Αποχαιρετιστήριος λόγος

Ένας ηλικιωμένος άνδρας, στο σπίτι του, τα ξημερώματα. Λεύκες θροΐζουν, σκυλιά αλυχτούν στην κουζίνα του, κογιότ ουρλιάζουν μακριά. Καθισμένος στο σκληρό του στρώμα, κοιτάζοντας απλανώς τις χοντρές μπλε κάλτσες στα πόδια του, μάλλον «κλεμμένες από κάποιο κινηματογραφικό συνεργείο», αναπλέει το ποτάμι της ζωής του. 

Ανακαλεί το νεανικό του πρόσωπο να του χαμογελά μέσα από έναν καθρέφτη πλαισιωμένο από λαμπάκια. Ανακαλεί τον πατέρα του: νεκρό, τυλιγμένο στο σάβανο, σαν μούμια, μικροσκοπικό· ξαπλωμένο ανάσκελα, με τα χέρια διπλωμένα πίσω από το κεφάλι και την ανήλικη φιλενάδα του καθισμένη πάνω του «ίσια σαν στειλιάρι σαν να καβαλάει ανάποδα ένα πόνι»· εργάτη σε μια κτηνοτροφική μονάδα, ανάμεσα σε «γελάδια, σκόνη και μπόχα»· πιλότο, στον πόλεμο, να βομβαρδίζει τις «πετρελαιοπηγές του Χίτλερ στη Ρουμανία».

Ανακαλεί την Αμερική της δύσκολης παιδικής του ηλικίας, μια Αμερική χαμένη για πάντα. Ανακαλεί κυρίως μια έφηβη με την οποία είχε ερωτική σχέση ο πατέρας του αλλά και ο ίδιος, ένα κορίτσι που κανείς τους δεν κατανόησε, και το οποίο (από απελπισία; από υπαρξιακό κενό;) θα κρεμαστεί, στοιχειώνοντας τον αφηγητή για πάντα. 

Θρυμματισμένη, ερμητική, οργανωμένη σε σύντομα κεφάλαια ανάμεσα στα οποία παρεμβάλλονται στακάτο στιχομυθίες που θυμίζουν τα θεατρικά έργα του Σέπαρντ, γεμάτη παραισθητικές εικόνες και σκηνές ονείρων, η καλειδοσκοπική αφήγηση είναι επίσης διάστικτη από αναφορές σε ταινίες –από τη «Νύχτα» του Αντονιόνι και την «Έβδομη σφραγίδα» του Μπέργκμαν ως το «Τσίτι τσίτι μπανγκ μπανγκ»– και λογοτεχνικά έργα. Υπάρχουν εδώ ο Ναμπόκωφ και η «αισθητική απόλαυση» της γραφής, το «ανησυχητικό σύμπαν» του Μπολάνιο, η «περίτεχνη αφήγηση» του Μπρούνο Σουλτς, η «προσποιητή ακαδημαϊκή φωνή με τις στοιχειώδεις ιδέες που αποπνέουν μπαγιάτικο τζιν και αυτοκτονία» του Τ.Σ. Έλιοτ, αλλά και σκέψεις για το σενάριο και την σμίλευση ενός κινηματογραφικού χαρακτήρα («η γλώσσα περιέχει τον ήρωα»). Υπάρχουν υποβλητικές περιγραφές της αμερικανικής φύσης, αλλά και έμμεση ειρωνεία για την Αμερική, «μια σειρά από ασύνδετες ζώνες», ένα είδος παιδότοπου.

Ο ήρωας είναι ένας πλάνητας, ένας ανήσυχος ταξιδιώτης, ηθοποιός και συγγραφέας, που διασχίζει τοπία ακούγοντας τζαζ και ροκ εντ ρολ, παίρνοντας ηρεμιστικά, πάντα «εξόριστος». Από την Καλιφόρνια στη Σάντα Φε και από εκεί σε κάποιο κινηματογραφικό πλατό στην Οκλαχόμα, από τη μία γυναίκα στην άλλη, από χωρισμούς σε συνευρέσεις και από στοχασμούς σε στιγμές δράσης, ο ήρωας (και το βιβλίο) βυθίζονται σε μια ποιητική ενατένιση του χρόνου.

«Το παρόν είναι το παρελθόν μας» λέει κάποια στιγμή η νεαρή κοπελίτσα που επανέρχεται, σαν φάντασμα, στην αφήγηση, καθισμένη σε μια κουνιστή πολυθρόνα από λυγαριά μ’ ένα φλιτζάνι τσάι στερεωμένο στα γόνατα. Κάτι ανησυχητικό καραδοκεί από την αρχή, σαν ένα από τα παράξενα ζώα που ο αφηγητής νιώθει συχνά να τον κοιτάζουν μέσα στη νύχτα κουρνιασμένα στο στήθος του, θαρρείς και έχουν ξεπηδήσει από πίνακα του Γκόγια· μια καυτή στάμπα μοιάζει να σημαδεύει τη ζωή του, η άλυτη, ίσως, σχέση με τον πατέρα.

Ψήγματα αυτοβιογραφίας είναι διάσπαρτα παντού, αλλά όπως σημειώνει η Πάτι Σμιθ στον πρόλογο του βιβλίου, ερμηνεύοντας εν μέρει και τον τίτλο του, ο αφηγητής του Σαμ Σέπαρντ «είναι αυτός, εν μέρει αυτός, καθόλου αυτός». Είναι απλώς «μια ύπαρξη που προσπαθεί να απελευθερωθεί, να ερμηνεύσει τα πράγματα». Και στις στιγμές που η ηθελημένη ασάφεια των στοχασμών του αφηγητή για τη φύση της εμπειρίας υποχωρεί υπέρ της ρεαλιστικής αποτύπωσης ενός άντρα παγιδευμένου στο άλγος των επερχόμενων γηρατειών και της απώλειας, το αφηγηματικό ταλέντο του Σέπαρντ προσδίδει στη συνηθισμένη στιγμή το βάρος μιας απελπισμένης ανοικειότητας. Είναι σαν να διαισθάνεται –όπως γράφει η Σμιθ υπαινισσόμενη την τρομερή ασθένεια Λου Γκέρινγκ στην οποία θα υποκύψει εν τέλει ο συγγραφέας στα 73 του χρόνια – «τον μελλοντικό κατακερματισμό», «παλεύοντας με τον εφιάλτη, με τη ναυτία της ατέλειωτης νύχτας».