Tζάιλς Μίλτον: Δίνω φωνή στους νικητές και στους χαμένους

Δημοσιογράφος και συγγραφέας, ο Τζάιλς Μίλτον μετά της ιστορία της Σμύρνης στο πολυδιαβασμένο «Χαμένος παράδεισος» φωτίζει αθέατες πλευρές της μεγαλύτερης θαλάσσιας στρατιωτικής απόβασης και της επικής μάχης που έκρινε το αποτέλεσμα του Β΄ ΠΠ. 75 χρόνια μετά την απόβαση στη Νορμανδία, ή D-Day όπως έμεινε στην ιστορία, ο Μίλτον μέσα από μια εκτεταμένη έρευνα, συνεντεύξεις και χιλιάδες μαρτυρίες περιγράφει την ιστορία από διαφορετική σκοπιά. Του ζητήσαμε να μας αποκαλύψει πώς διαχειρίστηκε το τεράστιο αυτό αρχειακό υλικό και τις πρωτότυπες μαρτυρίες του και να μας μιλήσει για τον «επανακαθορισμό» της ιστορίας, αλλά και το Brexit που τον έκανε να πάρει τη γαλλική υπηκοότητα…

Τι σας έκανε να γράψετε ένα βιβλίο για την απόβαση στη Νορμανδία και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο;
Είναι αμέτρητα τα βιβλία, εξαιρετικά όλα, που γράφτηκαν για την ιστορική D-Day, όλα όμως εξιστορούν τα γεγονότα από την ίδια οπτική, αυτή των αξιωματικών και των στρατηγών, από την πλευρά των ανθρώπων που πήραν τις αποφάσεις, που έστησαν την επιχείρηση. Επιπλέον, αφηγούνται την ιστορία «με τα μάτια» των συμμάχων. Εγώ ήθελα να δώσω φωνή στους στρατιώτες που ρίχτηκαν σε εκείνες τις παραλίες στην αυγή της 6ης Ιουνίου. Πολλοί από εκείνους δεν ήταν ούτε 20 χρονών και καταβεβλημένοι ήδη από ανείπωτο τρόμο. Δεν έγραψαν βιβλία μετά τον πόλεμο, όπως έκαναν οι μεγάλοι στρατηγοί και οι αξιωματικοί, η φωνή τους δεν ακούστηκε ποτέ, τη δική τους ιστορία δεν την είπε κανείς. Βρήκα τα γράμματα που έγραψαν στις οικογένειές τους, τα ημερολόγιά τους, όσα είπαν αργότερα όσοι επέζησαν σε συνεντεύξεις, και τα χρησιμοποίησα για να πω την ιστορία από τη δική τους σκοπιά, να ρίξω φως στο αθέατο. Ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με την πραγματική διάσταση του τρόμου και της φρίκης, συνειδητοποιεί πως εκείνη η επίθεση ήταν επίθεση αυτοκτονίας. Η νίκη σε καμία περίπτωση δεν ήταν εξασφαλισμένη. Το αποτέλεσμα κρεμόταν κυριολεκτικά από μια κλωστή. Είναι οι νεαροί και κατατρομαγμένοι στρατιώτες του βιβλίου μου που άλλαξαν την έκβαση της μάχης. Και όχι οι στρατηγοί, που βρίσκονταν απέναντι, στις ακτές της Βρετανίας.  

Τι αποκομίζει ο αναγνώστης διαβάζοντας το «D-Day»;
Πως εκείνο το ιστορικό «σχέδιο» δεν κερδήθηκε από τους στρατηγούς που έγραψαν αργότερα και εξέδωσαν τα ανδραγαθήματά τους και «καρπώθηκαν» τη μεγάλη νίκη, αλλά από έφηβους στρατιώτες, πολλοί από τους οποίους δεν είχαν βρεθεί ποτέ ξανά στην πρώτη γραμμή, δεν είχαν την εμπειρία της μάχης. Ήθελα επίσης να πω την ιστορία από την πλευρά των Γερμανών. Όταν ακούμε για Γερμανούς στον Δεύτερο Παγκόσμιο το μυαλό μας πηγαίνει στα SS, στην Γκεστάπο. Τις παραλίες της Νορμανδίας όμως υπερασπίζονταν, χωρίς κανένα κίνητρο, στρατιώτες από τη Γερμανία, την Πολωνία, την Ουκρανία... τη δική τους φωνή, τις δικές τους σκέψεις ποιος τις άκουγε; Τα συναισθήματα που ένιωσα διαβάζοντας τις μαρτυρίες τους ήταν δυνατά, σχεδόν κατακλυσμιαία.

Πώς διαχειριστήκατε το τεράστιο, φαντάζομαι, ιστορικό υλικό;
Ήταν εξαιρετικά δύσκολο, είναι αλήθεια. Διάβασα χιλιάδες μαρτυρίες, χιλιάδες έγγραφα, σχεδόν ολόκληρο το αρχειακό υλικό εκείνης της περιόδου. Έκανα έρευνα σε αρχεία στην Αμερική, τον Καναδά, τη Γαλλία, τη Βρετανία και τη Γερμανία. Ύστερα έπρεπε να εντοπίσω και να ξεχωρίσω εκείνες τις ιστορίες τις πιο σχετικές και αυτές που έκρυβαν το ιστορικά «άγνωστο» κομμάτι. Αυτό που έψαχνα ήταν οι ιστορίες των ανδρών που εκείνο το πρωινό βρήκαν μέσα τους το θάρρος να πλησιάσουν και να καταστρέψουν, οι περισσότεροι εντελώς μόνοι τους, ένα γερμανικό φυλάκιο, ένα γερμανικό οπλοπολυβόλο. Ήταν αυτές οι μοναχικές ενέργειες που καθόρισαν την έκβαση της απόβασης εκείνη την ημέρα. Αν μπορούσες να θέσεις ένα φυλάκιο «εκτός», εξασφάλιζες ένα μεγάλο τμήμα παραλίας, δίνοντας την ευκαιρία σε ακόμη περισσότερους άντρες να πλησιάσουν στην ακτή ασφαλείς. Αυτές οι ηρωικές, μοναχικές πράξεις έσωσαν εκατοντάδες ζωές εκείνο το πρωινό.     

Με ποιο τρόπο «φιλτράρατε» τις προφορικές διηγήσεις ως προς την αυθεντικότητα και την αξιοπιστία τους;
Είμαι απόλυτα σίγουρος για την αυθεντικότητα του υλικού που χρησιμοποίησα, το οποίο προερχόταν είτε από πραγματικές προφορικές συνεντεύξεις ή από γραπτές μαρτυρίες. Κυκλοφορούν όμως και πολλές ψεύτικες, οπότε πρέπει να είναι κανείς πολύ προσεκτικός. Για παράδειγμα, ένα από τα πιο γνωστά και πολυδιαβασμένα βιβλία που γράφτηκαν ποτέ στη Βρετανία για την D-Day, το «D-Day Through German Eyes» (Η μεγάλη Απόβαση με τα μάτια των Γερμανών), παρουσιάζεται ως μια συλλογή μαρτυριών γερμανών υπερασπιστών της ακτής. Υπάρχουν όμως αρκετά ασαφή σημεία και εγώ –όπως και αρκετοί άλλοι– είμαι πεπεισμένος πλέον πως ήταν απλά ένα έξυπνα δοσμένο βιβλίο χωρίς ιστορικό υπόβαθρο. Δυστυχώς, πολλοί ιστορικοί έχουν πιστέψει τα γεγραμμένα και έχουν μάλιστα συμπεριλάβει κομμάτια του βιβλίου στις δικές τους έρευνες.    

Πώς επανερμηνεύει κανείς την Ιστορία, η οποία σχεδόν πάντα γράφεται από τους «νικητές»;
Δίνω φωνή τόσο στους νικητές όσο και στους χαμένους. Για μένα ήταν πολύ σημαντικό να πω την ιστορία και από την πλευρά των γερμανών στρατιωτών που βρέθηκαν εκεί και ήταν το ίδιο τρομοκρατημένοι –και απρόθυμοι– με τους επιτιθέμενους στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων. Έχω διαβάσει απίστευτα δυνατές περιγραφές Γερμανών στρατιωτών που βρίσκονταν στην παραλία της Όμαχα... και οι πρώτες γραμμές του βιβλίου «συστήνουν» στον αναγνώστη μια γερμανίδα χειρίστρια ασυρμάτου, η οποία είναι μάλλον και ο πρώτος, σύμφωνα με την ιστορία, άνθρωπος που πληροφορείται πως έχει ξεκινήσει η μεγάλη Απόβαση.  

Μπορούν νέες αφηγήσεις να συνεισφέρουν στον «επανακαθορισμό» της ιστορίας;
Φυσικά και μπορούν. Πιστεύω πως κάθε γενιά ερμηνεύει με τον δικό της τρόπο τα γεγονότα του παρελθόντος. Μέχρι πρόσφατα, κανείς δεν είχε διηγηθεί τα γεγονότα της μεγάλης Απόβασης από την πλευρά των Γερμανών. Γιατί; Διότι κανείς δεν έδειχνε να ενδιαφέρεται. Τώρα όμως που η D-Day έχει περάσει πια στην παγκόσμια ιστορία και αποτελεί κομμάτι μακρινού παρελθόντος, ο κόσμος φαίνεται πιο διαλλακτικός, θέλει να ακούσει και την πλευρά των «κακών» Γερμανών. Επιπλέον, είναι και οι ιστορίες των Γάλλων πολιτών που βρέθηκαν ανάμεσα στα πυρά. Κανείς δεν έχει αναφερθεί στους άμαχους Γάλλους, όμως η ακτή της Νορμανδίας είναι διάσπαρτη από μικρά χωριουδάκια που οι κάτοικοί τους, άντρες, γυναίκες και παιδιά, έγιναν ξαφνικά πρωταγωνιστές στη μεγαλύτερη στρατιωτική επιχείρηση του Β΄ ΠΠ.
  
Τι μήνυμα θέλετε να λάβουν οι αναγνώστες σας διαβάζοντας το «D-Day»;
Πως για τη νίκη της μεγάλης Απόβασης τα εύσημα δεν πηγαίνουν σε μια χώρα αλλά σε πολλές που λειτούργησαν σαν μια ομάδα, με έναν κοινό σκοπό για τον οποίο χρησιμοποίησαν όλα τους τα διαθέσιμα μέσα. Στην εποχή του Brexit και του Τραμπ, αυτό είναι ένα πολύ δυνατό και άκρως σχετικό μήνυμα.  

Πώς βλέπετε το σημερινό παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό και ποια η γνώμη σας για το φλέγον και περίπλοκο ζήτημα του Brexit;
Το Brexit είναι ο ορισμός της «καταστροφής», καταδικαζόμαστε ερήμην από πολιτικούς που λένε ψέματα. Αυτό που συμβαίνει στη χώρα μου σήμερα με θλίβει – τόσο πολύ που πολύ πρόσφατα απέκτησα τη γαλλική υπηκοότητα. Ευτυχώς παντρεύτηκα Γαλλίδα. Η νεότερη γενιά Βρετανών αντιστέκεται στην ιδέα του Brexit, ωστόσο τη φωνή τους πνίγει η πολιτική ορθότητα. Φοβάμαι για το μέλλον. Σε πέντε χρόνια από τώρα, το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να μην υφίσταται. 

Γιατί, πιστεύετε, ο κόσμος δεν μαθαίνει πια από τα λάθη του;
Ίσως γιατί ερμηνεύουμε και επανακαθορίζουμε την ιστορία σύμφωνα με τα «θέλω» μας, με αυτά που αρέσουν σε μας. Για παράδειγμα, η Δουνκέρκη (1940): για τη Βρετανία ήταν μια τεράστια νίκη με τους Βρετανούς μόνους να αντιμετωπίζουν ηρωικά, περήφανα και θριαμβευτικά τους ναζί. Στην πραγματικότητα, όμως, η Δουνκέρκη ήταν η απόλυτη καταστροφή, μια μεγαλειώδης ήττα. Ήταν θαύμα που κατάφεραν να επιβιώσουν τόσοι στρατιώτες. Δυστυχώς η ιστορία της Δουνκέρκης έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον από τους υποστηρικτές του Brexit. Η Βρετανία στέκεται μόνη, υψώνει περήφανα το ανάστημά της, όταν όλοι οι υπόλοιποι βιώνουν την ήττα. Είναι μια τεράστια ανοησία όλο αυτό.   

Πόσο σημαντικό είναι να «συμβουλευόμαστε» και τα γεγονότα του παρελθόντος; Να κοιτάζουμε πίσω στην ιστορία μας;
Επιβάλλεται να κοιτάζουμε πίσω, να ανατρέχουμε στα λάθη μας και να μαθαίνουμε από αυτά. Δυστυχώς, το κάνουμε πολύ σπάνια. 

Πώς και πού σας αρέσει να γράφετε;
Πάντα κάτι γράφω, δουλεύω κάθε μέρα. Πηγαίνω στη Βιβλιοθήκη του Λονδίνου, μια ιδιωτική βιβλιοθήκη στο St. James που ίδρυσε, σύμφωνα με την ιστορία, ο ιστορικός και συγγραφέας Τόμας Κάρλαϊλ. Είναι η μεγαλύτερη ιδιωτική βιβλιοθήκη στον κόσμο, με περισσότερα από ένα εκατομμύριο βιβλία. Ουσιαστικά, κάθε μεγάλος βρετανός συγγραφέας των τελευταίων 175 χρόνων έχει υπάρξει μέλος της: ο Ντίκενς, ο Δαρβίνος, ο T.S. Elliot, η Βιρτζίνια Γουλφ... η λίστα είναι ατελείωτη. 

Ποιο είναι το αγαπημένο σας βιβλίο;
Είναι ένα βιβλίο στο οποίο «επιστρέφω» πολύ συχνά, το «Farewell to Arms» (Αποχαιρετισμός στα όπλα) του Χέμινγουεϊ. Τόσο άμεσο, απόλυτο και υποβλητικό, και ταυτόχρονα απλό και ψύχραιμο.  

Ταξιδέψατε στην Ελλάδα και την Τουρκία όταν γράφατε τον «Χαμένο παράδεισο». Τι μάθατε για τα γεγονότα της Σμύρνης;
Κάποια ενδιαφέρουσα ιστορία; Προς μεγάλη μου έκπληξη, ήταν ελάχιστοι οι απόγονοι των Σμυρνιών που ήξεραν την ιστορία της οικογένειάς τους. Η φυγή των παππούδων τους από τη Σμύρνη ήταν μια εμπειρία τόσο βίαιη, τόσο τραυματική, που δεν θέλησαν και δεν διηγήθηκαν ποτέ και σε κανέναν. Δεν είναι μια ιστορία που διηγείσαι στα παιδιά και τα εγγόνια σου. Με πλησίασαν άνθρωποι, λοιπόν, που διάβασαν το βιβλίο μου, απλά για να μου πουν πως έμαθαν πια τι είχαν υποφέρει οι παππούδες τους. Θυμάμαι μάλιστα, ένας άντρας μου έγραψε για να μου πει πως, επιτέλους, έμαθε πώς πέθανε ο παππούς του (τον είχαν σκοτώσει). Ήταν μια οδυνηρή ιστορία που έβαζε όμως το «λυτρωτικό» τέλος σε ένα κεφάλαιο που παρέμενε, σαν πληγή, ανοιχτό για πάρα πολλά χρόνια.  

---

Το βιβλίο του Tζάιλς Μίλτον «D-Day - Aπόβαση στη Νορμανδία», σε μετάφραση Xρήστου Καψάλη, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας.