Βιβλιο

Η «Γιατρίνα» της Πασχαλίας Τραυλού είναι η «θεά» του Ναγκιρέβ

Η ηρωίδα της είναι ένα πρόσωπο υπαρκτό, η Σουζάνα Φαζέκας, που στα τέλη του 1911 διεκδικεί μια θέση σε μια πατριαρχική κοινωνία ως μαμή και πρακτική γιατρός

Γιούλη Τσακάλου
4’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Παρουσίαση του νέου βιβλίου της Πασχαλίας Τραυλού με τίτλο «Η γιατρίνα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Έχω αναρωτηθεί πολλές φορές ποιος είναι ο λόγος για τον οποίο κάποια βιβλία αφήνουν ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους στο χρόνο και στις συνειδήσεις των αναγνωστών. Σίγουρα το θέμα που επιλέγει ο συγγραφέας παίζει καίριο ρόλο, αλλά μετράει εξίσου ο τρόπος που θα επεξεργαστεί και θα αποδώσει την ιστορία του, η ατμόσφαιρα που θα δημιουργήσει και θα προσελκύσει τον αναγνώστη. Και όταν θέμα και λογοτεχνική εκφορά, που σημαίνει λόγος, δομή, πλοκή και ατμόσφαιρα δηλαδή ερέθισμα για αισθήματα, αισθήσεις και νόηση, εναρμονιστούν στην εντέλεια τότε το βιβλίο κλείνει ραντεβού με την αποδοχή και τη διαχρονικότητα.

Διαβάζοντας το βιβλίο «Η γιατρίνα» της Πασχαλίας Τραυλού είχα ακριβώς αυτή την αίσθηση: ότι τόσο το θέμα όσο και η πλοκή, ο λόγος και η δομή του κειμένου θα εξασφαλίσουν στο βιβλίο μακροβιότητα στις συνειδήσεις όσων το διαβάσουν.

Η ηρωίδα της είναι ένα πρόσωπο υπαρκτό, η Σουζάνα Φαζέκας, που διχάζει την τοπική κοινωνία του Ναγκιρέβ μόλις εμφανίζεται στα τέλη του 1911 και διεκδικεί μια θέση στη μικρή πατριαρχική κοινωνία ως μαμή και πρακτική γιατρός. Αποκτώντας αυθαίρετα δικαιοδοσία ζωής και θανάτου πάνω σε ξένες ζωές, η Σουζάνα αναλαμβάνει δράση σ’ αυτή τη γωνιά της Αυστροουγγαρίας από το 1911 έως το 1919, λίγο πριν και λίγο μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο θεωρώντας θεία Δίκη ό,τι για τους υπόλοιπους είναι έγκλημα και αμαρτία. Και καταλήγει να γίνει η «θεά» του Ναγκιρέβ, η οποία με τα γιατροσόφια και τα φαρμάκια της περιφρουρεί αυτόκλητα μια αμφιλεγόμενη τάξη, όπως μας φανερώνει το οπισθόφυλλο του βιβλίου.

© Αιμίλιος Τσουβελεκάκης

Κατ' αρχάς θεωρώ άθλο από την πλευρά της Π. Τραυλού το γεγονός ότι μετά την «Ελεγεία της στάχτης», μια ιστορική τριλογία απαιτήσεων από τις εκδόσεις Διόπτρα, καταφέρνει να ενταχθεί σε μια ολότελα διαφορετική εποχή, μυθιστορηματική οπτική και ατμόσφαιρα προσφέροντάς μας ένα ολότελα διαφορετικό και ταυτόχρονα σαγηνευτικό βιβλίο.

Μυθιστόρημα εποχής αναμφίβολα και η γιατρίνα της αφενός θυμίζει τη λογοτεχνική προσέγγιση και την αίσθηση της καζαντζακικής κοινωνίας, ιδίως στο «Χριστός Ξανασταυρώνεται», αφετέρου ο ιδεολογικός πυρήνας του έργου αποδεικνύει αναμφίβολα διακειμενική επιρροή από τη «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη. Γιατί είναι προφανές ότι την Τραυλού δεν την ενδιέφερε να μεταφέρει στο χαρτί την πραγματική ιστορία της φόνισσας Σουζάνα Φαζέκας, αλλά επιδιώκει να προχωρήσει πέρα απ’ την απλή περιγραφή και το προφανές στην ερμηνεία της συμπεριφορά της φωτίζοντάς την πολύπλευρα. Και το πετυχαίνει άψογα ακολουθώντας στην αφήγησή της την παράλληλη εξωτερική και εσωτερική δράση και έναν καταλυτικό μονόλογο όπου η συγγραφέας ενδύεται την ηρωίδα της και εξομολογείται η ίδια τα βιώματα που χαράκωσαν την ψυχή της και απελευθέρωσαν το σκοτάδι που όλοι κρύβουμε μέσα μας.

Παρότι το έργο έχει αναμφίβολα χαρακτηριστικά ψυχογραφήματος, κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη καθώς η συγγραφέας επινοεί ενδιαφέροντες αρχετυπικούς ήρωες που ο καθένας με τον τρόπο του υπηρετούν την πλοκή και τα μηνύματά της. Ο καλός και ο κακός αστυνόμος, η μαμή, ο παπάς, η μάνα της οποίας ο γιος επιστρέφει ανάπηρος από τον πόλεμο, η ανήλικη κακοποιημένη νιόπαντρη, η προξενήτρα, η κακιά πεθερά, η πόρνη, η τσατσά ή ο μοιχός και βίαιος σύζυγος είναι μερικοί μόνο από τους περιφερειακούς ήρωές της που δρουν και καθορίζουν μια πλοκή καλά ζυγισμένη από την πένα της συγγραφέως με σπουδαίες κορυφώσεις και συναισθηματικές εκτονώσεις.

Το εντυπωσιακό αναμφίβολα είναι ότι καθώς προχωράει η ανάγνωση ο αναγνώστης ξεχνά πως παρακολουθεί τη ζωή μιας φόνισσας και προσηλώνεται στη ζωή και τη δράση της συγκεκριμένης γυναίκας με μια μάλλον ενδόμυχη συμπάθεια παρά τα όσα έχει κάνει. Σίγουρα η συγγραφέας δεν προσπαθεί να εξωραΐσει τα εγκλήματα, μα τα φωτίζει και αναδεικνύει την πολυδαίδαλη ρίζα τους. Ταυτόχρονα, σκηνοθετεί τις απαραίτητες ευκαιρίες για να μιλήσει για μια ευρωπαϊκή –και όχι στενά ελληνική− κοινωνία με άφθονα στερεότυπα και προκαταλήψεις παρότι βρίσκεται στο κατώφλι της βιομηχανικής επανάστασης που συνοδεύτηκε απ’ την αφύπνιση της γυναίκας. Μιλά για καίρια ζητήματα όπως είναι το δικαίωμα των γυναικών στην εργασία, τον έρωτα και την αυτοδιάθεση, την ευθανασία, την σεξουαλική και ψυχική κακοποίηση, την ενδοοικογενειακή βία, την τοξικότητα και τον σκοταδισμό της θρησκοληψίας, την ομοφυλοφιλία και τον στιγματισμό σε μικρές, χειραγωγούμενες κοινωνίες από την εκάστοτε πολιτική ή θρησκευτική εξουσία.

Με όπλο μια πένα ευέλικτη, στιβαρή και διεισδυτική η Πασχαλία Τραυλού, έπειτα από είκοσι χρόνια στον χώρο, μας προσφέρει το ωριμότερο έργο της με άψογη δοσολογία λυρισμού, νηφαλιότητας και ενίοτε ρεαλιστικής σκληρότητας δημιουργώντας μια αντικειμενική απεικόνιση της εποχής και μιας κοινωνικής εκδοχής σκιαγραφημένης με άφθονη σεμνοτυφία, σιωπή και υποκρισία.

Σίγουρα η «Γιατρίνα» αποτελεί μια διαμαρτυρία της συγγραφέως για τη γυναικεία κακοποίηση και υποτίμηση την οποία συναντάμε συχνά στα έργα της και τείνει να χαρακτηρίζει το προφίλ των θεματικών της.

© Σάκης Παπαγιάννης

Δεν θα μπορούσα επίσης να μην παρατηρήσω ότι στο βιβλίο βρίσκονται εγκιβωτισμένες πληθώρα επιμέρους ιστοριών καλά προσαρμοσμένες στο βασικό θέμα του έργου, οι οποίες αναδεικνύουν τις ποικίλες οπτικές υπό τις οποίες μπορεί κανείς να προσεγγίσει ένα έγκλημα. Οι ιστορίες αυτές με άρτια και γοητευτική, στακάτη αφήγηση αποτελούν ένα βασικό ατού της Γιατρίνας για να διαβάζεται απνευστί δίχως στιγμή να πλατειάζει ή να γίνεται βαρετή.

Το δεύτερο σπουδαίο προσόν του βιβλίου είναι η ταχύτατη εξέλιξη της ιστορίας του και οι άφθονες εσωτερικές συγκρούσεις της ηρωίδας που την καθιστούν συμπαθή και διάφανη στον αναγνώστη. Ο αναγνώστης παραδόξως συμπάσχει με τη φόνισσα. Νιώθει ενδόμυχα την ανάγκη να επιβραβεύσει τις αποφάσεις και τις ενέργειές της, ξεχνώντας φευγαλέα πως είναι μια σκοτεινή γυναίκα. Γιατί η Σουζάνα Φαζέκας, που δεν καταδέχτηκε να εξομολογηθεί στον ραδιούργο πάτερ Άμπρους, διά της γραφής της Τραυλού εξομολογείται στους αναγνώστες οι οποίοι της δίνουν συγχωροχάρτι γιατί η συγγραφέας ξέρει πώς να την υπερασπιστεί, αποδεικνύοντας ότι οι εγκληματικές συμπεριφορές δεν είναι πάντα παράγωγα μιας εμμονής ή ψυχική διαταραχής αλλά ενέργειες απελπισίας και κοινωνικών αδικιών ή στρεβλώσεων. 

Εν κατακλείδι, η «Γιατρίνα» είναι ένα πολυεπίπεδο έργο που απέχει από μια απλή μυθιστορηματική βιογραφία. Αποτελεί την ανατομία μιας σκοτεινής ψυχής που η συγγραφέας καταφέρνει να καταστήσει διάφανη για χάρη του αναγνώστη της. Με την πένα της μας καθηλώνει για άλλη μια φορά, αποδεικνύοντας ότι έχει λόγο ύπαρξης στα λογοτεχνικά δρώμενα και αποδεικνύει πράγματι ότι μια ιστορία μπορεί να ειπωθεί με χίλιους τρόπους όπως αναφέρει στην τελευταία σελίδα του βιβλίου της.