Γιατί είμαστε αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας

Χάρτες. Και φυσικά σύνορα. Χάρτες. Και άσκηση πολιτικής. Χάρτες. Και η αναλλοίωτη γεωγραφική πραγματικότητα. Αν οι πολιτικές κινήσεις στη διεθνή σκακιέρα εξηγούνται με όρους συγκυριακής άσκησης πολιτικής που την καθοδηγούν οι καθημερινές διακυμάνσεις, όπως αυτές διαμορφώνονται από την οικονομία, τις κοινωνικές συγκρούσεις, τη διεθνή επικαιρότητα, τις βραχυπρόθεσμες ή μεσοπρόθεσμες επιδιώξεις των ισχυρών, είναι οι χάρτες που μας εξηγούν το γιατί. Ο Tim Marshall με το βιβλίο του «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας» προσεγγίζει αυτό το γιατί.

Στο μικροσκόπιο του οξυδερκούς συντάκτη του Sky News, του πολεμικού ανταποκριτή στους πολέμους της Κροατίας, της Βοσνίας, του Αφγανιστάν, του Ιράκ, στο Λίβανο και το Ισραήλ, μπαίνει η πανάρχαια και παραγνωρισμένη στις μέρες μας σχέση της λήψης πολιτικών αποφάσεων και της γεωγραφικής πραγματικότητας.

Ο λόγος του Marshall δεν είναι απλά ενδιαφέρων γιατί καταπιάνεται με μία παράμετρο, αυτή  της ασκούμενης από τα κράτη πολιτικής με την τοποθέτηση του «γεω» πριν την πολιτική, παράμετρο αθέατη για τους πολλούς. Είναι συναρπαστικός, συχνά καθηλωτικός, γιατί βάζει τον αναγνώστη να διακρίνει την ιστορική πορεία των γεγονότων όπως αυτά διαμορφώθηκαν από το «γεω», τη σύγχρονη αξία των τριών αυτών γραμμάτων, αλλά και τη μελλοντική προβολή των εξελίξεων εξαιτίας της γεωπολιτικής. 

Τα βαθύτερα αίτια των βίαιων εκκαθαρίσεων και της ένταξης περιοχών σε σφαίρες επιρροής αποτέλεσαν το έναυσμα για την ενασχόλησή του με τη γεωπολιτική παράμετρο των διεθνών εξελίξεων. Αρχικά, μια φαινομενικά ασήμαντη κοιλάδα στη Βοσνία που έπρεπε, σύμφωνα με τους στρατιωτικούς να καταληφθεί, όπως αργότερα στο Κόσσοβο, πιο μετά στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στη Συρία, αποκάλυπτε στον συγγραφέα τον τρόπο λήψης αποφάσεων για μείζονες στρατιωτικές επιχειρήσεις με καθοριστικές πολιτικές συνέπειες. 

Τον Marshall απασχολούν δέκα περιοχές του πλανήτη, στις οποίες η γεωγραφία παίζει διαχρονικά καθοριστικό ρόλο στην άσκηση πολιτικής. Αρχίζει με τη Ρωσία, που είναι και ο σημαντικότερος χώρος σχέσης γεωγραφίας και πολιτικής στον πλανήτη. Η απέραντη επίπεδη έκταση της βορειοδυτικής πεδιάδας, το μαλακό υπογάστριο της χώρας που δέχεται ιστορικά αλλεπάλληλες επιθέσεις. Τα λιμάνια που παγώνουν το χειμώνα, η ενεργειακή αυτάρκεια της χώρας και η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης, οι απέραντες απρόσιτες εκτάσεις, η αχανής Σιβηρία, όλα αποτελούν ένα ολόκληρο πλέγμα προβλημάτων και λύσεων. Ακολουθούν η Κίνα, με την επιθυμία της να εξελιχθεί σε δύναμη δύο ωκεανών, με την αλματώδη ανάπτυξή της, με τα στεγανά της στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι ΗΠΑ παρουσιάζονται σε συνάρτηση με την ιστορική διαδρομή της διαμόρφωσής τους, καθώς αναλύεται η φυσική ασφάλεια και ενότητα που ακολουθεί τους Αμερικανούς, τόσο διαφορετικούς αλλά και τόσο συμπαγείς κάτω από την έννοια του έθνους.

Συνεχίζει με τη Δυτική Ευρώπη, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή, την Ινδία και το Πακιστάν, την Κορέα και την Ιαπωνία, τη Λατινική Αμερική, παρουσιάζοντας τον καταλυτικό ρόλο οροσειρών, ποταμών, πεδιάδων, γεωφυσικών σχηματισμών, λιμανιών για την οικονομία, την κοινωνική διάρθρωση, τις διεθνείς σχέσεις, τις συμμαχίες και τις συρράξεις. Για να καταλήξει στην Αρκτική που αποτελεί και την πραγματική έκπληξη του βιβλίου, διότι μοιάζει αυτό το δυσπρόσιτο και αφιλόξενο κομμάτι του πλανήτη να αποτελεί ένα πεδίο μάχης που το ορίζει ο φόβος και η απληστία των κρατών. 

Η γεωγραφία για τον Marshall είναι ένα είδος φυλακής. Ορίζει τι μπορεί να κάνει ένα έθνος, ποια περιθώρια δραπέτευσης μπορούν να δημιουργήσουν οι ηγέτες. Με το βιβλίο του ανοίγει ένα παράθυρο σε μια άλλη οπτική των εξελίξεων, πολύ προκλητική, πολύ στερεή στη δομή της, εξαιρετικά εύληπτη για τον απλό αναγνώστη. Και μας υπενθυμίζει ότι, ενώ έχουμε απλώσει τα χέρια μας στα άστρα, ίσως πρέπει να τα ενώσουμε ξανά εδώ στη γη για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις συνεχείς και καθοριστικές για την πορεία μας προκλήσεις.