Έλενα Πέγκα, τι σου έμαθε η Ινδία;

«...Λέγεται μαύρο αστέρι της Ινδίας. Αν τη χαρίσεις στον αγαπημένο σου ή στην αγαπημένη σου, αυτοί θα σου είναι πιστοί. Μας τη δείχνουν. Τη θέλω για μένα, για να μείνω πιστή στον εαυτό μου. Την πήρα.»

Με το τελευταίο της βιβλίο η Έλενα Πέγκα δείχνει μια εκλεκτική συγγένεια με τον Μπρους Τσάτουιν. Ένα ταξίδι της στην Ινδία γίνεται αφορμή ν’ αναρωτηθεί φωναχτά για τις αλήθειες της ζωής (της). Τα τοπόσημα και οι άνθρωποι –κυρίως– της Τζαϊπούρ δεν είναι απλά φόντο σε selfies αλλά αφορμές για σκέψη και συναισθηματική κινητοποίηση.

Σε κάποιο σημείο του βιβλίου αναφέρεις μια υπέροχη για μένα φράση· την άκουσες εδώ στην Αθήνα από έναν εργάτη από το Κασμίρ. «Στη χώρα μου λέμε» σου είχε πει «για να δεις τα ανθισμένα λουλούδια πρέπει να έχει ανθίσει το στόμα σου». Με τι «στόμα» πήγες και τι συνέβηκε σε αυτό κατά τη διάρκεια του ταξιδιού σου στην Ινδία;
Το ταξίδι ήταν ξαφνικό· στην ουσία ακολούθησα τον Valentino (σ.σ. ο εικαστικός Valentino Marengo, σύζυγός της) σ’ ένα επαγγελματικό ταξίδι θέλοντας και να ξεφύγω από την Ελλάδα της κρίσης. Από παλιά έλεγα «ωραία θα ήταν να πάω στην Ινδία» αλλά δεν ήταν και σκοπός ζωής. Πήγα λοιπόν χωρίς καμία γεύση. Εκεί δεν άνθισε τελικά μόνο το στόμα αλλά όλο το σώμα και έτσι παρέμεινε στην επιστροφή μου. Χωρίς να το έχω στο μυαλό μου –δεν είχα κρατήσει ούτε μια σημείωση στο ταξίδι– ήρθε σχεδόν ως ανάγκη να γράψω το βιβλίο. Στην Ινδία είχα πάει άγραφο χαρτί· ούτε τους οδηγούς είχα διαβάσει με τη δέουσα προσοχή. Με το που γύρισα ξεκοκάλισα βιβλία ιστορίας, οδηγούς, μυθιστορήματα, βιβλία αρχαιολογίας που αφορούν την Ινδία. Και τώρα που το μυθιστόρημα έχει εκδοθεί δεν έχει τελειώσει το ενδιαφέρον.

Το αναφέρεις ως μυθιστόρημα. Προσωπικά θα μπορούσα να το δω και σε ένα ράφι με ταξιδιωτικούς οδηγούς. Θα σε ξένιζε αν συνέβαινε;
Δεν νομίζω ότι ένας βιβλιοπώλης θα το έβαζε. Θα πρέπει να είχε μια πολύ διευρημένη άποψη για το τι σημαίνει ταξιδιωτικός οδηγός.

Μα πιστεύω το βιβλίο σου είναι ένα είδος οδηγού καθώς κατευθύνει τον ταξιδιώτη να δει το αυτονόητο· ότι το ταξίδι είναι το βλέμμα του. Αυτό γίνεται πιο έντονο καθώς, ενώ περιγράφει με εγκυκλοπαιδική αφοσίωση λεπτομέρειες για κτίρια και τόπους η ηρωίδα, εσύ δηλαδή, στις επισκέψεις της σε αυτά αφήνεται σε μια συνειρμική ακολουθία σκέψεων.
Στην παρουσίαση του βιβλίου ο Ορέστης Ανδρεαδάκης είπε ότι λειτουργώ σαν σκηνοθέτης στο βιβλίο. Σε κάθε «σκηνή» προηγείται πάντοτε η καταγραφή των λεπτομερειών και έπειτα έρχεται το περιεχόμενο· οι σκέψεις και τα συναισθήματα με πολλά flashback. Έχω ταξιδέψει πολύ, όμως πρώτη φορά μου συνέβηκε· να βρεθώ σε ένα μέρος το οποίο με κινητοποίησε τόσο ώστε να θέσω τόσες ερωτήσεις. Ερωτήσεις που αφορούν τη ζωή μου, τη χώρα μου, την έννοια του σπιτιού, τις σχέσεις, την ταυτότητά μας, τη συγγένειά μας με την ανατολή, την προέλευσή μου...

Από την άλλη, ως δικηγόρος του διαβόλου θα μπορούσα να πω ότι η συμπεριφορά σου μπορεί να ειδωθεί και ως εγωιστική. Εννοώ, δείχνεις μεγαλύτερη σημασία στο να μάθεις για εσένα και χρησιμοποιείς τον τόπο ως αφορμή.
Εγωιστικό θα ήταν, πιστεύω, αν κάποιος πάει αποφασισμένος για το τι θα δει πώς θα το δει και αν θα του αρέσει· για να επιβεβαιώσει πληροφορίες ή προκαταλήψεις. Στην ηρωίδα, σε εμένα δηλαδή, ο τόπος προκάλεσε αυτό το εσωτερικό ταξίδι και αφέθηκε σε αυτό. Δεν έμεινε στις αισθήσεις και στις εντυπώσεις.

Πίστευα ότι η φτώχεια της Ινδίας πάντα θα «πνίγει» την οποιαδήποτε προσπάθεια ανακάλυψης. Στο βιβλίο δείχνεις να μη σε έχει τρομάξει.
Περίμενα ότι θα με ταράξει η φτώχεια και ότι δεν θα με αφήσει να δω. Όμως δεν το έκανε. Ηθελημένα βέβαια επισκέφτηκα μέρη όπου η φτώχεια δεν μπορεί να... υποτάξει τις υπόλοιπες πληροφορίες. Δεν ξέρω πώς θα ακουστεί αυτό που θα πω αλλά με ταράζει πολύ περισσότερο η φτώχεια στον δυτικό κόσμο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι στην Ινδία τη δικαιολογώ ή τη θεωρώ ως μέρος ενός φολκλόρ. Νομίζω ότι παρασύρθηκα από την ένταση των εικόνων· όλα είχαν ένα βιβλικό μέγεθος. Μιλάμε για μια χώρα που ο πληθυσμός της σχεδόν αγγίζει το ενάμισι δισεκατομμύριο. Το θυμάμαι τώρα και γελάω. Μου είχαν πει ότι η Τζαϊπούρ είναι μια μικρή πόλη και περπατιέται· εγώ στο κεφάλι μου νόμιζα ότι θα ήταν κάτι σαν τη Λάρισα και είχα ετοιμαστεί να την εξερευνήσω. Τελικά είναι μια πόλη έξι εκατομμυρίων, οπότε η... Λάρισα είναι μια πολύ μικρή γειτονιά της. (γέλια)

Στο βιβλίο σε ονομάζεις «η γυναίκα που ταξιδεύει». Είναι ένα δάνειο από τον «Άνθρωπο χωρίς ιδιότητες» του Μούζιλ ή η επιλογή κρύβει άλλους λόγους;
Όχι, δεν μου πέρασε από το μυαλό το συγκεκριμένο βιβλίο. Απλά αν έβαζα ξεκάθαρα εμένα θα φαινόταν ως ένα είδος αυτοβιογραφικής εξιστόρησης που δεν είναι, αφού έχει και πολλά φανταστικά πρόσωπα, όπως και μέρη που δεν επισκέφτηκα. Αυτή τη γυναίκα τη συναντάμε μόνο με την ιδιότητα της ταξιδιώτριας· δεν είναι η γυναίκα που μαγειρεύει, που σιδερώνει, που δουλεύει, που σκηνοθετεί... Το ζητούμενο είναι πώς επενεργεί αυτό το ταξίδι στη γυναίκα, όπως και το πώς γυρίζει από το ταξίδι της και σε ποια Αθήνα;

«...Η επιστροφή στην Αθήνα στο σπίτι της, πριν λίγο την τάραζε. Τώρα σαν να ένιωθε οπλισμένη με μια νέα ορμή, μια διαφορετική γενναιότητα. Το χάος της Ινδίας, οι άνθρωποί της που είναι τόσο ανθεκτικοί, η αρχαία πνευματικότητα που επιβιώνει ακόμη εδώ, όλα αυτά, την αφορούσαν και την έκαναν να μη νιώθει ξένη, ούτε εδώ ούτε στο σπίτι της... Ένιωσε πιο ελεύθερη, εκείνο το απόγευμα της Τρίτης σε έναν άγνωστο κήπο στο Δελχί, έξω από το σπίτι που είχε πάψει να είναι σπίτι.»

Γυρνώντας, γράφεις, ότι σ’ ένα παράθυρο του σπιτιού κρέμασες μια πορτοκαλί κουρτίνα απο πολύ λεπτό τούλι που είχες αγοράσει στην Τζαϊπούρ και έβλεπες έξω από αυτό σκηνές από την Ινδία. Από την άλλη η Βιρτζίνια Γουλφ είπε ότι από το παράθυρό της βλέπει όλο τον κόσμο χωρίς να χρειαστεί να ταξιδέψει. Αυτές είναι οι δύο βασικές κατηγορίες που χωρίζονται οι άνθρωποι (όχι μόνο οι συγγραφείς);
Υπάρχουν και αυτοί που ταξιδεύουν και δεν βλέπουν τίποτα ή αυτοί που δεν νιώθουν την ανάγκη της αναζήτησης. Φαντάζομαι ότι είμαι μεταξύ των δύο βασικών κατηγοριών που ανέφερες. Θέλω να πω ότι το ταξίδι μου κράτησε μόνο 10 ημέρες. Στο βιβλίο υπάρχουν από μέρη που δεν πρόλαβα να τα επισκεφτώ μέχρι πρόσωπα που δεν έχω συναντήσει. Τη φίλη μου την Αθηνά, για παράδειγμα, δεν τη συνάντησα εκεί. Ήθελα όμως να τη βάλω λόγω της ζωής της και των κατά καιρούς διηγήσεών της· ταίριαζε να τη δω στην εξιστόρηση. Ποτέ δεν συνάντησα αυτόν τον τύπο που έφτιαξε μελάνι από ρύπους. Έχουν όμως δημιουργήσει στην Ινδία όχι μόνο μελάνι αλλά και ολόκληρους εκτυπωτές χρησιμοποιώντας ρυπογόνα στοιχεία. Ή δεν επισκέφτηκα την κλινική ζώων· έμαθα όμως γι’ αυτήν και ήθελα να τη βάλω ώστε να μιλήσω και για την ιστορία με τα παγώνια.

Παρατήρησα επίσης ότι στο βιβλίο σου δίνεις λεπτομέρειες για ελληνικά πράγματα που είναι πολύ γνωστά στον έλληνα αναγνώστη. Γράφεις για παράδειγμα, «Θεσσαλονίκη, μια πόλη στην βόρεια Ελλάδα». Αυτό γιατί έχεις στο μυαλό σου μια πιθανή μετάφραση;
Συμβαίνει το εξής. Οι Ινδοί που συναντήσαμε εκεί γνώριζαν πως είμαι συγγραφέας και έμαθαν μετά ότι έγραφα το βιβλίο. Έτσι τους είχα στο μυαλό μου όταν έγραφα. Φανταζόμουν ότι θα ήθελαν να το διαβάσουν – χωρίς να με αφορά ο τρόπος.

Η άποψη που μπορεί να σχημάτιζαν διαβάζοντας μετά το βιβλίο σε λογόκρινε; Το λέω γιατί, χωρίς να κολακεύεις, το πρόσημο για τη χώρα είναι μόνο θετικό.
Αυτό που γράφω αυτό ένιωσα. Δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας πολιτικής ορθότητας.

Μέσα από τις αφηγήσεις σου ενώ από τη μία δείχνεις εκστατική μπροστά σε κάτι τόσο καινούργιο και τόσο αλλότριο, την ίδια στιγμή δείχνεις ότι μπορείς να το κατανοήσεις εύκολα.
Ισχύει και πιστεύω ότι αυτό συμβαίνει γιατί είμαι Eλληνίδα. Αν ήμουν Γερμανίδα, Αμερικάνα, Σκανδιναβή ή δεν ξέρω τι άλλο δεν θα μπορούσα να το κατανοήσω με τον ίδιο τρόπο. Ο πολυθεϊσμός του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, τον οποίο δεν τον ζήσαμε αλλά τον έχουμε διδαχτεί με τρόπο που να τον νιώθουμε οικείο, έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τον ινδουισμό που οι ρίζες του χάνονται στην εποχή του σιδήρου. Τις μεταμορφώσεις, τις μορφές που έχουν ανθρώπινα και ζωώδη χαρακτηριστικά ή από την άλλη την αγάπη για το χρώμα στις απεικονίσεις, στους ναούς κ.ά. Επιπλέον με συγκίνησε που σε αυτή τη χώρα με τα χαρακτηριστικά μιας υπερδύναμης, στη χώρα που έχει να επιδείξει τεχνολογικά θαύματα μπορείς ακόμα και σήμερα να διακρίνεις εικόνες και συμπεριφορές που έμειναν σχεδόν απαράλλακτες μέσα στις χιλιετίες. Υπάρχουν αρχετυπικά στοιχεία στο παλιό κομμάτι της που με οδήγησαν και στο δικό μας παρελθόν. Υπάρχει ένα γοητευτικό παλίμψηστο.

Παραξενεύτηκα που δεν καταγράφεις καθόλου στιγμές ή εικόνες ερωτισμού.
Δεν καταγράφω γιατί δεν τον είδα ή δεν τον ένιωσα. Οι αισθήσεις μπορεί να κινητοποήθηκαν αλλά για άλλους λόγους. Δεν είδα, για παράδειγμα, ένα ζευγάρι να περπατάει αγκαλιά ή να φιλιέται. Και είναι παράξενο αν σκεφτείς πόσο εμφανής είναι ο ερωτισμός σε κάποια από τα γλυπτά τους.

Αυτή τη στιγμή φέρε μόνο μια μόνο εικόνα από ταξίδι.
Την άφιξη στο ξενοδοχείο στην Τζαϊπούρ. Βρεθήκαμε ανάμεσα σε τόσα πολλά παγώνια που κυκλοφορούσαν παντού και ελεύθερα, ενώ σε απόσταση αναπνοής υπήρχαν μαϊμούδες. Φυσικά όλο αυτό και με τις αγελάδες που κυκλοφορούν ελεύθερα στους δρόμους. Την εικόνα με τα ζώα ανασύρω.