Ζήτημα εθνικής επιβίωσης: Πέρα από την αυτοθυματοποίηση

«Η ελληνική οικονομία δεν είναι μια οικονομία που υποφέρει από “λιτότητα”. Υποφέρει από πολλαπλές ασυμμετρίες και δυσπλασίες, προϊόντα όλες λανθασμένων και άστοχων διαχρονικών επιλογών των ίδιων ελλήνων  πολιτών και των πολιτικών τους αντιπροσωπεύσεων». Αυτή είναι η βασική ιδέα που διαπερνά το βιβλίο του πρώην πρύτανη του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνου Γάτσιου και του οικονομολόγου Δημήτρη Α. Ιωάννου με τίτλο «Ζήτημα εθνικής επιβίωσης». Το βιβλίο αποτελείται από άρθρα και δημόσιες παρεμβάσεις των δύο συγγραφέων κατά τη περίοδο της ελληνικής οικονομικής κρίσης.

Οι δύο συγγραφείς απορρίπτουν την αυτοθυματοποίηση που κυριάρχησε τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα: «Παρά τις (απίστευτες) νεοφανείς κατηγορίες εναντίον των Ευρωπαίων ότι φταίνε δύο φορές για την κρίση διότι εκτός των άλλων που μας κάνουν αποφεύγουν κιόλας να μας “αναπτύξουν”, η δημιουργία των “ικανών” συνθηκών για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας αποτελεί ευθύνη και υποχρέωση μόνο των ελλήνων πολιτών και κανενός άλλου».

Η ευθύνη για την κρίση, κατά τους συγγραφείς του βιβλίου, ανήκει στην ελληνική κοινωνία και στις «ηγετικές της τάξεις». Η κοινωνία «αντί να συνειδητοποιήσει ότι έπρεπε να αλλάξει τρόπο ζωής και να προσαρμόσει την κατανάλωσή της στις πραγματικές της δυνατότητες, επέλεξε να επιδοθεί σε σκιαμαχείς με φανταστικούς εχθρούς και να αναζητήσει εύκολες και ανώδυνες λύσεις μέσα από τη “διαπραγμάτευση” και τον “αντιμνημονιακό αγώνα”».

Στο στόχαστρο μπαίνει το πελατειακό σύστημα που θεωρείται ως ο κύριος υπεύθυνος για την οικονομική κατάρρευση. Οι εξαλλοσύνες του πελατειακού συστήματος οξύνθηκαν στη μεταπολίτευση και έφτασαν σε σημείο παροξυσμού την περίοδο 2005-2009.

Συνυφασμένη με το πελατειακό σύστημα είναι η πολιτική πρόσοδος. Πρόκειται για τα εισοδήματα τα οποία αυτοί που τα κερδίζουν τα οφείλουν στο άυλο περιουσιακό στοιχείο που συνιστά η προνομιακή σχέση που κατάφεραν να αποκτήσουν με το κράτος και στην εκμετάλλευση της δυσλειτουργίας ή της αυθαιρεσίας του. 

Για τους συγγραφείς το «νέο» μπορεί να υπάρξει μόνο ως ρεύμα ιδεών και πολιτικής απέναντι στο «πελατειακό» κράτος ως διεκδίκηση αξιοκρατίας και ισονομίας, ως συλλογικό κίνημα εθνικής και ατομικής αυτογνωσίας, αξιοπρέπειας και αυτονομίας.

Στο εκτενές κείμενό του «Από τους ψευτοεκσυγχονιστές στους ψευτοπατριώτες» ο Δημήτρης Ιωάννου υποστηρίζει ότι η απόφαση για τη συμμετοχή της ελληνικής οικονομίας στην ευρωζώνη υπήρξε λανθασμένη και καταστροφική. Για τον Ιωάννου τα δύο σημαντικά πλεονεκτήματα της ένταξης, η συμμετοχή στον σκληρό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η χρηματοπιστωτική σταθερότητα δεν ισχύουν, γιατί στον σκληρό πυρήνα συμμετέχουν οι χώρες που πραγματικά το δικαιούνται και η σταθερότητα πρέπει να στηρίζεται στις εσωτερικές συνθήκες και δεν μπορεί να εισαχθεί. Έναντι αυτών των ψεύτικων πλεονεκτημάτων η Ελλάδα έχασε τη δυνατότητα να εφαρμόζει τη δική της νομισματική και συναλλαγματική πολιτική και να υποτιμά το νόμισμά της.

Η βασική αντίρρηση στη θέση αυτή είναι ότι το περιβάλλον υψηλού πληθωρισμού, οι συχνές υποτιμήσεις και η διαρκής διολίσθηση της δραχμής δημιουργούσαν αστάθεια που υπονόμευε την ανάπτυξη της οικονομίας. Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που κερδίζαμε από τις υποτιμήσεις το χάναμε πολύ σύντομα.

Για να είναι παραγωγική η ένταξη στο ευρώ θα έπρεπε να συνοδεύεται από μεταρρυθμίσεις που ήταν έτσι κι αλλιώς αναγκαίες. Το ασφαλιστικό έπρεπε να αλλάξει είτε μπαίναμε στο ευρώ είτε όχι. Εμείς κάναμε τις μεταρρυθμίσεις που ήταν υποχρεωτικές για την είσοδο στην ευρωζώνη, αλλά σταματήσαμε εκεί. Σε αυτό το έδαφος ο παροξυσμός του πελατειακού συστήματος –που αναλύεται διεξοδικά στο βιβλίο– οδήγησε στην κρίση. 

Οι δύο συγγραφείς τονίζουν σε άρθρο τους το 2015 ότι παρότι πιστεύουν ότι η είσοδος στην ΕΟΚ και στην ευρωζώνη δεν ισοδυναμούσε αυτομάτως με είσοδο στον παράδεισο, θεωρούν ότι η απομάκρυνση της Ελλάδας από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα αποτελούσε ιστορική καταστροφή με ανυπολόγιστο κόστος και αναλύουν τις ολέθριες συνέπειες που θα είχε η επιστροφή στη δραχμή. 

Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Γάτσιου και του Δημήτρη Α. Ιωάννου ξεφεύγει από την ακαδημαϊκή θεώρηση των πραγμάτων. Προσφέρει στον αναγνώστη πληροφορίες και προβληματισμούς πάνω στη δεκαετή οικονομική κρίση, τις αιτίες που την προκάλεσαν και τα ανοιχτά ζητήματα της οικονομίας. 

Το βιβλίο μάς θυμίζει ότι η έλλειψη αυτογνωσίας και η αυτοθυματοποίηση κάθε άλλο παρά άσχετες είναι με την εξέλιξη των πραγμάτων στη χώρα μας. Η κρίση είχε τόσο βάθος και τόση διάρκεια γιατί το μεγαλύτερο μέρος των πολιτών και των μέσων ενημέρωσης προτίμησε τις ψευδαισθήσεις.