Ίψεν για μια ζωή

«Ολόκληρος ο Ίψεν σε μία ώρα» θα ήταν ίσως ένας πιο παιχνιδιάρικος (κατ’ αναλογία με το γνωστό έργο που παρωδεί τα άπαντα του Σέξπιρ), αλλά σαφώς λιγότερο εύστοχος τίτλος, όταν αναφέρεσαι σε μια εργογραφία τέτοιου εύρους και βάθους που σχεδόν προκαλεί δέος στον αναγνώστη.

Ο κορυφαίος Νορβηγός δραματουργός Ερρίκος Ίψεν (1828-1906) μας κληροδότησε ένα σημαντικό όγκο θεατρικών έργων, άνω των είκοσι, που το καθένα τους ακροβατεί σε «επικίνδυνες» θεματικές, σαν αγριολούλουδο στο χείλος φιορδ, χωρίς ποτέ να κατακρημνίζεται σε ανήλιαγα βάθη.

Το άκουσμα του ονόματος του Ίψεν –βαρύ, φορτωμένο με σημασία, «ιερό»– καμιά φορά αποθαρρύνει τον υποψήφιο αναγνώστη ή θεατή. Κακώς, αφού η γλώσσα που χρησιμοποιεί, ιδίως στα γραμμένα σε πεζό λόγο θεατρικά του, ποτέ δεν γίνεται δυσνόητη, ενώ τα θέματα που πραγματεύεται βρίσκουν ανελέητη απήχηση στο σήμερα. Ταυτόχρονα, βέβαια, ο Ίψεν παραμένει ένας κοσμαγάπητος συγγραφέας, που τα έργα του δεν έχουν σταματήσει να ανεβαίνουν, αδιάλειπτα, τα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια (μόνο αυτή τη στιγμή ανεβαίνουν τέσσερα σε αθηναϊκές σκηνές).

Τώρα παρουσιάζεται μια καλή ευκαιρία για όσους θέλουν να μυηθούν στη βιβλιογραφία του ή να τη γνωρίσουν εκ νέου, αφού εκδίδονται τα άπαντα του Ίψεν, από τις εκδόσεις Gutenberg, με εργοβιογραφία, εισαγωγές και επεξηγηματικά σχόλια (σε μετάφραση Θεοδόση Παπαδημητρόπουλου και επιμέλεια Ήρκου Αποστολίδη). Τα πρώτα τέσσερα έργα του που κυκλοφορούν είναι το «Όταν ξυπνήσουμε εμείς οι νεκροί», «Ιωάννης Γαβριήλ Μπόρκμαν», «Ο μικρός Έγιολφ» και «Ο αρχιμάστορας Σόλνες».

Από τα τέσσερα αυτά, το πλέον επίκαιρο είναι ο «Μπόρκμαν», μια τραγωδία για ένα φιλοχρήματο τραπεζίτη που συλλαμβάνεται για κερδοσκοπία και μετά την αποφυλάκισή του εξακολουθεί να τρέφει αυταπάτες μεγαλείου για το μέλλον. Στο σημερινό ισοπεδωτικό σκηνικών των τρανταχτών σκανδάλων, χρεοκοπιών και συλλήψεων, όπου ο υλισμός, η απληστία και ο αριβισμός επιμένουν παρά τις καταστροφικές συνέπειες που επιφέρουν στο άτομο και το σύνολο, οι αναλογίες είναι κάτι παραπάνω από εμφανείς. Ιδιαίτερα σύγχρονο έργο είναι και «Ο μικρός Έγιολφ» που σχεδόν προφητεύει τις πολλαπλές συγκρούσεις που παράγει στην οικογενειακή εστία η ύπαρξη ενός παιδιού και τα διλήμματα που προκύπτουν ανάμεσα στη συζυγική και γονεϊκή αφοσίωση.

Η εποχή του Ίψεν δεν τελείωσε ποτέ. Ο καπιταλιστικός κόσμος που περιγράφει, της εμμονής με την επαγγελματική καταξίωση, της κοινωνικής υποκρισίας, των ενδοοικογενειακών μυστικών, των αδιέξοδων γάμων, του εγνωσμένου ή μη υπαρξιακού κενού που βιώνουν οι κάτοικοι των αστικών κοινωνιών, είναι ο κόσμος που διανύουμε και σήμερα. Τα δράματα του Ίψεν δεν λύνονται με τη θεϊκή παρέμβαση: ένας κόσμος πνιγηρός, χωρίς deus ex machina, στον οποίο ο ίδιος ο άνθρωπος καλείται να κόψει το γόρδιο δεσμό. Το τέλμα του σύγχρονου ανθρώπου το είχε ήδη εικονογραφήσει, επίμονα, εδώ και ενάμιση αιώνα. Και αυτή του η επιμονή τού κόστισε τελικά, στα υστερνά του, το Νομπέλ Λογοτεχνίας, για ένα έργο που τότε κρίθηκε «αθεϊστικό» και «με ριψοκίνδυνες απόψεις πάνω στην ηθική και τη σεξουαλικότητα». Εμείς σήμερα απαντάμε: ένα έργο που αφορά, εξ ολοκλήρου, τη ζωή μας.