Ανν Κάρσον, η ποιήτρια των ανατροπών

Είναι μια από τις διασημότερες ποιήτριες διεθνώς, δεινή εκπρόσωπος των πλέον ανανεωτικών τάσεων της ποίησης, πιονέρισσα της γραφής που χαράσσει συνεχώς νέα όρια μεταξύ των ειδών και εξαιρετική, όπως αποδείχθηκε, ως φυσική παρουσία, ως φωνή και ως σωματική εκφορά, μέσα στον χώρο. Η Καναδή Αν Κάρσον βρέθηκε στις 2 Δεκεμβρίου στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος, στα πλαίσια διαλέξεων στη μνήμη του Κίμων Φράιαρ, προκειμένου να διαβάσει (αντί της τυπικής διάλεξης) το ανατρεπτικό έργο της «Antigonick», για όσους από εμάς είμασταν τυχεροί να παραβρεθούμε στο event.

Αφορμή βέβαια στάθηκε και η κυκλοφορία του βιβλίου της «Λίγα λόγια» (εκδ. Πατάκη), του πρώτου βιβλίου ποίησής της (αν πρέπει, καταχρηστικά, να χρησιμοποιήσουμε έναν όρο για τα πεισματικά αταξινόμητα γραπτά της), που μετέφρασε και επιμελήθηκε ο καλός της φίλος, ποιητής Χάρης Βλαβιανός. Είναι η πρώτη φορά που μεταφράζεται ολόκληρο βιβλίο της στα ελληνικά, αν και την πρωτοποριακή ποίησή της μας την είχε συστήσει ήδη το 2010 με ολόκληρο  τεύχος-αφιέρωμα στην «Ποιητική» του ο Βλαβιανός, με τη μεταφραστική σύμπραξη των Βασίλη Αμανατίδη, Δέσποινας Ρισσάκη και Νίνας Μπούρη. (Διαβάστε εδώ αποσπάσματα από τα «Λίγα λόγια»).

Η ίδια η Κάρσον, γεννημένη στο Τορόντο το 1950, είναι ελληνίστρια, καθηγήτρια κλασικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, μεταφράστρια από τα αρχαία ελληνικά (Σαπφώ), λάτρης των ηφαιστείων, και όπως μου λέει ο Χάρης Βλαβιανός «ντροπαλός άνθρωπος, που δεν θέλει να τον κατατάσσουν σε κατηγορίες, με ζωηρή αίσθηση του χιούμορ». Αυτή ακριβώς η αψήφηση κάθε κατηγοριοποίησης φαίνεται να είναι στόχος ζωής για την Κάρσον, αρχής γενομένης από τη γραφή της. Πεζά; Ποιήματα; Πεζοποιήματα; Σημειώσεις; Αυτοβιογραφικά θραύσματα; Δοκίμια; Τα όρια μεταξύ των ειδών αμβλύνονται και η ίδια εντείνει ακόμα περισσότερα αυτή την εντύπωση, βαφτίζοντας κείμενά της ακόμα και με μουσικούς ή χορευτικούς όρους (π.χ. «Μυθοπλαστικό δοκίμιο σε 29 τάνγκο»).

Εύλογα, κοινό και κριτικοί «άργησαν» να πιάσουν το νόημα της Κάρσον, που προσπαθεί να κάνει κάτι καινούργιο με κάθε φράση, κάθε πρόταση. Μόλις στα 42 της, το 1992, έβγαλε το πρώτο βιβλίο, το «Λίγα λόγια» (Short talks). Γρήγορα σημείωσε επιτυχία, κέρδισε πολλά σημαντικά βραβεία (Υποτροφία ΜακΆρθουρ, η πρώτη γυναίκα που βραβεύτηκε με το Τ. Σ. Έλιοτ Βραβείο της Ποίησης) και καθιερώθηκε με το αριστούργημά της «Αυτοβιογραφία του Κόκκινου» (1998), βιβλίο στο οποίο συνδυάζονται η ιδέα της περί ποίησης, μια συνέντευξη, ένα ποίημα του Στησίχορου για τον μυθολογικό Γηρυόνη, και μέσα από όλα αυτά συντίθεται αυτό που η ίδια ονομάζει «ένα μυθιστόρημα σε στίχους». Φέτος κυκλοφόρησε ένα τύποις σίκουελ του, το φιλόδοξο «Red Doc>».

Το «Λίγα λόγια», δίγλωσση έκδοση σε μετάφραση του Χάρη Βλαβιανού, είναι ενδεικτικό του ύφους της. Κείμενα που λάμπουν σαν παράξενα υβρίδια στον πάτο της θάλασσας, ενίοτε δυσερμήνευτα: δύσκολο να καταλάβεις το σχήμα και τη μορφή τους, σαν ένα πλάσμα παράξενο στην όψη αλλά αφοπλιστικά όμορφο. Με αυτό το βιβλίο λάνσαρε ένα νέο είδος ποίησης, που μοιάζει πρόδρομος της σημερινής θραυσματικότητας του διαδικτυακού λόγου, με σκέψεις πάνω σε θέματα τόσο διαφορετικά όσο η Μπριζίτ Μπαρντό και οι αδελφές Μπροντέ. Όλη η ποίησή της βασίζεται πάνω σε juxtapositions (αντιπαραθέσεις), μείγμα στοιχείων του Δυτικού Κανόνα και της επικαιρότητας, όπως μου εξηγεί ο Χάρη Βλαβιανός. Υπό αυτή την έννοια, ο συνειρμικός τρόπος σύνθεσης των έργων της και η μόνιμη λαχτάρα της για πειραματισμό μοιάζει να βαδίζει στην παράδοση των έργων της Βιρτζίνια Γουλφ και της Γερτούδης Στάιν, συγγραφείς που διόλου τυχαία αναφέρονται, οι ίδιες ή τα έργα τους, στα «Λίγα λόγια».

Βλέποντας την ποιήτρια από κοντά στην εκδήλωση στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος, σκέφτομαι ότι τα πάντα της φωνάζουν «αντισυμβατικότητα», αλλά με έναν τρόπο ήπιο, ευγενικό, όχι κραυγαλέο. Με ανδρόγυνο ντύσιμο α λα Άνι Χολ, ψηλή, με μία φωνή ήρεμη, ελαφρά χρωματισμένη με ειρωνεία, καταπραϋντική και συνάμα οξεία, η Κάρσον διάβασε τον ρόλο του Χορού στη διασκευή της πάνω στη σοφόκλεια τραγωδία «Αντιγόνη». Περισσότερο διασκευή παρά κλασική μετάφραση, αφού η Κάρσον διασπείρει εμβόλιμα στοιχεία (υπάρχουν ρητές αναφορές από τον Μπέκετ μέχρι τον Χέγκελ), ανασύρει στην επιφάνεια υπαινικτικά κομμάτια του κειμένου, δίνει ή αφαιρεί φωνή από χαρακτήρες (η μοναδική εμφάνιση της Ευρυδίκης επί σκηνής αποκτά μία εντελώς διαφορετική βαρύτητα, σαν η Κάρσον με τρυφερότητα να της χαρίζει τον χρόνο και τη δέουσα φόρτιση που ποτέ δεν της χάρισε ο Σοφοκλής) και διανθίζει την τραγωδία με χιούμορ, αυτοσαρκασμό και αυτοαναφορικότητα. Τους υπόλοιπους ρόλους διάβασαν μέλη του διδακτικού προσωπικού του Κολλεγίου, μεταξύ αυτών και ο ίδιος ο Βλαβιανός.

Εικονογράφηση της Μπιάνκα Στόουν για το «Antigonick»

Η πιο ριζοσπαστική επέμβαση στην τραγωδία ήταν η εισαγωγή του Νικ, ενός βωβού προσώπου που μετράει με μεζούρα τους ήρωες, παίρνει κυριολεκτικά τα μέτρα τους, ως ζωντανή ενσάρκωση της αγγλικής έκφρασης “nick of time”, δηλαδή στην «κόψη του χρόνου» - εξού και ο υβριδικός τίτλος «Antigonick». Ο χρόνος, άλλωστε, και η αίσθησή του, είναι μια από τις σταθερές θεματικές στο έργο της Κάρσον και ένας από τους άξονες με τους οποίους προσέγγισε το κλασικό έργο του Σοφοκλή. Αν η Αντιγόνη - που το ίδιο το όνομά της, ως «αντίθετο της γέννας», μας προσκαλεί να δούμε κάτι το αλλούτερο, όπως τόνισε στην εισαγωγή της στην ανάγνωση του έργου η Κάρσον - γεννήθηκε για να αγαπά, η ίδια η Κάρσον φαίνεται πως γεννήθηκε για να αψηφά τις ταξινομήσεις, εντός και εκτός ποίησης.