Ένας χρόνος χωρίς τον Philip Kerr

Από το 1989 έως το 2018, το αστυνομικό μυθιστόρημα αποθεώθηκε μέσα από ένα νέο είδος αλητήριου νουάρ. Σαρδόνιος, ατακαδόρος, μπαρουτοκαπνισμένος, χασούρης, ανέστιος, άφραγκος, πότης, καπνιστής, γυναικάς, ο ντετέκτιβ Μπέρνι Γκούντερ διέσχισε την υδρόγειο, από τα χαρακώματα του ανατολικού μετώπου και τα ερείπια της κεντρικής Ευρώπης ως τις δικτατορίες της Λατινικής Αμερικής και στην πορεία κατέκτησε ορδές αναγνωστών διακηρύσσοντας το πιο αληθινό μήνυμα της οικουμένης: Δεν υπάρχουν όρια στο πόσο μακριά μπορεί να σε ταξιδέψει ένα καλό βιβλίο. Μακριά από τις ξενέρωτες πένες των κυριλέ whodunit, ο Philip Kerr έγραψε μυθιστορήματα που ξεδιπλώνονταν σαν μυθικά φιλμ νουάρ στους κακοφωτισμένους διαδρόμους της Ιστορίας, με καλοζυγισμένες δόσεις ντοκουμέντου, μυθοπλασίας και φιλοσοφικής σκέψης. Γευτείτε οποιονδήποτε τόμο από την ογκώδη βιβλιογραφία του πρόωρα χαμένου συγγραφέα και θα διαπιστώσετε το προφανές: Nobody does it better.

Η σάγκα ξεκίνησε με την «Τριλογία του Βερολίνου»: «Οι Βιολέτες του Μάρτη» (1989), «Ο χλομός εγκληματίας», (1990) «Γερμανικό ρέκβιεμ», (1991). Ο Μπέρνι Γκούντερ, σειριακός ήρωας του Philip Kerr συστήθηκε μέσα από ένα μυθιστορηματικό τρίπτυχο το οποίο τον τοποθέτησε σε μια μοναδική, ολοδική του κλάση. Με αφηγηματική έδρα την επικράτεια του «ιστορικού νουάρ», ο γερμανός ντετέκτιβ περιδινήθηκε σε πραγματικά γεγονότα της τραυματικής ιστορίας του 20ου αιώνα και συναναστράφηκε υπαρκτά πρόσωπα του επιχειρησιακού θεάτρου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τον γνωρίσαμε στην προπολεμική Δημοκρατία της Βαϊμάρης, βιώσαμε στο πλάι του τον εθνικοσοσιαλιστικό ζόφο και πήραμε το κατόπι του στο μέτωπο, προτού ιχνηλατήσουμε τις διαδρομές του στην καθημαγμένη μεταπολεμική Βιέννη. Ακολούθησαν οι ψυχροπολεμικές διαδρομές του στο Μόναχο, το Μπουένος Άιρες, την Αβάνα, την Πράγα, την Κυανή Ακτή, την Αθήνα, οπουδήποτε μια αποστολή υποσχόταν την επιβίωση ή το ξεσκέπασμα ενός εγκληματία πολέμου.

«Μοιραία Πράγα», «Άνθρωπος χωρίς ανάσα», «Φλόγα που σιγοκαίει», «Η γυναίκα από το Ζάγκρεμπ», «Αν οι νεκροί δεν ανασταίνονται», «Η άλλη πλευρά της σιωπής», «Φοβού τους Δαναούς». Γρήγορα, πυρετικά μυθιστορήματα που κινήθηκαν σαν κάμερες, περιγράφοντας χώρους που τέμνονται –την πολιτική και την κοινωνία, το άτομο και τη θέση του στην Ιστορία, τις τέχνες, τον Τύπο, τα ήθη και το νάιτλάιφ– και στην καρδιά τους, περιέγραψαν τους ανθρώπους που συγκλίνουν ή αποξενώνονται, τους ρόλους τους ως αγίους ή αμαρτωλούς.

Τηλεοπτική συνέντευξη που έδωσε το 2015 στην Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη και στον Σπύρο Γιανναρά:

Έγραψε με επίκεντρο τον πόλεμο, ωστόσο δεν κατέθεσε έργο αναλωμένο γύρω από τη φρίκη και το μεγαλείο ούτε για ένα ακόμη ιστορικό χρονικό. Πρόκειται για κάτι βαθύτερο και ευρύτερο. Για μια τοιχογραφία της Ευρώπης και των πληθυσμών της, για μια ήπειρο που αυτοκαταστράφηκε μεθοδικά, που ερωτοτροπεί διαχρονικά με τον πόνο και τη δόξα. Τα βιβλία του βρέθηκαν στη γραμμή της μεγάλης λογοτεχνικής παράδοσης και η λάμψη τους δε χάνεται, έστω και αν ο δημιουργός τους είπε την οριστική του κουβέντα, όπως δε χάνονται ο παλμός της δράσης του, οι μνημειώδεις χαρακτήρες του, τα απίθανα θηλυκά που επινόησε.

Τον συναντήσαμε τέτοιες μέρες, άνοιξη του 2016. Έδειχνε νέος, κατακλυζόταν από ιδέες και έσφυζε από ενεργητικότητα. Δούλευε με θέρμη πάνω σε έναν καινούργιο χαρακτήρα, τον ποδοσφαιροτραφή Σκοτ Μάνσον. Μίλησε με ενθουσιασμό για τη ζωή του, για το έργο του, για το Βερολίνο και την Ευρώπη, για το Brexit και την Ελλάδα, για την πολιτική και την ιστορία, καταθέτοντας στέρεα αποφθέγματα: «Η ιστορική γνώση θα έπρεπε να είναι προαπαιτούμενο εφόδιο στην πολιτική».

Τα υπόλοιπα είναι η μυστική ιστορία την οποία αποκαλύπτει σήμερα η επί τριάντα χρόνια σύντροφός του, Jane Thynne: «Τον Ιούλιο του 2017, στην ανάρμοστα ηλιόλουστη αίθουσα μιας λονδρέζικης κλινικής, ο Φίλιπ έμαθε ότι βρισκόταν στο τέταρτο στάδιο ανίατου μεταστατικού καρκίνου. Με χαρακτηριστικό κουράγιο, ρώτησε τον γιατρό πόσος καιρός του απέμενε. Μεταξύ ενός και δύο ετών, πληροφορήθηκε. Ο ίδιος επέλεξε να κρατήσει την πιο αισιόδοξη περίπτωση. Μια ομοιοπαθής έμεινε στη ζωή για πέντε χρόνια. Όταν μπήκαμε στο αυτοκίνητο, ο Φίλιπ εξέπνευσε: Το λοιπόν, έχω πέντε χρόνια μπροστά μου. Όπως αποδείχτηκε, του έμεναν οχτώ μήνες. Αυτή η αψηφισιά, η οποία του επέτρεψε να γράψει το τελευταίο του βιβλίο παρά το δραματικό υπόβαθρο, είναι το ίδιο χαρακτηριστικό που υποκινεί το μυθιστορηματικό του άλτερ ίγκο, τον Μπέρνι Γκούντερ. Καθώς ο Μπέρνι ελίσσεται ανάμεσα στα μοχθηρά κτήνη της ναζιστικής Γερμανίας, ουδέποτε χάνει την αίσθηση του άτρωτου. Πειραχτήρι, σκληροτράχηλος, κυνικός και αισθηματίας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Μπέρνι Γκούντερ ήταν μια πιστή αναπαράσταση του ίδιου του Φίλιπ…». Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τον σκεπάζει.

Ο Philip Kerr σκιαγραφεί τον εαυτό του στην A.V.

Για τη λογοτεχνία: «Μεγάλο μέρος του σύγχρονου αστυνομικού το βρίσκω παρωχημένο, προβλέψιμο και στερούμενο φιλοδοξίας. Μπορεί όμως να πετύχει θαύματα όταν διαλέγει να απομακρυνθεί από τις συμβάσεις».

Για τις γυναίκες: «Λατρεύω τις γυναίκες, και προπάντων τις έξυπνες».

Για την Ευρώπη: «Δεν υπάρχει τίποτα πιο απρόβλεπτο από το μέλλον. Μόνο η εκ των υστέρων γνώση μας επιτρέπει να διακρίνουμε τα όποια επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Θεωρώ ωστόσο αναπόφευκτη τη διάλυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν μη τι άλλο διότι πρόκειται για το λιγότερο δημοκρατικό θεσμό που γνώρισε ποτέ η ήπειρος. Τουλάχιστον ο Χίτλερ διέθετε ένα πρόσωπο. Ελάχιστοι όμως μπορούν να διακρίνουν αυτό που κρύβεται πίσω από έναν ευρωπαίο επίτροπο: Έναν γραφειοκράτη που επιμένει να μας υπαγορεύει πώς να ζούμε».

Για την Ιστορία: «Ένα μυθιστόρημα δεν θα έπρεπε απλά να ψυχαγωγεί, αλλά να ενημερώνει και να αφυπνίζει ταυτόχρονα. Μέρος της ικανοποίησης που αντλώ ως συγγραφέας συνίσταται στο να μαθαίνω για λογαριασμό μου γεγονότα της ιστορικής περιόδου την οποία θεωρώ ως πλέον σημαντικής, από τον καιρό της Μεταρρύθμισης και έπειτα».

Για την τέχνη: «Καλλιτέχνης γίνεσαι μονάχα όταν έχεις τα κότσια να απομακρυνθείς από τη δοκιμασμένη συνταγή και να προσπαθήσεις κάτι δύσκολο και διαφορετικό».

Συνεντεύξεις, κριτικές και όλα όσα γράφτηκαν στην ATHENS VOICE για τον συγγραφέα που άφησε την τελευταία του πνοή στις 23 Μαρτίου 2018

Τα βιβλία του Philip Kerr στις εκδόσεις Κέδρος