Anne Carson: Λίγα λόγια

Το καινούργιο βιβλίο με τίτλο «Λίγα λόγια» της πολυβραβευμένης και πολυμεταφρασμένης Αν Κάρσον ετοιμάζεται για να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση Χάρη Βλαβιανού. Η A.V. προδημοσιεύει τον πρόλογο της ποιήτριας και κάποια από τα σύντομα ποιήματα / δοκίμια του βιβλίου. 

Νωρίς ένα πρωί οι λέξεις είχαν χαθεί. Πιο πριν δεν είχαν χαθεί. Τα γεγονότα είχαν, τα πρόσωπα είχαν. Σε μια καλή ιστορία, μας λέει ο Αριστοτέλης, ό,τι συμβαίνει το φέρνει στην επιφάνεια κάτι άλλο. Μια μέρα κάποιος πρόσεξε πως υπήρχαν αστέρια, αλλά όχι λέξεις. Γιατί; ρώτησα πολλούς επειδή θεωρώ το ερώτημα σημαντικό. Τρεις γριές γυναίκες ήταν σκυμμένες στα χωράφια. Τι νόημα έχει να ρωτήσεις εμάς; είπαν. Πολύ σύντομα κατάλαβα ότι γνώριζαν τα πάντα για τα χιονισμένα λιβάδια και τους γαλαζοπράσινους βλαστούς και το φυτό που ονομάζεται “θράσος” αλλά που οι ποιητές το συγχέουν με τη βιολέτα. Άρχισα ν’ αντιγράφω ό,τι άκουγα. Τα σημάδια αρμολογούν βαθμηδόν μια στιγμή της φύσης, χωρίς να ενδίδουν στην πλήξη της ιστορίας. Το επισημαίνω αυτό. Θα κάνω τα πάντα για ν’ αποφύγω την πλήξη. Είναι έργο ζωής. Δεν μπορείς ποτέ να γνωρίζεις αρκετά, να εργάζεσαι αρκετά, να χρησιμοποιείς τα απαρέμφατα και τις μετοχές αρκετά παράδοξα, να ανακόπτεις το ρυθμό αρκετά βίαια, να βγαίνεις από το μυαλό σου αρκετά γρήγορα.

Αντέγραψα σε 53 φυλλάδια ό,τι λέγονταν, πράγματα εντελώς ασύνδετα μεταξύ τους. Διάβαζα τα φυλλάδια κάθε μέρα την ίδια ώρα, μέχρι που χθες ήρθαν κάποιοι και πήραν τα φυλλάδια. Τα έβαλαν σ’ ένα ξύλινο κιβώτιο. Το κλείδωσαν. Ύστερα επιθεωρήσαμε μαζί το τοπίο. Οι οδηγίες τους ήταν σαφείς, έπρεπε να μιμηθώ έναν καθρέφτη όπως αυτός του νερού (αλλά το νερό δεν είναι καθρέφτης και είναι επικίνδυνο να θεωρείς κάτι τέτοιο). Στην πραγματικότητα περίμενα να φύγουν ώστε ν’ αρχίσω να συμπληρώνω τα μέρη που είχα παραλείψει. Έτσι έμεινα με τρία φυλλάδια (τα οποία έκρυψα). Πρέπει να προσέχω τι καταγράφω. Ο Αριστοτέλης μιλά για πιθανότητα και αναγκαιότητα, αλλά τι αξίζει ένα θαύμα, μια ιστορία, αν δεν περιέχει φοβερούς δράκοντες. Όπως έλεγα, δεν μπορείς ποτέ να εργάζεσαι αρκετά. -Αν Κάρσον

Λίγα λόγια για τη Γερτρούδη Στάιν γύρω στις 9.30

Τι παράξενο. Ούτε που το κατάλαβα! Το σήμερα τελείωσε.

Λίγα λόγια για το «Le Bonheur D’Etre Bien Aimée»

Δεν περνάει μέρα που να μη σε σκέφτομαι με το που ανοίγω τα μάτια. Κάποιος έχει κρεμάσει τιτιβίσματα πουλιών στον αέρα σαν πετράδια.

Λίγα λόγια για την Μπριζίτ Μπαρντό

Η Μπριζίτ Μπαρντό περιφέρεται σε αναζήτηση λείας. Τι θέλει; Ένα δούλο να ικανοποιήσει την πείνα της και να βγάλει ωραίες φωτογραφίες; Τίνος δούλος είναι; Της είναι αδιάφορο, ποτέ δεν κατηγορεί τον εαυτό της. Αλείφοντάς τον με λάδι θα κάνει το δούλο να λάμπει. Τέλεια. La folie, θα σκεφτεί από μέσα της.

Λίγα λόγια για τον Βαν Γκογκ

Ο λόγος που πίνω είναι για να καταλάβω τον κίτρινο ουρανό, τον απέραντο κίτρινο ουρανό, είπε ο Βαν Γκογκ. Όταν κοίταζε τον κόσμο, έβλεπε τα καρφιά που προσκολλούσαν χρώματα στα πράγματα και είδε ότι τα καρφιά πονούσαν.

Λίγα λόγια για το να περπατάς προς τα πίσω

Η μητέρα μου μας απαγόρευε να περπατάμε προς τα πίσω. Έτσι περπατούν οι νεκροί, έλεγε. Από πού της κατέβηκε μια τέτοια ιδέα; Ίσως από μια κακή μετάφραση. Οι νεκροί εξάλλου δεν περπατούν προς τα πίσω, περπατούν πίσω μας. Δεν έχουν πνευμόνια και δεν μπορούν να μας φωνάξουν, αλλά πολύ θα το ’θελαν να γυρίσουμε να τους κοιτάξουμε. Είναι θύματα του έρωτα, πολλοί απ’ αυτούς.

Λίγα λόγια για τον ηδονισμό

Η ομορφιά με κάνει ανήμπορη. Δεν με νοιάζει πια το γιατί, το μόνο που θέλω είναι να φύγω. Όταν κοιτάζω την πόλη του Παρισιού λαχταράω να τυλίξω τα πόδια μου γύρω της. Όταν σε παρατηρώ να χορεύεις υπάρχει μια άκαρδη απεραντοσύνη που μοιάζει με ναυτικό σε γαλήνια θάλασσα. Επιθυμίες στρογγυλές σαν ροδάκινα ανθίζουν μέσα μου όλη νύχτα, δεν μαζεύω πια ό,τι πέφτει.

Εισαγωγή στο «Λίγα λόγια»

Η Αν Κάρσον γεννήθηκε το 1950 στο Τορόντο του Καναδά. Από τις σημαντικότερες ποιήτριες διεθνώς, με πλούσιο δοκιμιακό και μεταφραστικό έργο, διδάσκει Κλασική Φιλολογία και Συγκριτική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Για πολλά χρόνια έζησε στο Μόντρεαλ και δίδαξε στο Πανεπιστήμιο ΜακΓκιλ και στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν.

Πολυβραβευμένη και πολυμεταφρασμένη, ήταν η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με το Βραβείο T.S. Eliot (ανώτατη διάκριση στη Μεγάλη Βρετανία για αγγλόφωνη ποιητική συλλογή). Το 2002 κυκλοφόρησαν με τίτλο Αν όχι, χειμώνας (If not, Winter) όλα τα ποιήματα της Σαπφώς σε μετάφρασή της. Δίγλωσση έκδοση, με κατατοπιστικές σημειώσεις και εκτενή πρόλογο (που φανερώνει την ευρυμάθειά της), χαιρετίστηκε από την κριτική ως η καλύτερη σύγχρονη απόδοση της αρχαίας ποιήτριας.

Ήδη σε παλαιότερο έργο της, Έρως ο γλυκόπικρος: Δοκίμιο (Eros the Bittersweet: An Essay, 1998), η Κάρσον είχε δείξει το έντονο ενδιαφέρον της για την αρχαία λυρική ποίηση, ειδικότερα για τη Σαπφώ και τον Στησίχορο, εξερευνώντας κρυφές και άγνωστες πτυχές της ποίησής τους. Εξάλλου στο «μυθιστόρημά της σε στίχους» Αυτοβιογραφία του Κόκκινου (Autobiography of Red: A Novel in Verse, 1998) συνομιλεί με τον Στησίχορο, τον πιο «ομηρικό από τους λυρικούς ποιητές», όπως τον αποκάλεσε ο Λογγίνος, και πάνω στο ποίημά του για τον Γηρυόνη πλέκει (σε 47 ποιήματα και μία «συνέντευξη») μια ερωτική ιστορία ενηλικίωσης, σπαραγμού και καλλιτεχνικής αυτογνωσίας.

Στη συλλογή της H ομορφιά του συζύγου (The Beauty of the Husband, 2001), με τον ενδεικτικό υπότιτλο «ένα μυθοπλαστικό δοκίμιο σε 29 τανγκό», η Κάρσον πραγματεύεται με αφοπλιστική ειλικρίνεια, οξυδέρκεια και αυτοσαρκασμό το πένθος για το τέλος ενός επώδυνου γάμου. Κάθε ποίημα εκκινεί από έναν σύντομο στίχο του Κητς, του οποίου το credo «η ομορφιά είναι αλήθεια» αποτελεί τον βασικό ιστό της όλης σύνθεσης. Σε γλώσσα πυκνή και διαυγή, χωρίς ίχνος μελοδραματισμού, η ποιήτρια στοχάζεται τα αντιθετικά ζεύγη επιθυμία-έρωτας και απώλεια-προδοσία.

Το 2006 η Κάρσον εξέδωσε τα Μαθήματα πένθους (Grief Lessons), τις μεταφράσεις της δηλαδή τεσσάρων λιγότερο γνωστών τραγωδιών του Ευριπίδη (Άλκηστις, Ηρακλής, Εκάβη, Ιππόλυτος), αναδεικνύοντας έτσι για άλλη μια φορά το δεινό ποιητικό της ταλέντο και τη βαθιά γνώση της αρχαίας γραμματείας. Είχε προηγηθεί, πέντε χρόνια νωρίτερα, η μετάφραση της Ηλέκτρας του Σοφοκλή, ενώ το 2009 κυκλοφόρησαν οι μεταφράσεις του Αγαμέμνονα και του Ορέστη, σ’ έναν τόμο με τίτλο Μία Ορέστεια (An Oresteia – στον οποίο συμπεριέλαβε και τη μετάφραση της Ηλέκτρας). Πέρσι εξάλλου κυκλοφόρησε η «καινοφανής» και «ανατρεπτική», σύμφωνα με πολλούς κριτικούς, διασκευή της Αντιγόνης (Antigonick), έργο το οποίο, σε παραστάσεις που έγιναν σε διεθνή φεστιβάλ λογοτεχνίας, προλόγισε η ίδια διαβάζοντας ένα κείμενο το οποίο «εμπλέκει» την τραγωδία του Σοφοκλή με έργα φιλοσοφικά (Χέγκελ), ψυχαναλυτικά (Λακάν), θεατρικά (Μπέκετ) και ποιητικά (Άσμπερυ).

Το έργο της Κάρσον, έργο μεγάλου στοχαστικού βάθους, θεματικού εύρους και ρηξικέλευθων πειραματισμών, αποτελεί μία από τις πιο δυναμικές και συναρπαστικές προτάσεις της μεταμοντέρνας ποίησης. Τα τελευταία της βιβλία Αποδημιουργία (Decreation, 2005 – απαρτίζεται από ποιήματα, δοκίμια, λιμπρέτα και σύντομα σενάρια), Nox (2010 – ιδιότυπο λεύκωμα ποιημάτων, μεταφράσεων, επιστολών και φωτογραφιών που επικεντρώνονται στον θάνατο του ναρκομανούς αδερφού της και τη σχέση της ποιήτριας μαζί του) και Κόκκινο doc> (Red doc>, 2013 – ποιήματα που συνομιλούν και συμπληρώνουν την παλαιότερη σύνθεσή της Αυτοβιογραφία του κόκκινου), είναι ένα εκπληκτικό tour de force που επιβεβαιώνει ότι δικαίως θεωρείται αυτή τη στιγμή μία από τις κορυφαίες ποιήτριες του καιρού μας.

***

Το ανά χείρας βιβλίο προλογίζει η ίδια η Κάρσον, επομένως θεώρησα άσκοπο και περιττό να προσθέσω δικά μου σχόλια. Εξάλλου τα σύντομα αυτά ποιήματα/δοκίμια μιλούν από μόνα τους. Ο αναγνώστης που είναι κάπως εξοικειωμένος με το έργο της Κάρσον θα αναγνωρίσει σε αυτά τα υβριδικά κείμενα το ιδιαίτερο ύφος και καινοτόμο βλέμμα της, τον τρόπο της να προσεγγίζει τα θέματα που την κεντρίζουν καταπώς θα το ήθελε μια άλλη Αμερικανίδα ποιήτρια, η Ντίκινσον: «telling the truth, but telling it slant».

Ο τίτλος του βιβλίου στα αγγλικά είναι Short Talks. Και ο τίτλος των ποιημάτων/δοκιμίων που το συνθέτουν επίσης – με τη λέξη «on» που ακολουθεί να ορίζει κάθε φορά το διαφορετικό θέμα: για παράδειγμα, «Short Talk on Ovid» («Λίγα λόγια για τον Οβίδιο») ή «Short Talk on the Rules of Perspective» («Λίγα λόγια για τους κανόνες της προοπτικής»). Κατέληξα στον ελληνικό τίτλο Λίγα λόγια διότι οι εναλλακτικές λύσεις («Σύντομες ομιλίες», «Σύντομες διαλέξεις») μου φάνηκαν ότι δεν αποδίδουν το «παιγνιώδες» ύφος του βιβλίου, ούτε και θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως τίτλοι των επιμέρους κειμένων.

Το καλοκαίρι του 2010 φιλοξένησα για μερικές μέρες την Κάρσον στο σπίτι μου στην Τήνο. Φεύγοντας μου χάρισε τα Short Talks. Στην αφιέρωση, κάτω από το όνομά μου, είχε σημειώσει στα ελληνικά τη φράση: φίλ’ ἑταῖρος. Ελπίζω η παρούσα μετάφραση να φανερώνει ότι, σε μεγάλο βαθμό, στάθηκα αντάξιος αυτής της φιλίας.

Χάρης Βλαβιανός