«Τα Cantos της εξιλέωσης - Το Canto της τοκογλυφίας - Στίχοι γραμμένοι για την Όλγα», ένα νέο βιβλίο με τα ποιήματα του Ezra Pound (μετάφραση Χάρη Βλαβιανού) κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα.
Δέκα τρία Cantos –ολόκληρα, σχεδιάσματα και αποσπάσματα– και οι «Στίχοι για την Όλγα» είναι το «ψαχνό» του δίγλωσσου αυτού ποιητικού βιβλίου των εκδόσεων Άγρα, στο οποίο ο Χάρης Βλαβιανός μεταφράζει Ezra Pound (1885-1972), τον μείζονα Αμερικανό μοντερνιστή ποιητή, με τον οποίο είχε καταπιαστεί πολύ έντονα και στο παρελθόν.
Μερικά ποιήματα τα μεταφράζει για πρώτη φορά, όμως και όσα είχε μεταφράσει παλιότερα τα έχει ξαναδουλέψει. Επιπλέον, η καλή έκδοση δεν είναι «γυμνή», δεν διαθέτει μονάχα τα ποιήματα: πλαισιώνεται από πρόλογο της Mary de Rachewiltz, Εισαγωγή και Σημειώσεις του ίδιου του Βλαβιανού, Βιβλιογραφία, Βιογραφία - Εργογραφία του Pound και πλούσιο οπτικό υλικό (φωτογραφίες και σχέδια).
Λεπτομερέστερα
Η Mary de Rachewiltz, κόρη του Pound, προλογίζει το βιβλίο αναφερόμενη στη μακρά γνωριμία της με τον μεταφραστή, από το 1999, τότε που αυτός είχε επισκεφθεί την ίδια και τη μητέρα της Olga Rudge στον πύργο τους, για να μελετήσει βιβλιογραφία σχετική με τον Pound. Κάνει επίσης λόγο για τη Mary Barnard, ελληνομαθή (τελικά) οιονεί μαθήτρια του Pound, τον Έλληνα γλύπτη και ποιητή Λεκάκη που εμπνεύστηκε από τον Pound, τις επισκέψεις του ποιητή και της ίδιας στην Ελλάδα κλπ. Εδώ υπάρχει και μια πρώτη αναφορά στα Σχεδιάσματα και Αποσπάσματα των Cantos της Πίζας, καθώς και στη σημασία τους για τους μελετητές του έργου του Pound.
Ο ίδιος ο Βλαβιανός επιλέγει να δομήσει την Εισαγωγή του σε επιστολική βάση, με μορφή γραμμάτων προς τον ποιητή. Έξι κατά βάση μακρές επιστολές, όλες με ανοιξιάτικες ημερομηνίες στα χρόνια 2017-2018, αλλά με ακανόνιστη χρονολογική σειρά, απευθυνόμενες στο δεύτερο ενικό στον «Caro Ezra», συναπαρτίζουν την Εισαγωγή. Εδώ συνυπάρχουν πλείστα όσα στοιχεία, αναφορές και περιδιαβάσεις ενθέτει ο Βλαβιανός με πεδίο αναφοράς τη βιογραφία του Pound και ιδίως τις σχέσεις του με ομοτέχνους (πρώτα πρώτα με τον καλό του φίλο Τ.S. Eliot και τον άσπονδο φίλο του William Carlos Williams από το Πάτερσον, έχει σημασία η καταγωγή), τον φιλοφασισμό του ποιητή, εκδόσεις έργων του, τη μεταφραστική σχέση μεταξύ Pound - Βλαβιανού και πολλά άλλα στοιχεία, άνισης αξίας, μέχρι το τελευταίο γράμμα, που έχει, κατά τη γνώμη μου, και το περισσότερο «ζουμί».
Στο τελευταίο λοιπόν αυτό γράμμα, με ημερομηνία 2 Απριλίου 2017, ώρα 20.50, μεταξύ άλλων υπάρχουν:
Α. Οι σοβαρές αμφιβολίες του ίδιου του Pound για την αξία της ποίησής του, όπως τις είχε εκμυστηρευτεί σ’ ένα φίλο του: «Είναι ασυναρτησίες… Ήξερα τόσο λίγα για τόσο πολλά πράγματα… Διάβασα πολύ λίγα βιβλία… Μάζευα ετούτο ή εκείνο το πράγμα που μ’ ενδιέφερε και μετά τα χρησιμοπιούσα όλα μαζί, χωρίς να ξεδιαλέγω… Αλλά αυτός δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να φτιάξεις ένα έργο τέχνης».
Β. Αποσπάσματα από τα Cantos CXVI και CXV, που αποτελούν απάντηση του ίδιου του Pound στις παραπάνω αμφιβολίες του, για τα οποία ο Βλαβιανός αποφαίνεται, νομίζω πολύ σωστά: «Είναι πράγματι αληθινή ποίηση. Μέσα από μια διαδικασία απογύμνωσης, ό,τι έχει απομείνει είναι λιτό σε λέξεις, αλλά πλήρες νοήματος».
Γ. Σοβαρές κριτικές παρατηρήσεις που ταιριάζουν σε μια Εισαγωγή και μάλιστα δικαιολογούν και τον τίτλο της κεντρικής ενότητας του βιβλίου, δηλαδή «Tα Cantos της εξιλέωσης»: «Το κεντρικό θέμα για μένα, σ’ αυτά τα Cantos, είναι η συμπόνια… παρουσιασμένη με σεβασμό και ταπεινοφροσύνη, η οργή και ο διδακτισμός έχουν πλέον παραμεριστεί… Αυτοκατηγορείσαι τώρα γιατί δεν είδες καθαρότερα στο παρελθόν… Βασανίζεσαι συνεχώς από τις αμφιβολίες…». Τελικά, ο μεταφραστής δικαιολογεί πλήρως τον ποιητή και για τις αρχικές του χίμαιρες και –φυσικά– για τη μεταστροφή του, αποδίδοντάς του αγνά κίνητρα και λογίζοντας τα Cantos αυτά (γραμμένα εν πολλοίς σε συνθήκες εγκλεισμού – μεταξύ φυλακής και ψυχιατρείου, αφού ο Pound είχε συλληφθεί μεταπολεμικά για εσχάτη προδοσία), εξιλεωτικά.
Όσον αφορά τώρα το περιεχόμενο των Cantos / Σχεδιασμάτων / Αποσπασμάτων, η μεν μεταφραστική δουλειά του Βλαβιανού είναι μια χαρά (το μετάφρασμα εννοώ), αλλά για το πρωτότυπο έχω την ταπεινή γνώμη ότι –για ένα μεγάλο μέρος του τουλάχιστον– ισχύει αυτό που ο ίδιος ο Pound είχε πει νωρίτερα για την ποίησή του: «Είναι ασυναρτησίες». Ή έστω εκζήτηση. Οι Σημειώσεις του μεταφραστή (που εμφανίζεται και ως εκδότης/επιμελητής –εννοώ editor, όχι publisher– σε δύο κομμάτια, βαφτίζοντάς τα με λατινική αρίθμηση σε αγκύλες, πράγμα θεμιτό στη συγκεκριμένη περίπτωση) εξαιρετικές. Αλλά έχει νόημα μια ποίηση που οι Σημειώσεις αυτές είναι (καθ’ υπερβολήν το λέω) σχεδόν τόσες, όσες και οι πρωτότυποι στίχοι;
Ακολουθεί στην έκδοση το «Canto της τοκογλυφίας», το XLV. Πρόκειται για σαφώς πιο επικεντρωμένο, ευσύνοπτο ποίημα, δυο σελίδες όλες όλες. Η εκζήτηση είναι μικρότερη, τα συνεχή αγγλικά είναι περισσότερα απ’ ό,τι στα προηγούμενα ποιήματα, οι αλλότριες και/ή ιδιωτικές αναφορές πολύ λιγότερες. Η λέξη που κυριαρχεί κι επαναλαμβάνεται είναι η λατινική usura = τοκογλυφία. Κι εδώ η μετάφραση τα βγάζει πέρα, ενώ οι μιας σελίδας Σημειώσεις βοηθάνε πολύ.
Τέλος, έρχονται οι «Στίχοι για την Όλγα». Εδώ βρήκα εξαιρετικά σημεία μεταερωτικής ποίησης από τον Pound για τη σύντροφό του, με την οποία είχαν ξανασμίξει μετά από κάποια χρόνια διάστασης (1954 - 1962). Και λέω μεταερωτικής γιατί Pound είναι, δεν υπάρχουν εδώ αγάπες και λουλούδια. Υπάρχουν αναφορές στη μαγκιά της Όλγας (επαγγελματίας του βιολιού) απέναντι στο Μουσολίνι (ερασιτέχνης του ίδιου οργάνου), αναφορές σε τόπους της κοινής τους ζωής στην Ιταλία καθώς και στίχοι σαν αυτούς: «Οι στίχοι αυτοί ανήκουν / στο έσχατο CANTO / ό,τι κι αν γράψω στο μεταξύ» (και πραγματικά ακολούθησαν κι άλλοι, δεν τέλειωσε μ’ αυτούς). Οι δε τελευταίοι φαίνεται πως γράφτηκαν λίγο πριν τον θάνατό του. Και στο κομμάτι αυτό η δουλειά του μεταφραστή - επεξηγητή είναι θηριώδης.
Δύο μικρές ενστάσεις
Ο όρος «Σημειώσεις» χρησιμοποιείται τόσο για αποσπασματικά σχεδιάσματα του ίδιου του Pound, όσο και για επεξηγηματικά στοιχεία που παραθέτει ο μεταφραστής, πράγμα που μπορεί να προκαλέσει –πρόσκαιρη πάντως– σύγχυση στον αναγνώστη. Αρκετά ξένα ονόματα καταγράφονται άλλοτε με ελληνικό, άλλοτε με λατινικό αλφάβητο, πράγμα που επίσης μπορεί να προκαλέσει –μονιμότερη– σύγχυση στον αναγνώστη. Παράδειγμα ο ίδιος ο Pound/Πάουντ. Αν υπάρχει κάποιο κριτήριο επιλογών για τη δισημία αυτή, εμένα μού διέφυγε.
Προσωπική γνώμη: σε αντίθεση με άλλους κορυφαίους μοντερνιστές του 20στού αιώνα, που είτε τους εκτιμώ πολύ (π.χ. ο μεγάλος Ιρλανδός πεζογράφος) είτε δεν έχω γνώμη, γιατί δεν ξέρω καλά το έργο τους (π.χ. ο μεγάλος Γαλλοεβραίος πεζογράφος), είτε δεν με τρελαίνουν αλλά μου δίνουν πράγματα (π.χ. ο «Possum»), ποτέ δεν συμπάθησα τον Pound. Οι φίλοι ωστόσο του μεγάλου Αμερικανού ποιητή θα εκτιμήσουν το παρόν βιβλίο για το νέο υλικό, αλλά και την αρτιότητα της δουλειάς και τη φιλοτιμία των συντελεστών (μεταφραστής, εκδότης). Εδικά σε μια εποχή που διάφοροι επιμένουν να αποκαλούν «μετάφραση» μια διαδικασία «διαισθητική», «με την καρδιά», «δίχως λεξικό», με σώρευση συνώνυμων λέξεων κατά βούληση, η εμμονή του Βλαβιανού και άλλων αληθινών μεταφραστών στη συνέπεια αποτελεί σχεδόν καλλιτεχνική στράτευση.
Info
«Τα Cantos της εξιλέωσης - Το Canto της τοκογλυφίας - Στίχοι γραμμένοι για την Όλγα» Εισαγωγή, μετάφραση, σημειώσεις Χάρης Βλαβιανός. Πρόλογος Mary de Rachewiltz». Δίγλωσση έκδοση, εκδ. Άγρα
Ένα βιβλίο μυστηρίου για ένα κορίτσι που μεγαλώνει προσπαθώντας ν’ ανακαλύψει τον εαυτό του, αλλά και το κατά πόσο ο Αμερικανός πατέρας του ήταν μπλεγμένος με την Απριλιανή χούντα
Μιλήσαμε για το νέο του βιβλίο, ένα μυθιστόρημα για τη μονίμως φευγαλέα αίσθηση της μητέρας του, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η μνήμη πλάθει την προσωπική ιστορία
20°
