Σκληρά πορτραίτα

Γράφει ο Απόστολος Θηβαίος

Οι «Τρεις Ευχές» του Κώστα Γραμματικόπουλου συνιστούν ένα από τα πιο συναρπαστικά και κινηματογραφικά βιβλία που έχουν απασχολήσει ετούτο το σημείωμα. Με μια αφήγηση-καθρέφτη απλές, ανθρώπινες ιστορίες εντάσσονται μέσα στο μεγάλο φόντο της ιστορίας. Ψυχογραφίες των ηρώων ενός μικρού σύμπαντος που γεννιέται και σβήνει αναπάντεχα, καθώς τα άστρα του αδυνατίζουν και οι πορείες ξεμακραίνουν. Η Αθήνα των περιθωριοποιημένων δυτικών συνοικιών, ο αγώνας της επιβίωσης, τα μικρά καταφύγια της νεότητας, η Καλλιθέα, ονόματα δρόμων που για κάποιους σημαίνουν τόσα. Σπίτια, αυλές, φερσίματα, σκιές, μάσκαρες, βραχιόλια και κοσμήματα. Διαβήματα στο επέκεινα και αγνή, αδιάλειπτη ανθρωπιά μες στη δίνη της νεοελληνικής εποποιίας που μόλις αρχίζει να γράφει τις πιο εμβληματικές της σελίδες. Η δόξα και η μοναξιά, ο ηρωισμός που παραμένει μυστικός, μια αδιάλειπτη συνεισφορά των αφανώ στην μυθολογία της ζωής, στο δικό της, αβάσταχτο θεώρημα. Τρυφερές ηλικίες, ονειροδρόμια και άλλοτε πεδία βολής, μοναχικά, έρωτες και πικρίες. Αυτός ο τόπος και οι άνθρωποί του έχουμε συνηθίσει τις τραγωδίες, τις ολέθριες επιλογές, το πεπρωμένο. Δεν υπάρχει άλλο τραγούδι από εκείνο που λέει το μυθιστόρημα του Κώστα Γραμματικόπουλου από τις εκδόσεις Βακχικόν. Δεν υπάρχει άλλο πιο ανόθευτο υλικό από αυτό που εξασφαλίζει η απλή, η βιωμένη εμπειρία. Σύμβολα, τραγούδια, στίχοι και ονόματα από μπάντες που περνούν στην ιστορία, αφήνοντας ένα χνάρι επάνω στην συγκίνηση και αυτήν την εσωτερική, κοινή μας πορεία.

Ποιες είναι οι τρεις ευχές του συγγραφέα; Ταυτίζονται με αυτές των ηρώων του; Και άραγε αυτές πού να ακουμπούν, σε ποια μυθολογία επάνω συστρέφονται και διαστέλλονται, καθορίζοντας μοίρες; Η τριτοπρόσωπη αφήγηση που κάθε τόσο μεταμορφώνεται σε εκείνη κάποιου ήρωα για να ανακτήσει ξανά και ευγενικά την εξ αποστάσεως αίσθηση των πραγμάτων σημαδεύει τον ρυθμό και εξασφαλίζει την δυνατότητα του Κ. Γραμματικόπουλου να κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον της κινηματογραφικής μυθιστορίας του. Ενός μικρού έπους από εκείνα που καταγράφονται στις λαϊκές γειτονιές, στα άλλοτε χαμόσπιτα ενός προσφυγικού ελληνισμού που τώρα λησμόνησε όλη εκείνη την αθωότητά του. Η Ελλάς, αιωνίως μεταπολιτευτική −ακόμη και σήμερα ένα μετά-ρεύμα αυτής της υπόθεσης διανύουμε−, φόντο καδραρισμένο στο μυθιστόρημα των εκδόσεων Βακχικόν που κοσμεί εδώ και λίγο καιρό τα βιβλιοπωλεία.

Στο ψύχραιμο τέλος που δεν συνιστά παρά τέλος μόνον για αυτή την ιστορία, αφού καμιά υπόθεση δεν τερματίζει σε αυτό το πολύβουο παζάρι, ο κ. Γραμματικόπουλος κρύβει μια άλλη πρωτοπορία. Ακολουθώντας τις κινηματογραφικές προσταγές οι «Τρεις Ευχές», πάντα μυστικές, σαν άστρα που δεν καίγονται, κλείνουν την αυλαία της ιστορίας με μια φωτογραφική παρατηρητικότητα, γεμάτη συμφραζόμενα. Σαν να λέμε ένα τσιγάρο μετά τον έρωτα που σημαίνει τα πάντα και ταυτόχρονα μια ωραία και ενδιαφέρουσα έκπληξη για τον αναγνώστη που ίσως επιθυμεί να αναπλάσει το περιβάλλον του βιβλίου, να νιώσει οικεία και να εξηγήσει από καρδιάς τις ανθρώπινες επιλογές. Πρόκειται για κάποιον μηχανισμό, που ευφάνταστα κινεί η μυθιστορηματική γραφή του Κώστα Γραμματικόπουλου, πάντα στην γλώσσα του καιρού του. Με την αφηγηματική αυτοτέλεια της προσωπικής αφήγησης, της ιστορίας που αλλάζει χέρια και ψυχές, προικισμένη με την απόσταση από τα πράγματα, γεμάτη πικρία και αφοπλιστική δυστυχία. Καμιά κάθαρση, μονάχα οι ευχές, ή καλύτερα οι προσευχές εκείνων των φίλων. Όλοι τους επιλέγουν την μοναξιά, είτε την λένε αυτοχειρία ή αφοσίωση ή ατέρμονη ανάγκη.

Ο συγγραφέας Κώστας Γραμματικόπουλος, ο οποίος ήδη μετρά άλλες τρεις εργασίες του δημοσιευμένες από τις εκδόσεις Βακχικόν, διατηρεί σαν γνήσιος σκηνοθέτης τον ρυθμό της ιστορίας. Καμία κριτική, μονάχα η παρατήρηση μέσα από τους πολλαπλούς αντικατοπτρισμούς. Συνείδηση όλων των ηρώων των Τριών Ευχών συνιστά η μορφή του σαλού Στάλιν, εκείνης της παράταιρης φωνής που δρα ευεργετικά ή καταλυτικά στον μύθο του Γραμματικόπουλου. Θεατρικός στον βαθμό της εκφραστικής παραφοράς του, σιωπηλός, μια κραυγή άλλωστε σε κόσμο κωφών, ένας παράξενος Διογένης με πιθάρι του ένα ολόκληρο σύμπαν. Πολιτογραφημένος μονάχα μες στις τάξεις του χρόνου, έρχεται και φεύγει σαν λεπτομέρεια μιας ιστορικής φωτογραφίας που έρχεται και χάνεται όποτε το θελήσει, εγκαταλείποντας τα μάτια ολομόναχα μες στο αφάνταστο. Ο Στάλιν, σκληρός και στοργικός, κάποιος στα όρια του κινδύνου, τότε μα και τώρα, ντύνεται ολόκληρο το μυθιστόρημα και γράφει τις πράξεις του μυθιστορήματος την πιο κρίσιμη ώρα. Έτσι αδιανόητα και πικρά, όπως κάνει η ζωή εκεί έξω.

Σπανίζουν οι πιστές αναπαραστάσεις στην σύγχρονη, ελληνική βιβλιογραφία. Η εμμονή μας με την πρωτοπορία κορυφώνεται τούτα τα χρόνια περισσότερο από κάθε άλλον καιρό. Προφανώς δεν κατέστη ακόμη μάθημα εθνικό ο τρόπος που λέγεται ο κόσμος μας, με το απλό και ανεπιτήδευτο τρόπο που γαλουχεί τη ζωή μας. Ο Κώστας Γραμματικόπουλος και οι εκδόσεις Βακχικόν προσφέρουν στο αναγνωστικό κοινό μια σπάνια, μυθιστοριογραφία, φτιαγμένη με τα πιο οικεία υλικά. Ο συγγραφέας επιβάλλεται να επανέλθει στο είδος που τόσο έξοχα υπηρετεί με τις «Τρεις Ευχές» του.