα. Πολλά έπαψαν να υφίστανται και δεκάδες άλλα δημιουργήθηκαν. Σήμερα, βλέπουν το φως της δημοσιότητας μελέτες που ποικίλλουν ως προς τους εκτιμώμενους αριθμούς πιθανής αντικατάστασης ανθρώπων από μηχανές. Προτρέπω, όσους ενδιαφέρονται, να τις διαβάσουν όλες, αλλά να μην πιστέψουν, ακόμα, καμία. Είμαστε στον προθάλαμο μιας νέας εποχής που ακόμα δεν έχει αρχίσει να ξεδιπλώνει το σύνολο των προεκτάσεών της στην απασχόληση.

Συχνά στα social media η χρήση της ΤΝ σκιαγραφείται σαν ένα δυστοπικό επεισόδιο του «Black Mirror». Ποιοι πιστεύετε πως είναι οι μεγαλύτεροι μύθοι γύρω από την εξέλιξή της;
Παντού, ο διάλογος έχει μπολιαστεί με αρκετές δόσεις θορύβου και φόβου, όπως είναι εμφανές και στην έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σχετικά με τους κανόνες αστικού δικαίου για τη ρομποτική, όπου στην πρώτη κιόλας σελίδα μνημονεύεται το έργο Frankenstein της Mary Shelley (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2016). Σε αμέτρητα σεμινάρια, συνέδρια και ημερίδες, αυτοαποκαλούμενοι «ειδικοί» εκφράζουν ανησυχίες για τα ρομπότ που «μας παίρνουν τις δουλειές», που «διαταράσσουν τις κοινωνικές μας σχέσεις», που «χειραγωγούν την κοινή γνώμη και τις εκλογές» και που, τελικά, «θα καταλάβουν τον κόσμο» καταστρέφοντάς τον. Όσο προχωράμε όμως στην κατανόηση της νέας εποχής, φαίνεται καθαρά ότι η προοπτική και οι προκλήσεις της ΤΝ είναι ίσως λιγότερο συνταρακτικές και πιθανώς πιο συμβατικές από τη συζήτηση για τη μοναδικότητα, τα cyborgs και την «Αποκάλυψη των μηχανών», που ιδιαιτέρως επιτυχημένα διαπρέπουν στο Hollywood. Για τα αρκετά επόμενα χρόνια δεν θα έχουμε πλήρως ΑΙ, δηλαδή Artificial Intelligence, αλλά ΙΑ, Intelligence Assistance.

O προβληματισμός στις δυτικές δημοκρατίες για τη χρήση αλγορίθμων και την αυξανόμενη εξάρτηση από τη ΤΝ εντείνεται. Ποια ερωτήματα προέχουν να απαντηθούν;
Μέρος αυτής της συζήτησης συνδυάζεται με ένα mantra που αποκτά διαστάσεις μυθικές: «Η ΤΝ είναι διαφορετική», δεν είναι σαν το Διαδίκτυο, τον ηλεκτρισμό, το πετρέλαιο ή την εφεύρεση του τροχού. Συνεπώς, βάσει αυτής της ρητορικής, χρειαζόμαστε νέους νόμους, νέους κανόνες συμπεριφοράς, νέα κριτήρια αλληλεπίδρασης με τις μηχανές και δικλείδες ασφαλείας σε περίπτωση που αυτές αποφασίσουν… να μας υποτάξουν. Το ερώτημα που προκύπτει από την πρώτη αυτή παραδοχή, για να απαντήσω στην ερώτησή σας, είναι: Η ανάπτυξη της ΤΝ θα επιδεινώσει τις αντιφάσεις της σύγχρονης κοινωνίας; Ή, μήπως, θα μας βοηθήσει να οικοδομήσουμε έναν καλύτερο κόσμο;

Έχετε ασχοληθεί σε βάθος με την έννοια της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, την οποία πολλοί δυσκολεύονται να κατανοήσουν. Ποιες είναι οι ευκαιρίες και οι κίνδυνοι που ενέχει;
Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση αποτελεί την εξέλιξη της 3ης, της ψηφιακής δηλαδή. Είναι η σύζευξη του φυσικού και του ψηφιακού κόσμου μέσα από νέες εφαρμογές που έρχονται να ενισχύσουν τις δυνατότητες του ανθρώπου. Ο νέος αυτός κόσμος θα αυξήσει και την παραγωγή και την παραγωγικότητά μας, αν προσαρμοστούμε αναλόγως, βελτιώνοντας τα skills μας. Ο κίνδυνος είναι βασικά ένας: Να μη συνεχίσουμε να εξελίσσουμε ως άτομα, ως κοινωνίες και ως συστήματα παραγωγής τις ικανότητές μας, ώστε να καρπωθούμε τα οφέλη της ψηφιακής εποχής.

Πώς μπορεί να καταπολεμηθεί ο ψηφιακός αναλφαβητισμός στην Ελλάδα;
Με στόχο και χρονοδιάγραμμα υλοποίησης των βημάτων. Υπάρχει το θέμα της ψηφιακής μετάβασης – η πραγματιστική ματιά του Κυριάκου Μητσοτάκη κατάφερε να οργανώσει το μικρό ψηφιακό θαύμα που ζήσαμε εν μέσω κορωνοϊού στη χώρα και να υλοποιήσει με άρτιο τρόπο το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Και υπάρχει και το θέμα του ψηφιακού αναλφαβητισμού, που είναι αφενός θέμα σχολικής και συλλογικής νοοτροπιακής αλλαγής και αφετέρου θέμα ευρύτερης κοινωνικής συνειδητοποίησης ότι έχουμε μπει σε άλλη εποχή.

Πώς σας φαίνεται το ενδεχόμενο πως ο κανόνας στο μέλλον θα είναι μια συνέντευξη εργασίας να γίνεται με ένα ρομπότ;
Ήδη γίνεται και θα συνεχίσει να γίνεται. Η πρόσληψη, όμως, θα γίνεται πάντα από τον άνθρωπο.

Σπουδάσατε Ιστορία, Διεθνείς Σχέσεις και Ευρωπαϊκή Πολιτική Οικονομία και βρεθήκατε στον τομέα της επικοινωνίας. Τι ήταν αυτό που σας προσέλκυσε σε αυτό το πεδίο;
Το πλαίσιο που δημιούργησαν οι βασικές ανθρωπιστικές μου σπουδές, αποτέλεσε τη μαγιά για τη σύνθεση του ερευνητικού μου πεδίου που διατηρεί τον άνθρωπο στον πυρήνα του. Απλώς, τώρα, τον προσεγγίζω όχι μόνο ως προς τις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους… αλλά και με τα ρομπότ, αναζητώντας τις φιλοσοφικές προεκτάσεις που αυτή η σχέση καλλιεργεί.

Σας λείπει κάτι από την περίοδο των σπουδών σας;
Όχι γιατί συνεχίζω να μελετάω, να γράφω, να αναζητώ τη γνώση και να επικοινωνώ με ερευνητές μέσω της διατριβής μου.

Η πρώτη σας δουλειά ήταν…
Στο πλαίσιο της άτυπης μορφής απασχόλησης έκανα ιδιαίτερα μαθήματα. Πρώτο μισθολόγιο ήταν σε διαφημιστική. 

Θυμάστε την πρώτη σας επαφή με έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή;
Είμαι γενιά που μεγάλωσε με Atari και Commodore 64…

Ποια είναι η αγαπημένη σας ταινία επιστημονικής φαντασίας;
Χωρίς να έχω γνώσεις και την απαιτούμενη κατάρτιση επί της αξιολόγησης ταινιών, ως θεατής και μόνο, τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας τις διακρίνω σε διάφορες κατηγορίες. Εκείνες με τέρατα, με εξωγήινους, με φουτουριστικό περιεχόμενο, με ιδιαίτερες πνευματικές προεκτάσεις, με υψηλή τεχνολογία στη δημιουργία τους. Με συγκινούν περισσότερο εκείνες με φουτουριστικό περιεχόμενο που διαθέτουν όμως παράλληλα το στοιχείο των φιλοσοφικών αναζητήσεων και προεκτάσεων σχετικά με τη συνύπαρξη ανθρώπου και μηχανής.