Βιβλιο

«Ο κόσμος των πραγμάτων» του Γιάννη Στεφανάκι

Και το εντελώς ανανεωμένο «Νέο Επίπεδο»

Δημήτρης Φύσσας
ΤΕΥΧΟΣ 704
2’ ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Ο Γιάννης Δ. Στεφανάκις εξέδωσε μια ποιητική συλλογή με τον τίτλο «Ο κόσμος των πραγμάτων» και ένα ριζικά ανανεωμένο «Νέο Επίπεδο».

Με διπλό «χτύπημα» ήρθε ο Απρίλης του 2019 για τον Γιάννη Δ. Στεφανάκι, τον πολύμοφο αυτό δημιουργό, που με μεγάλη άνεση κινείται ανάμεσα σε ποιήματα, εικόνες, εκδόσεις περιοδικών, τυπογραφικά στοιχεία, χαρακτικά και ποιος ξέρει πόσα άλλα πεδία: μια ποιητική συλλογή με τον τίτλο «Ο κόσμος των πραγμάτων» και ένα ριζικά ανανεωμένο «Νέο Επίπεδο», το καλλιεχνικό περιοδικό που διευθύνει.

Έργο από την έκθεση του Γιάννη Στεφανάκι, «Ταξίδι στην Ουτοπία» στην Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, που διαρκεί μέχρι τις 30/5/2019

Ο «Κόσμος των πραγμάτων» αποτελείται από 69 άτιτλα, σύντομα, πυκνογραμμένα, με έντονο αρχίγραμμα και σε ελεύθερο στίχο ποιήματα (ένα από τα οποία είναι «σπονδυλωτό»), πολυτονικά μεν, μα ιδιοστικτικά: απουσιάζουν πλήρως θαυμαστικά (ευτυχώς), κόμματα, τελείες (επομένως κανένα ποίημα δεν «τελειώνει»), ενώ εμφανίζονται άπαξ αποσιωπητικά κι ένα ερωτηματικό, και ολιγάκις εισαγωγικά. Από την άλλη πλεονάζουν οι παύλες (μονές, διπλές) και οι συνήθως περιφρονημένες άνω τελείες. Για τον υποψιασμένο αναγνώστη, ο τίτλος ξεκλειδώνεται εξαρχής μέσα από το (μονοτονικό και με κανονική στίξη) κείμενο του οπισθόφυλλου, που αρχίζει έτσι: «Τα πράγματα υπήρχαν πριν οι λέξεις έρθουν να τα ονοματίσουν, να δώσουν υπόσταση σε μια κρυμμένη δύναμη» και υπογράφεται από τον ίδιο το δημιουργό, στον οποίο οφείλεται και το όμορφο λάδι σε μουσαμά που κοσμεί το εξώφυλλο. 

Από την άποψη  του περιεχομένου, κυριαρχούν, κατά τη γνώμη μου, τα εξής βασικά στοιχεία:

• Αντίθεση ανάμεσα στην παιδική ηλικία / χωριό / φύση / απλή ζωή - στην ώριμη ηλικία / πόλη / τεχνητό περιβάλλον / σύνθετη ζωή
• Θρησκευτικότητα (αμυδρά στο περιεχόμενο, εντονότερα σε επιλεγμένες λέξεις, φανερή σε μερικές ευθείες αναφορές)
• Η ίδια η ποίηση και το όργανό της, οι λέξεις (ακόμα και χωριάτικες ιδιωματικές, μη επεξηγούμενες) 
• Διακαλλιτεχνική επικοινωνία, ιδίως με εικαστικές αναφορές 
• Ετερόφυλος ερωτισμός
• Η ζωή που προχωράει προς το θάνατο  
• Μετρημένα ποιητικά «παιχνίδια», όπως παρηχήσεις, μεταφορές, μνήμες δημοτικών τραγουδιών κλπ 
(Φυσικά υπάρχουν και πολλά άλλα στοιχεία, αλλά, πάντα κατά τη γνώμη μου, έχουν μικρότερη αντιπροσώπευση). 

Θα ήθελα να τονίσω ότι κανένα από τα στοιχεία της ποίησης του Στεφανάκι δεν δίνεται απλοϊκά. Ας μην περιμένει κανείς εδώ ευθεία νοσταλγία της φύσης ή καμιά νεορθόδοξη στράτευση – όχι. 

Ας δώσω μερικά παραδείγματα: 

[Σταφύλι στο μπόι τ’ αγοριού]
…βουνό που πίστευα ο κόσμος σταματάει
(…) παππούς γιαγιά πατέρας ζωντανά
(…) Τώρα στη Σόλωνος μοιράζω ποίηση 
κι η πίεση του χρόνου μεγαλώνει.
[Με χαρά ο τρελός του χωριού] 
Με χαρά ο τρελός του χωριού 
εφρόντιζε
τα ταπεινά τα πετεινά και τους αγίους.

Το σύνολο συνθέτει  μια εντύπωση προσωπικών σπαραγμάτων, μα ένα «εγώ» (πάντα ένα «εγώ»)  που περιφέρεται ταπεινό και καταγράφει, με συνεχή λυρική προδιάθεση και με τίποτα επικό, ηρωικό ή συλλογικό, ενίοτε, μάλιστα, με ειρωνεία και σαρκασμό, και –σχεδόν πάντα– με απρόσμενες άφθαρτες τελικές διατυπώσεις, την αυτογνωστική πορεία προς τον θάνατο.  

Η γνώμη μου αυτή επιτείνεται αν βάλω δίπλα-δίπλα τα πρώτα δύο ποιήματα και το τελευταίο, παραλείποντας τα ενδιάμεσα: το πρώτο λέει πως ο γράφων είναι ποιητής  («κεντάω στίχους») και το δεύτερο αλαφροΐσκιωτος. Το τελευταίο, πάλι, αφού έχουν μεσολαβήσει τα δεκάδες ενδιάμεσα, είναι μια αναλογία που «κλείνει τον προσωπικό κύκλο», διατυπωμένη σε δεύτερο πρόσωπο «εις εαυτόν»:  

[Όπως δέντρο αποδιώχνει] 
Όπως δέντρο αποδιώχνει 
τον καρπό
που δεν μπορεί να θρέψει
έτσι κι εσύ εκδίωξες τη ζωή
που βάρος σού είχε γίνει.

«Νέο Επίπεδο»
Το καλλιτεχνικό περιοδικό του Στεφανάκι είναι πραγματικά νέο και να γιατί:

• Είναι ένα κάθετο δωδεκασέλιδο πολύπτυχο μικρού σχήματος 
• Είναι freepress, που βγαίνει σε4 1.549 αντίτυπα (το δικό μου έχει χειρόγραφο αριθμό 1.146)
• Οι 12 ενωμένες σελίδες διαθέτουν ένα εξώφυλλο και έντεκα κείμενα
• Το εξώφυλλο καλύπτεται από τον τίτλο, ένα σχέδιο με την υπογραφή «Μ. Βασιλάκου» κι ένα μότο του Παπαδιαμάντη 
• Τα κείμενα τα υπογράφουν έντεκα διαφορετικοί δημιουργοί και καλύπτουν ποικίλα πεδία πολιτισμού και ευρύτερου δημόσιου βίου 
• Υπάρχει ένα σολωμικό απόσπασμα που «τρέχει» στίχο το στίχο στο κάτω περιθώριο των περισσότερων σελίδων
• Εμφανίζονται  πέντε ενδιάμεσα σχέδια ζωγράφων.

Θαύμασα το ευσύνοπτο και την πυκνότητα όλων των κειμένων. Περισσότερο μ’ «αγγίξανε» τα κείμενα του Σταματόπουλου, της Φωσκόλου και της Κιτσιλή.