Αθώα Πλάσματα: Πιθανώς το καλύτερο βιβλίο του Αλέξη Σταμάτη

Το νουάρ είναι ένα υπαρξιακό λογοτεχνικό είδος το οποίο συνήθως εστιάζει στην αντίσταση ενός ατόμου απέναντι σε ένα ισχυρό σύστημα. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να μη φοβάται να ρισκάρει. Κάτι που ισχύει στην περίπτωση του Αλέξη Σταμάτη, ενός συγγραφέα ο όποιος έχει δώσει κάποια από τα καλύτερα βιβλία της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας όπως το «Μπαρ Φλωμπέρ», τη «Βίλα Κομπρέ», τη «Μητέρα Στάχτη», τους «Χαμαιλέοντες».

Εδώ καταθέτει ένα ακόμη συναρπαστικό βιβλίο. Στα «Αθώα Πλάσματα» (εκδόσεις Καστανιώτη) θέτει το θέμα από την πρώτη σελίδα και οδηγεί τον αναγνώστη μέσα από αναπάντεχες διαδρομές στο έξοχο τέλος, ένα βιρτουόζικο συγγραφικό επίτευγμα. Ένα βιβλίο που θα συζητηθεί.

Ο Στέφανος, ο ήρωας του μυθιστορήματος, ενώ διαθέτει κάποια στοιχεία του κλασικού νουάρ πρωταγωνιστή, είναι, κυρίως, ένας αξέχαστος σύγχρονος χαρακτήρας, χτισμένος από προσεκτικά υλικά. Ένας ήρωας με αντιφάσεις που αμφιβάλλει για τα πάντα, ακόμη και για τον ίδιο του τον εαυτό. Οι ρίζες του είναι και αρχετυπικές αλλά και αναγνωρίσιμες. Μια και πρόκειται για τον αφηγητή της ιστορίας, η ταύτιση του αναγνώστη απογειώνει το βιβλίο, μια και ο ευφυής, κυνικός, αναλυτικός αλλά και βαθιά συναισθηματικός Στέφανος ως αφηγητής αλλά και βασικός πρωταγωνιστής βυθίζεται στο χτες, κατατεμαχίζει το σήμερα και προσπαθεί να προβλέψει το αύριο. Ο ήρωας δέχεται μια πρόταση την ποια αρχικά απορρίπτει, για να εμπλακεί σε μια ιδιαίτερα πολύπλοκη υπόθεση που σταδιακά γίνεται ζήτημα ζωής και θανάτου για αυτόν.

Στα «Αθώα Πλάσματα» έχουμε επιδόσεις υψηλότατης λογοτεχνίας που ενδύονται τον μανδύα του νουάρ για να μιλήσουν για το Καλό και το Κακό, τον Έρωτα και το Θάνατο.

Η δεκαετία του '90 σημαδεύτηκε από την έκρηξη του αστυνομικού μυθιστορήματος και κατ’ επέκταση του νουάρ, σπάνια όμως μας παρουσίασε έναν τέτοιο ολοκληρωμένο ήρωα χωρίς καμία γραφικότητα, καμία ηθογραφική διάσταση. Το νουάρ του Σταμάτη δεν είναι τοπικό, αλλά οικουμενικό.

Ο γενέθλιος τόπος είναι η πόλη, οι περιγραφές αφορούν μόνο όσα έχουν να κάνουν με την πλοκή, δεν υπάρχει λέξη να μην εξελίσσει είτε το χαρακτήρα είτε την ιστορία. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μια συναρπαστική, κοφτή πρόζα, που πραγματικά δεν ξεχνιέται, με φράσεις που πρέπει να διαβάσεις ξανά και ξανά για να τις ευχαριστηθείς. Φράσεις που θα ακολουθούν τον αναγνώστη για καιρό μετά την εμπειρία του βιβλίου, όπως θα τον ακολουθούν ο κεντρικός ήρωας και οι υπόλοιποι που το πλαισιώνουν.

Το κλειδί για την επιτυχία του μυθιστορήματος είναι απλό. Ο Σταμάτης χρησιμοποιεί ένα μικρό πλήθος χαρακτήρων, πέντε, και τους τοποθετεί σε μια στενή σχέση, ώστε να συνεχίζουν διαρκώς να αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους αυξάνοντας την πίεση και την ένταση. Ο συγγραφέας τονίζει αυτή την ένταση μέσω της εξαιρετικής ανάπτυξης των χαρακτήρων και οι σχέσεις γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες. Κάνεις εδώ δεν είναι αθώος, αλλά κάνεις και ένοχος.

Τι άραγε είναι ικανός να κάνει ένας άνθρωπος; Μπορεί κάποιος να παρασυρθεί σε μια, αδιανόητη εκ των προτέρων, κατάσταση; Γιατί ενδίδει ο Στέφανος σε μια πρόκληση που μοιάζει πέρα από τις δυνάμεις του;

Απαντήσεις στα «Αθώα Πλάσματα», ένα βιβλίο που θα βρει τη θέση του ψηλά στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Πιθανώς, το καλύτερο βιβλίο του Αλέξη Σταμάτη!