10 βιβλία για να διαβάσουμε την 25η Μαρτίου

Οι δύσκολες μέρες τελειώνουν στο ομορφότερο φως. Ένα από τα πολλά επιμύθια που μας προσφέρει μια επέτειος σαν τη σημερινή. Το 1821 και ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων εμπνέουν σθένος, αυτοπεποίθηση και προσλαμβάνουν έναν ιδιαίτερο συμβολισμό μια περίοδο τόσο σημαντική όσο αυτή που διανύουμε. Τη φετινή 25η Μαρτίου μένουμε σπίτι και τιμούμε την επανάσταση μέσα από βιβλία, απομνημονεύματα, μαρτυρίες και κόμικς. Διαλέξαμε 10 λογοτεχνικά έργα που μας ξεναγούν στον Αγώνα του ’21.

«Τριπολιτσά – Μεσολόγγι, Πολιορκία και άλωση: Μέσα από τις μαρτυρίες των αγωνιστών», Θάνος Μ. Βερέμης
Ο Θάνος Βερέμης φωτίζει, επιλέγοντας και σχολιάζοντας τα λόγια των ίδιων των αγωνιστών, δύο κομβικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης: την πτώση στα χέρια των Ελλήνων της διοικητικής πρωτεύουσας των Οθωμανών, της Τριπολιτσάς, και την πτώση του Μεσολογγίου στα χέρια των Οθωμανών, που σήμανε το τέλος της Επανάστασης στη δυτική Στερεά Ελλάδα.

Ο ξεσηκωμός του 1821 υπήρξε κυρίως έργο Ελλήνων στην υπηρεσία του οθωμανού επικυρίαρχου: των προκρίτων του Μοριά ως μέρους της φοροεισπρακτικής μηχανής του κράτους, των αρματολών της Ρούμελης ως φυλάκων των στενών περασμάτων της ενδοχώρας, του ανώτατου κλήρου ως πολιτικού και πνευματικού εκπροσώπου του Γένους υπόλογου στην Υψηλή Πύλη.

Η μακραίωνη τουρκική κυριαρχία δεν αλλοίωσε την ελληνική γλώσσα και την ορθόδοξη πίστη. Έτσι στάθηκε δυνατόν τα γεγονότα της Τριπολιτσάς και του Μεσολογγίου να εξιστορηθούν από πλήθος μεγάλων και μικρών λογίων. Στην κατηγορία των μορφωμένων ανήκουν οι Τερτσέτης και Σπηλιάδης, ενώ στους λίγο πολύ αυτοδίδακτους οι Αινιάν, Κασομούλης και Φωτάκος. Οι συλλογές μαρτυριών για την Τριπολιτσά και το Μεσολόγγι μάς γνωρίζουν τους αγωνιστές που κρατούσαν και το καλαμάρι εκτός από τα όπλα.
(εκδόσεις Μεταίχμιο, σελίδες 248)

«Αγωνιστές του 1821 μετά την Επανάσταση», Ελισσάβετ Τσακανίκα
Τι απέγιναν οι Αγωνιστές του ’21 μετά την Επανάσταση; Το βιβλίο αυτό εξετάζει την τύχη των Αγωνιστών κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων ζωής του ελληνικού βασιλείου: τη συζήτηση γύρω από τα κριτήρια ιεράρχησής τους· τη διαχείριση της δημόσιας εικόνας τους· τις μεταξύ τους έριδες και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ομονοούσαν· τη συμβολή τους στη διαμόρφωση ενός ξενηλατικού και αντιδυτικού πνεύματος με ποικίλες εκφάνσεις (αντιβαυαρισμός, αυτοχθονισμός, αντιφαναριωτισμός)· τις ιδεολογικές και πολιτικές παραμέτρους που συντέλεσαν στη διαμόρφωση του ιδεοτύπου του Αγωνιστή, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους ο ιδεότυπος αυτός συνεισέφερε στη σφυρηλάτηση της εθνικής ταυτότητας.

Η διάλυση των ατάκτων στρατευμάτων της Επανάστασης, η δίκη του Κολοκοτρώνη, η δαιμονοποίηση των Φαναριωτών και οι διαμάχες μεταξύ των πρωταγωνιστών της Επανάστασης για τα δημόσια αξιώματα και την υστεροφημία είναι μερικά μόνο από τα στιγμιότυπα μιας ταραχώδους και συναρπαστικής εποχής, κατά την οποία οι Αγωνιστές αναζήτησαν τρόπους προσαρμογής στο νεοσύστατο κράτος, επωφελούμενοι από την -εθνικά αναγκαία- μνημειοποίηση του ’21.
(εκδόσεις Ασίνη, σελίδες 314)

«Ο πόλεμος της ελληνικής ανεξαρτησίας», Κ. Μ. Γουντχάους
Το κλασικό αυτό έργο του Βρετανού στρατιωτικού, πολιτικού και διανοούμενου C. M. Woodhouse (1917-2001) παραμένει διεθνώς ένα από τα καλύτερα και πιο περιεκτικά βιβλία για την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Ήρωας πολέμου και ο ίδιος, ο περίφημος «Κρις» ή «Μόντι», συμπολεμιστής των Ναπολέοντα Ζέρβα και 'Αρη Βελουχιώτη στην αντίσταση κατά της γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα, επιδεικνύει διεισδυτική αντίληψη για τις στρατηγικές πλευρές της ελληνοτουρκικής σύγκρουσης. Συγχρόνως, με τη νηφαλιότητα και την ευαισθησία ενός ανυποχώρητου Ευρωπαίου φιλελεύθερου, αναδεικνύει τις περίπλοκες πολιτικές διαστάσεις ενός πρωτοπόρου εθνικοαπελευθερωτικού ξεσηκωμού, που κατάφερε να επιβληθεί ως νόμιμη επανάσταση σε πείσμα όλων των εσωτερικών και εξωτερικών εμποδίων της εποχής.

Ο Woodhouse, ένας από τους λίγους Δυτικούς φιλέλληνες που δεν άφησαν ποτέ τα –πραγματικά ή φανταστικά– αρχαιοελληνικά ιδεώδη να επηρεάσουν τη ματιά τους για τους Νεοέλληνες και την αγάπη τους για τη νεότερη Ελλάδα, αποδεικνύεται εδώ τολμηρός και οξυδερκής στις κρίσεις του, ευρηματικός στη χρήση των πηγών του και γλαφυρός ως αφηγητής. Έτσι, προσφέρει στον σύγχρονο αναγνώστη ένα έργο φρέσκο, σαν να γράφτηκε μόλις χθες, αντάξιο της άσβεστης λάμψης του θέματός του.
(εκδόσεις Παπαδόπουλος, σελίδες 224, μετάφραση Γιώργος Καράμπελας)

«Η ελληνική επανάσταση του 1821, τεκμήρια, αναψηλαφήσεις, ερμηνείες», Βασίλης Κρεμμυδάς
Ποια είναι η πραγματική ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 1821; Την απάντηση επιχειρεί να δώσει ο αείμνηστος ιστοριογράφος Βασίλης Κρεμμυδάς. Με επίμονη και μακροχρόνια έρευνα, με συνολική και μικροσκοπική παρατήρηση, μπορεί κανείς να διακρίνει, όχι άνετα πάντως, ένα γενικό χαρακτηριστικό της Ελληνικής Επανάστασης του 1821? να διακρίνει, αλλιώτικα, το στοίχημα ενός ολόκληρου έθνους - από αυτό και ο πρωτοποριακός ρόλος του εγχειρήματος.

Από την αρχή, την έναρξη της δηλαδή στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, μέχρι το τέλος της, που ως προς την πλήρη ικανοποίηση του αρχικού αιτήματος θα μπορούσε να το τοποθετήσει κανείς στο 1843, καθώς και στη διάρκεια της προετοιμασίας της, την Ελληνική Επανάσταση του 1821 διακρίνει μια διαρκής πάλη του νεωτερικού με το παραδοσιακό, του νέου εκείνη τη στιγμή με το παλαιό εκείνη τη στιγμή· σε όλες τις διαστάσεις, σε όλα τα μεγέθη και σε όλες τις εκφράσεις, η νεωτερικότητα πάλεψε, ακόμη και πολέμησε, την παράδοση και νίκησε.
(εκδόσεις Gutenberg, σελίδες 228)

Σχετικό Άρθρο

Πολιτικη & Οικονομια Παρέμβαση της Μαρίας Ευθυμίου: Το 1821 και ο κορωνοϊός

A.V. Guest

«H Ελλάδα του Όθωνα», Εντμόντ Αμπού
Το εμβληματικό έργο του Εντμόντ Αμπού για την Ελλάδα του 19ου αιώνα κυκλοφόρησε το 1855 και ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων. Η κοινωνία, η οικονομία, η θρησκεία, η διοίκηση, η πολιτική, τίποτε δεν μένει στο απυρόβλητο από την οξυδερκή ματιά και την καυστική πένα του γάλλου περιηγητή.

Για αρκετά χρόνια το έργο του Αμπού θεωρούνταν έως και συκοφαντικό. Πλέον όμως η κριτική αναγνωρίζει το πνεύμα του συγγραφέα: Πρόκειται για τη ματιά ενός φιλέλληνα που δεν μπορεί παρά να εντοπίσει τα αντιφατικά στοιχεία της ελληνικής ταυτότητας, χωρίς να παραγνωρίζει τα επιτεύγματα αλλά και χωρίς να αγνοεί τα ελαττώματα. Ένα μοναδικό ιστορικό ανάγνωσμα που καταφέρνει να παραμένει επίκαιρο, χάρη στις αναπόφευκτες συγκρίσεις με τη σημερινή εποχή.
(εκδόσεις Μεταίχμιο, σελίδες 448, μετάφραση Αριστέα Κομνηνέλλη)

«O πόλεμος του Μπάιρον, Ρομαντική εξέγερση, ελληνική επανάσταση», Ρόντρικ Μπήτον
Ο Ρόντρικ Μπήτον επανεξετάζει τη ζωή και το έργο του Λόρδου Μπάιρον µέσα από τη µακρά διαδροµή της σχέσης του µε την Ελλάδα. Αρχίζοντας από τα νεανικά ταξίδια του ποιητή την περίοδο 1809-1811, ο συγγραφέας παρακολουθεί τα χρόνια της φήµης του στο Λονδίνο και της αυτοεξορίας του στην Ιταλία, που κορυφώθηκαν µε την απόφασή του να αφοσιωθεί στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας.

Στη συνέχεια διερευνά τη δραµατική αυτοµεταµόρφωση του Μπάιρον από ροµαντικό εξεγερµένο σε έναν "νέο δηµόσιο άνδρα", ο οποίος υποτάσσεται για πρώτη φορά σε µια συγκεκριµένη πολιτική υπόθεση, προκειµένου να βάλει τα θεµέλια, στη διάρκεια των "εκατό ηµερών" του στο Μεσολόγγι, ενός νέου είδους πολιτικής στην Ευρώπη - αυτής του έθνους-κράτους όπως το γνωρίζουµε σήµερα.
(εκδόσεις Πατάκη, σελίδες 509, μετάφραση Κατερίνα Σχινά)

«Όσα δεν γνωρίζατε για την Τουρκοκρατία και την Επανάσταση του 1821», Γιάννης Γρυντάκης, Γιώργος Δάλκος, Άγγελος Χόρτης, Έκτορας Χόρτης
Πόσα γνωρίζουµε για την περίοδο της Τουρκοκρατίας και της Ελληνικής Επανάστασης; Τα µεγάλα και ένδοξα γεγονότα, οι µάχες και οι αγώνες των ραγιάδων µάς είναι γνωστά. Στις σελίδες της Ιστορίας ωστόσο υπάρχει πλήθος από άγνωστα περιστατικά, µαρτυρίες και διηγήσεις για τα καθηµερινά προβλήµατα των απλών ανθρώπων, τον τρόπο που ζούσαν, που σκέφτονταν, τον αγώνα τους για επιβίωση, αλλά και πολλές αφανείς πράξεις σπουδαίων ανδρών, που φωτίζουν τον χαρακτήρα, τη δράση και το ήθος τους.

Το βιβλίο αυτό, µέσα από σύντοµα κείµενα, κάποια σε µορφή ανεκδότων, προσεγγίζει την Ιστορία από ένα διαφορετικό πρίσµα· ρίχνει «αδιάκριτες» µατιές σε σηµεία που η έρευνα συχνά αποσιωπά ή αντιπαρέρχεται, προβάλλοντας το άγνωστο, το περίεργο, το «ασήµαντο» - που όµως είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και γοητευτικά.
(εκδόσεις Μεταίχμιο, σελίδες 288)

Σχετικό Άρθρο

Ελλαδα Τηλεδιάσκεψη της προέδρου της Δημοκρατίας με τη Γιάννα Αγγελοπούλου

Newsroom

«Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου (1825-1826) και τινές άλλαι σημειώσεις εις την ιστορίαν του μεγάλου αγώνος αναγόμεναι», Αρτέμιος Μίχος
Ο αγωνιστής Αρτέμιος Μίχος (1803-1880), γεννημένος στα Ιωάννινα, βρέθηκε στο Μεσολόγγι κατά τη διάρκεια της δεύτερης πολιορκίας του. Οι ημερολογιακές σημειώσεις του και τα φύλλα των Ελληνικών Χρονικών του Ελβετού φιλέλληνα Ιωάννη Ιάκωβου Μάγερ αποτέλεσαν τη βάση για το απομνημόνευμα που συνέταξε προς το τέλος της ζωής του. Ο λόγος του, λιτός, απέριττος και σεμνός, μας φωτίζει πραγματικότητες, νοοτροπίες και πρόσωπα στην πολιορκημένη πόλη, αποτελώντας σημαντική ιστορική μαρτυρία αλλά και τεκμήριο ήθους.
(σελίδες 206, εκδόσεις Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων)

«... της μεγάλης ταύτης ιδέας...»: Όψεις της εθνικής ιδεολογίας 1770-1854, Βίκυ Καραφουλίδου
Το βιβλίο εξετάζει τις καθιερωμένες παραδοχές μας στην ιστορία των ιδεών, θέτοντας ερωτήματα και αναζητώντας απαντήσεις. Η Μεγάλη Ιδέα, ταυτισμένη συνήθως με τον Ιωάννη Κωλέττη και τη ρομαντική εποχή του ελληνικού Βασιλείου, εκκινεί πράγματι το 1844 ή διαθέτει ένα αξιομνημόνευτο παρελθόν πριν από την επίσημη διακήρυξή της; Μπορούν να ανιχνευτούν οι ευρωπαϊκές της οφειλές σε κρίσιμα μοτίβα, παραδοχές και προσδοκίες που ανακυκλώνει ο φιλελληνικός λόγος της δεκαετίας του 1820 για την «Ελλάδα» και τους Έλληνες; Διαθέτει ερείσματα στην προεπαναστατική φωτισμένη σκέψη; Μήπως ο νεοελληνικός Διαφωτισμός συνιστά ένα πνευματικό φαινόμενο με σχετική μόνο ιδεολογική συνοχή και καθαρότητα, περισσότερο σύνθετο από ό,τι συνήθως τείνουμε να το προσλαμβάνουμε; Ποιον πολιτικό προσανατολισμό έχουν τα ποικίλα σχέδια περί ελληνικής αυτοκρατορίας που επαναλαμβάνονται σε διαφορετικές ιστορικές στιγμές; Είναι όλα τα αυτοκρατορικά οράματα ταυτόσημα μεταξύ τους;

Σε μια μακρά διαδρομή, η οποία ξεκινά από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου και συνεχίζει μέχρι την κριμαϊκή σύγκρουση των μέσων του 19ου αιώνα, εικονογραφούνται οι κρισιμότερες όψεις της ελληνικής εθνικής ιδεολογίας. Επισημαίνονται οι καταστατικές αντιφάσεις της, υπογραμμίζονται οι συνέχειες και εξετάζονται οι αλλοιώσεις που επέρχονται στο πέρασμα του χρόνου. Τα χαρακτηριστικότερα κείμενα της ευρύτερης περιόδου φωτίζονται υπό νέο πρίσμα, προκειμένου η Μεγάλη Ιδέα να κατανοηθεί ιστορικά μέσα στην εποχή της και να συσχετισθεί με τη γενικότερη κίνηση των ευρωπαϊκών εθνικισμών στη μακρύτερή τους διάρκεια.
(σελίδες 416, εκδόσεις Πόλις)

«Η ναυμαχία του Ναβαρίνου», Κ. Μ. Γουντχάους
H ναυμαχία του Ναβαρίνου έγινε στις 20 Οκτωβρίου του 1827 στη δυτική ακτή της Πελοποννήσου. Εκεί οι συμμαχικοί στόλοι -βρετανικός, ρωσικός και γαλλικός- υπό τις διαταγές του Άγγλου ναυάρχου Έντουαρντ Κόδριγκτον σχεδόν εξάλειψαν τον αντίστοιχο τουρκο-αιγυπτιακό.

«Στη ναυμαχία αυτή, που είχε ως αποτέλεσμα την ανεξαρτησία των Ελλήνων, αν δεν δόθηκε εσκεμμένα γι’ αυτό τον σκοπό, οι τελευταίοι συμμετείχαν απλώς ως άτομα και το ίδιο συνέβη με πολλούς άλλους που είτε πήραν μέρος είτε παρευρέθηκαν σαν θεατές: ο αυστριακός στόλος, Ιταλοί, Αμερικανοί, Βαυαροί, Άραβες και άλλοι [...].

»Η ίδια η ναυμαχία χαρακτηρίστηκε στον Λόγο του Θρόνου, κατά την έναρξη της Βουλής στις 29 Ιανουαρίου 1828, -αυτό το ατυχές γεγονός- και ο Ανώτατος Άρχοντας θρήνησε που η σύγκρουση αυτή χρειάστηκε να γίνει με τη ναυτική δύναμη -ενός παλαιού συμμάχου-, δηλαδή του σουλτάνου. Η βρετανική κυβέρνηση με πολύ κόπο κατάφερε να προσποιηθεί ότι η καταστροφή του τουρκο-αιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο δεν επέφερε καμιά ουσιαστική αλλαγή στο status quo, και την ίδια στάση τήρησαν και οι άλλες Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης, αν και λιγότερο πειστικά [...]. Δεν συνέβη όμως το ίδιο με τους Τούρκους και τους Έλληνες, οι οποίοι αντιλήφθηκαν την αποφασιστική σημασία του γεγονότος. Παρότι πέρασε περισσότερο από ένας ακόμα χρόνος για να λήξει ο πόλεμος, και περίπου πέντε χρόνια για να εγκαθιδρυθεί το Βασίλειο της Ελλάδας μ’ έναν νεαρό Βαυαρό μονάρχη στον θρόνο, δεν υπήρχε πια καμιά αμφιβολία για το αποτέλεσμα. Με τη ναυμαχία του Ναβαρίνου είχε προστεθεί ένα νέο εθνικό κράτος στον χάρτη της Ευρώπης».
(εκδόσεις Καστανιώτη, σελίδες 216, μετάφραση Φίλιππος Λεβέντης)