Ο Πάσχος Μανδραβέλης διαλέγει τις καλύτερες ατάκες

Ο δημοσιογράφος Πάσχος Μανδραβέλης εκδίδει ξανά μία ανθολογία με έξυπνες ατάκες, αποφθέγματα, αφορισμούς και λόγια γεμάτα χιούμορ και σκέψη, από την τεράστια συλλογή του. Ένα βιβλίο που χαλαρώνει με την ευκολία, την ταχύτητα και την ευχαρίστηση που δίνει διαβάζοντάς το, ακόμα και τα πιο βιτριολικά quotes. Ή μάλλον, κυρίως για αυτά.

Διαλέξαμε ενδεικτικά μερικά, και ρωτήσαμε τον Πάσχο για τις λεπτομέρειες.

Τι ήταν αυτό που σε ώθησε να αρχίσεις να συλλέγεις αποφθέγματα και φράσεις; Και ποιος είναι ο τρόπος που συλλέγεις; Γίνεται σαν σπορ ή πιο επισταμένα, σαν πρότζεκτ;
Το χιούμορ είναι πολύτιμο. Ειδικώς όταν δεν το ’χεις. Από πολύ μικρός λοιπόν, όταν έπεφτα σε μια έξυπνη φράση, μια διασκεδαστική ατάκα, ακόμη και σε ανέκδοτα, άρχισα να τα καταγράφω. Στην αρχή, Π.Υ. (δηλαδή, προ υπολογιστών) τα κρατούσα σε καρτέλες και μετά σε μια μικρή βάση δεδομένων. Μου άρεσε το διάβασμα, και σιγά, κι όσο περισσότερο διάβαζα τόσα περισσότερα έβρισκα κι έτσι το αρχείο άρχισε να μεγαλώνει. Έγινε το προσωπικό μου αρχείο που το κοίταζα πού και πού, για να ξεσκάσω, αλλά και να βάζω κάποια πινελιά χιούμορ στα γραπτά μου, ή και για να στηρίξω κάποιο επιχείρημα. Π.χ. χρησιμοποιώ συχνά αυτό που είπε ο Λίντον Τζόνσον «δεν πρέπει να εξετάζουμε τη νομοθεσία υπό το πρίσμα των καλών που θα επιφέρει αν εφαρμοστεί σωστά, αλλά υπό το πρίσμα των δεινών που θα επιφέρει αν εφαρμοστεί λάθος».
Το 1999 είχα ήδη 2.300 έξυπνα quotes, που είχα βρει σε βιβλία, εφημερίδες κ.λπ., συνθήματα που έβλεπα στους τοίχους –τότε που οι αναρχικοί είχαν περισσότερο χιούμορ από χουλιγκανική διάθεση– και αποφάσισα να το βγάλω σε βιβλίο. Ήταν το «Είπαν - Το λεξικό του έξυπνου λόγου» στις εκδόσεις Καστανιώτη που πήγε πολύ καλά· στα 20 χρόνια που κυκλοφορούσε πούλησε γύρω στα 40.000 αντίτυπα.
Τα επόμενα είκοσι χρόνια η συλλογή συνεχιζόταν. Όχι συστηματικώς, αλλά ό,τι διάβαζα (ή κάποιες φορές άκουγα) το κατέγραφα. Οι 2.300 ρήσεις του 1999 έγιναν 4.500 το 2019 κι αποφάσισα να βγει το «Τα έξυπνα τα λόγια τα μεγάλα» (εκδόσεις Μεταίχμιο). Οπότε είναι σπορ που με κάνει να γελώ, που γίνεται πρότζεκτ έκδοσης με την ελπίδα ότι θα γελάσουν κι άλλοι.

Συλλέγεις και «ανώνυμες» φράσεις από τον δρόμο; Κρυφακούς περαστικούς;
Δεν «κρυφακούω» περαστικούς γιατί δεν κυκλοφορώ και πολύ. Αλλά όποτε κυκλοφορώ, κοιτάζω πάντα τα συνθήματα στους τοίχους, καταγράφω τα έξυπνα. Μετά την έκδοση του «Είπαν» υπάρχουν φίλοι, πολλές φορές και αναγνώστες, που έχουν δει κάτι έξυπνο και μου το στέλνουν.
Ο κύριος όγκος όμως των ρήσεων είναι από το διάβασμα. Το βιβλίο αυτό, όπως συνηθίζω να λέω, είναι προϊόν ανάγνωσης και ουχί συγγραφής. Είμαι αναγνώστης και ουχί συγγραφέας.

Με τι γελάς πιο πολύ;
Δεν υπάρχει κάτι συγκεκριμένο. Λατρεύω όμως εκείνο το λαμπύρισμα που κάνει το μυαλό, εκείνο το τσαφ των νευρώνων του εγκεφάλου, που αναποδογυρίζει τη λογική, αλλά παράγει κάτι απολύτως λογικό. Ένα από τα αγαπημένα μου αποφθέγματα, που δυστυχώς δεν μεταφράζεται, είναι το «All isms are actually wasms». Πέντε λέξεις που περιγράφουν ολόκληρη την ιστορία των ιδεολογιών. Και τόσο έξυπνο! Ή, η πρώτη αράδα του «Χρονικού της Τέχνης»: «Στην πραγματικότητα η τέχνη δεν υπάρχει. Υπάρχουν μόνο οι καλλιτέχνες». (Ernst Hans Gombrich)

Τα social media έχουν αναπτύξει το ιερόσυλο χιούμορ. Πώς το βλέπεις αυτό σε σχέση με τη συλλογή έξυπνου λόγου;
Αν παράφραζα τον Κίσιγκερ θα έλεγα ότι το 90% του περιεχομένου των social media βγάζει το κακό όνομα στο υπόλοιπο 10%. Στα σοβαρά τώρα: Τα social media, παρ’ όλα τα στραβά τους φτιάχνουν μια νέα αγορά στην οποία δεν είχε παράδοση η Ελλάδα, αυτού που οι Αμερικάνοι λένε «oneliner» – θα το λέγαμε «ατάκα», αν και η μετάφραση δεν είναι ακριβής. Έχουμε μεγάλη παράδοση στο χιούμορ –απόδειξη ότι ακόμη γελάμε με τον ελληνικό κινηματογράφο του ’60–, αλλά δεν είχαμε την παράδοση του quote, όπως «το δικαίωμά σου να ομιλείς δεν σημαίνει και υποχρέωσή μας να σε πάρουμε στα σοβαρά» (Χιούμπερτ Χάμφρεϊ). Γι’ αυτό και δεν είχαμε standup comedy· πλην ελαχίστων εξαιρέσεων όπως ο Τζίμης Πανούσης και Οι Άγαμοι Θύται. Τώρα φτιάχνεται μια πολύ καλή σκηνή standup comedy στην Ελλάδα, τώρα ανθίζει και η τέχνη των oneliners κι έχω την εντύπωση πως το ένα τροφοδοτεί το άλλο.
Ειδικώς στο twitter παράγεται πολύ χιούμορ· μερικές φορές είναι βιτριολικό, αλλά είναι καλό. Δεν είμαι γλωσσολόγος και δεν ξέρω πώς μετρώνται αυτά, αλλά θα έλεγα ότι τα social media έχουν χτίσει τους νέους κώδικες –τις φράσεις, τα υπονοούμενα κ.λπ.– του νέου ελληνικού χιούμορ που είναι πολύ καλό.

Έχεις υπάρξει κι εσύ στόχος σχολίων, πικρόχολων, καυστικών, τα γνωστά. Έχεις γελάσει με κάποια από αυτά; Θυμάσαι κάποιο να μου πεις;
Ναι, ήταν μια εποχή που έγραφα «καλημέρα» στο Twitter κι από κάτω καμιά σαρανταριά απαντούσαν «τον παίρνεις» κι άλλα τέτοια προοδευτικά. Τη θυμάμαι με νοσταλγία. Ήταν πολλά. Ένα από αυτά που έκανα fav (και συνεπώς κράτησα) ήταν του 2014, όταν κάποια οργάνωση κατέβασε όλα τα τζάμια του αυτοκινήτου μου, κάποιος έγραψε «δεν έχει νόημα να σπας το αμάξι του @Mandravelis. Νόημα έχει να του σπάσεις τα αρχίδια, όπως κάνει και αυτός σε εμάς» (@Antidrasex). Ή τώρα που έκανα μια υπενθύμιση για την παρουσίαση του βιβλίου γράφοντας «Μην ξεχαστείτε, σήμερα στο Public είναι η εκδήλωση» κάποιος απάντησε «κι αν ξεχαστείτε θα ακολουθήσει βίαιη προσαγωγή. Νέα Δημοκρατία έχουμε». Το τελευταίο, δυστυχώς, τώρα δεν το βρίσκω. Μπορεί να το έσβησε.

Οι δημοσιογράφοι παράγουν τέτοιου είδους «έξυπνο λόγο»;
Υπάρχουν πολλοί δημοσιογράφοι με χιούμορ και κάποιους τους ανθολογώ στο βιβλίο. Παράδοση οneliners όμως στον Τύπο δεν έχουμε ακόμη. Υπήρξε ο Γιάννης Παπαδόπουλος Τετράδης που έγραφε τον «Καιρό» της Ελευθεροτυπίας, ο Λέων Καραπαναγιώτης που έγραφε το «Κύριε Διευθυντά» στα Νέα, ο Θέμος Αναστασιάδης παλιά στην Καθημερινή και μετά στην Ελευθεροτυπία... και δεν θυμάμαι άλλους. Επειδή δεν έχουμε τη συγκεκριμένη παράδοση, αρκετές εφημερίδες καταφεύγουν στη μεγάλη αγορά αυτού του χιούμορ, δηλαδή αναδημοσιεύουν έξυπνα tweets.

Ποιος είναι ο αγαπημένος σου από όλους αυτούς τους ανθρώπους που έχεις κουοτάρει; 
Είναι σαν να με ρωτάς «ποιο από τα παιδιά μου αγαπώ περισσότερο» κι ελπίζω ότι αυτή η απόπειρα χιούμορ να βγαίνει στον γραπτό λόγο, αλλιώς βάλε ότι το είπε ένας ανώνυμος. Η σοβαρή απάντηση είναι Όχι. Υπάρχουν άνθρωποι που λατρεύω για την αυτοπεποίθησή τους: «Όποτε θέλω να διαβάσω ένα καλό βιβλίο, γράφω ένα» (Ντισραέλι), ή το δηλητήριο κάποιων άλλων: «Ένα άδειο ταξί έφτασε στην Ντάουνινγκ Στριτ και ο Κλέμεντ Άτλι βγήκε από αυτό» (Τσόρτσιλ).

A

Αγάπη
«Αν η αγάπη είναι η απάντηση, μπορείς να ξαναδιατυπώσεις την ερώτηση;», Lily Tomlin

Αγορά
«Κάθε εμπόριο για καλό», Τζίμης Πανούσης

Αεροπλάνο
«Αν ο Θεός ήθελε να πετάμε, δεν θα μας έδινε ποτέ τον σιδηρόδρομο», Michael Flanders

Αθανασία
«Τυρί: το άλμα του γάλακτος προς την αθανασία», Clifton Fadiman

Αισιοδοξία
«Στο τέλος όλα θα πάνε καλά, κι αν δεν πάνε, θα είναι το τέλος», Ανώνυμος

Β

Βέλγιο
«Το Βέλγιο είναι μία χώρα που εφευρέθηκε από τους Άγγλους για να ενοχλούνται οι Γάλλοι», Charles De Gaulle

Βιβλίο
«Βγήκε ένα νέο λεξικό για μαζοχιστές. Έχει όλες τις λέξεις, αλλά όχι σε αλφαβητική σειρά», Frank Tyger

Βουλή
«Οι βουλευτές είναι τόσο ανόητοι που μπορεί να πέσουν στο έδαφος και να μην το πετύχουν», James Traficant

Βρετανία
«Όταν είναι τρεις η ώρα στη Νέα Υόρκη, είναι ακόμα 1938 στο Λονδίνο», Bette Midler

Γ

Γάμος
«Το πρόβλημα με τις γυναίκες είναι ότι ενθουσιάζονται με το τίποτα και μετά το παντρεύονται», Cher

Γέλιο
«Το γέλιο είναι η συντομότερη απόσταση μεταξύ δύο ανθρώπων», Victor Borge

Γηρατειά
«Όταν ήμουν παιδί, η Νεκρά Θάλασσα ήταν απλώς άρρωστη», George Burns

Γλώσσα
«Αν οι Γάλλοι ήταν έξυπνοι, θα μιλούσαν αγγλικά», Wilfred Sheed

Γραφειοκρατία
«Δημόσιος υπάλληλος είναι εκείνος που έχει ένα πρόβλημα για κάθε λύση», Lord Samuel

Δ

Δάσκαλος
«Ο Χριστός δίδαξε και πέθανε. Οι καθηγητές τι περιμένουν;» Ανώνυμος (Γκράφιτι)

Δημοκρατία
«Όταν η εξουσία διαφωνεί με τον λαό, τον διαλύει κι εκλέγει έναν άλλο», Bertolt Brecht

Δημοσιογραφία
«Ποτέ μην ξεχνάς πως αν δεν ξαφνιάσεις τον αναγνώστη της εφημερίδας από την πρώτη αράδα, δεν υπάρχει ανάγκη να γράψεις δεύτερη», Arthur Brisbane

Διανοούμενος
«Διανοούμενος είναι εκείνος που έχει βρει στη ζωή του κάτι πιο σημαντικό από το σεξ», Aldous Huxley

Διάστημα
«Στο Διάστημα μπορείς να κρεμάσεις τα ρούχα σου όπου θες», D.L. Dietz

Ε

Έθνος
«Είμαι Έλληνας από τους γονείς μου και Γάλλος από τα παιδιά μου», Βασίλης Αλεξάκης

Εκλογές
«Θα τους μαυρίσω όλους. Θα ρίξω λευκό», Κώστας Μητρόπουλος

Εκπαίδευση
«Νε στι διμόσια εκπέδεφση. Ώχι στιν ιδειοτικωπίιση», Ανώνυμος

Εκτίμηση
«Σέβομαι τους νεκρούς, ακόμα κι όταν είναι ζωντανοί», Εμμανουήλ Ροΐδης

Ζ

Ζήλια
«Είναι ανακουφιστικό να ξέρει κανείς ότι στην ηλικία μου ο Μότσαρτ ήταν ήδη ένα χρόνο νεκρός», Tom Lehrer

Ζωγραφική
«Κάθε φορά που ζωγραφίζω ένα πορτρέτο χάνω ένα φίλο», John Singer Sargent

Ζωή
«Η ζωή δεν μιμείται την τέχνη, μιμείται την κακή τηλεόραση», Woody Allen

Η

Ηθική
«Πρέπει να είσαι τίμιος για να μπορέσεις να ζήσεις εκτός νόμου», Bob Dylan

Ηθοποιός
«Το πιο σημαντικό στην ηθοποιία είναι να μπορείς να κλαις και να γελάς. Αν θέλω να κλάψω, σκέφτομαι την ερωτική μου ζωή. Αν θέλω να γελάσω, σκέφτομαι την ερωτική μου ζωή», Glenda Jackson

Ηλικία
«Όσο μεγαλώνουμε, γινόμαστε συνομήλικοι», Μάνος Χατζηδάκις

ΗΠΑ
«Τα μεγαλύτερα μουσεία της Αμερικής είναι τα σουπερμάρκετ», Κωστής Δημοχάρης

Θ

Θάνατος
«Όταν πέθανε ο τρίτος της άνδρας, τα μαλλιά της έγινα ξανθά από τη θλίψη», Oscar Wilde

Θέατρο
«Ήταν ένα κακό έργο που σώθηκε από την κακή ερμηνεία των ηθοποιών», George Simon Kaufman

Θεός
«Ο Θεός είναι νεκρός: Νίτσε. Ο Νίτσε είναι νεκρός: Θεός», Ανώνυμος (γκράφιτι)

Θρησκεία
«Η διαφορά της Εκκλησίας από τη θρησκευτική σέχτα είναι η ακίνητη περιουσία», Frank Zappa

Ι

Ιατρική
«Μόνο σαν είδα τον λογαριασμό της εγχείρησης κατάλαβα γιατί οι γιατροί φορούν μάσκες στο χειρουργείο», Sam Levenson

Ιδιοκτησία
«Δεν μπορείς να έχεις τα πάντα. Πού θα τα βάλεις;», Steven Wright

Ιστορία
«Ιστορία είναι το σύνολο των πραγμάτων που θα μπορούσε να είχαν αποφευχθεί», Konrad Adenauer

Κ

Καθαριότητα
«Διατηρείτε την Αθήνα καθαρή. Πετάξτε τα σκουπίδια σας στον Πειραιά», Ανώνυμος

Κακία
«Όταν είμαι καλή, είμαι πολύ καλή. Όταν είμαι κακή, είμαι καλύτερη», Rita Mae West

Καπιταλισμός
«Ο φασισμός είναι καπιταλισμός σε αποσύνθεση», Vladimir Ilyitch Lenin

Καταναλωτισμός
«Στο εργοστάσιο παράγουμε καλλυντικά. Στα μαγαζιά πουλάμε ελπίδα», Cherles Haskell Revlon

Κινηματογράφος
«Πώς να προχωρήσει ο ελληνικός κινηματογράφος, αφού κάθε ταινία του είναι "σταθμός";» Γιάννης Τσαρούχης

Λ

Λάθος
«Αυτό δεν είναι σωστό. Δεν είναι καν λάθος», Wolfgang Pauli

Λέξεις
«Το πρόβλημα με τις λέξεις είναι ότι δεν ξέρεις από τι στόματα πέρασαν», Dennis Potter

Λογοκλοπή
«Αντίγραψε από έναν κι έχεις λογοκλοπή. Αντίγραψε από δύο κι έχεις έρευνα», Wilson Mizner

Λογοτεχνία
«Λογοτεχνικό κίνημα είναι μια ομάδα έξι επτά ανθρώπων που ζουν στην ίδια πόλη και μισούν ο ένας τον άλλο», George William Russell

Μ

Μαθηματικά
«Αριθμητική σημαίνει να μπορείς να μετράς μέχρι το είκοσι χωρίς να χρειαστεί να βγάλεις τα παπούτσια σου», Walt Disney

Μέλλον
«Αν θέλετε να κάνετε τον Θεό να γελάσει, μιλήστε του για τα σχέδιά σας», Woody Allen

Μεταφυσική
«Όποιος πιστεύει στην ψυχοκίνηση να σηκώσει το χέρι μου», Ανώνυμος

Μητέρα
«Πουλόβερ: Ένδυμα που φορούν τα παιδιά όταν κρυώνει η μητέρα», Ambrose Bierce

N

Ναρκωτικά
«Κοκαΐνη είναι ο τρόπος του Θεού να σου πει πως βγάζεις περισσότερα λεφτά απ’ όσα πρέπει», Robin Williams

Νοικοκυρά
«Μισώ τις δουλειές του σπιτιού! Στρώνεις τα κρεβάτια, πλένεις τα πιάτα, κι έξι μήνες μετά άντε πάλι από την αρχή», Joan Rivers

Νόμος
«Οι νόμοι είναι σαν τα λουκάνικα. Καλύτερα να μη δεις πώς γίνονται», Otto Von Bismarck

Ξ

Ξένη βοήθεια
«Ξένη βοήθεια: Λεφτά που δίνουν οι φτωχοί πλούσιων χωρών σε πλούσιους φτωχών χωρών», Bernard Rosenberg

Ο

Οδήγηση
«Έχετε παρατηρήσει ότι όποιος οδηγεί πιο αργά από σας είναι ηλίθιος, ενώ όποιος οδηγεί πιο γρήγορα είναι τρελός;», George Carlin

Οικολογία
«Αν οι δεινόσαυροι ήταν οικολόγοι, εμείς δεν θα υπήρχαμε σήμερα», Ανδρέας Ανδριανόπουλος

Ομορφιά
«Με την Αντζελίνα Τζολί έχουμε πολλά κοινά. Κατ’ αρχάς είμαστε και οι δύο θνητές», Κική Δημουλά

Ομοφυλοφιλία
«Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι αμφιφυλόφιλοι. Αυτό θα διπλασίαζε τις πιθανότητές σου να βγεις με κάποιον το σαββατόβραδο», Woody Allen

Π

Παιδεία
«Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εργαστήριο Θεολογικής σχολής», Ανώνυμος (Γκράφιτι έξω από νεκροταφείο)

Παιδιά
«Αγόρι: ένας θόρυβος γεμάτος χώματα», Ανώνυμος

Πειρασμός
«Μεταξύ δύο κακών προτιμώ πάντα αυτό που δεν έχω δοκιμάσει», Rita Mae West

Πλήξη
«Βαρετός είναι ένας άνθρωπος που όταν τον ρωτάς πώς είναι, σου λέει», Bert Leston Taylor

Προσβολές
«Η Μάργκαρετ Θάτσερ δεν μ’ αρέσει ούτε σαν γυναίκα ούτε σαν άνδρας», François Mitterand

Ρ

Ρατσισμός
«Αν γελάτε γιατί είμαι διαφορετικός, γελώ γιατί είστε όλοι ίδιοι», Ανώνυμος (γκράφιτι)

Σ

Σεξ
«Παιχνίδι στο σεξ είναι να χρησιμοποιείς το φτερό. Ανωμαλία είναι να χρησιμοποιείς ολόκληρη την κότα», Ανώνυμος

Σημαία
«Η ζωή τραβάει την ανηφόρα με σημαίες, και με τα βούρλα που τις κρατάνε», Τζίμης Πανούσης

Σοσιαλισμός
«Ο σοσιαλισμός είναι ξυρισμένος Μπολσεβικισμός», Ανώνυμος

Σπορ
«Στη Ρωσία, όταν ένας αθλητής χάνει, υποβιβάζεται αμέσως σε αθλήτρια», Yakov Smirnoff

T

Ταξίδι
«Το καλύτερο φάρμακο για τη ναυτία είναι να κάθεσαι κάτω από ένα δέντρο», Terence Alan «Spike» Milligan

Τέχνη
«Αν ζούσε σήμερα ο Μποτιτσέλι θα δούλευε στη Vogue», Peter Ustinov

Τηλεόραση
«Δεν θέλουμε το σενάριο καλό. Το θέλουμε την Τρίτη», Dennis Norden

Τραγούδι
«Φοβάμαι πως αυτή η διχοτόμηση στην Κύπρο έγινε για να τραγουδάει ο Νταλάρας», Λάκης Λαζόπουλος

Υ

Ύπνος
«Κανείς πολιτισμένος άνθρωπος δεν πέφτει στο κρεβάτι του την ίδια μέρα που σηκώθηκε», Richard Harding Davis

Υπολογιστής
«Hardware: Το μέρος του υπολογιστή που μπορείς να κλοτσήσεις», Ανώνυμος

Υπόσχεση
«Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τις υποσχέσεις μας. Θα τις θυμόμαστε πάντα με νοσταλγία», Γιάννης Ιωάννου

Φ

Φαγητό
«Το πρόβλημα με το να τρως ιταλικό φαγητό είναι ότι πέντε έξι μέρες μετά ξαναπεινάς», George Miller

Φήμη
«Φήμη είναι κάτι που χοντραίνει, αντί να αδυνατίζει, όταν εξαπλώνεται», Richard Armour

Φιλία
«Οι φίλοι είναι ο τρόπος του Θεού να ζητήσει συγγνώμη για τους συγγενείς που μας έδωσε», Ανώνυμος

Χ

Χαμόγελο
«Μην εμπιστεύεσαι κανέναν που δεν ξέρει πώς να χαμογελάει και κανέναν που χαμογελάει όλη την ώρα», James Thorpe

Χιούμορ
«Χιούμορ είναι λογική που τρελάθηκε», Groucho Marx

Χλεύη
«Αν είχα ένα δολάριο για κάθε φορά που κάποιος γέλασε μαζί μου στο Λύκειο… Για σταθείτε. Έχω…», Bill Gates

Χορός
«Στο μπαλέτο οι άνδρες φορούν τόσο στενά παντελόνια που μπορείς να διακρίνεις μέχρι και σε ποια θρησκεία ανήκουν», Robin Williams

Ψ

Ψυχασθένεια
«Κάποτε ήμουν σχιζοφρενής. Τώρα είμαστε εντάξει», Ανώνυμος