A la due, Λε Καρέ!

Μισός αιώνας χωρίζει τα δύο βιβλία του αειθαλούς μυθιστοριογράφου Τζον Λε Καρέ, που εκδόθηκαν ταυτόχρονα στα ελληνικά. Αμφότερα επίκαιρα, αμφότερα ενδεικτικά του διαμετρήματος μιας αγέραστης πένας που δεν λέει να στομώσει.

Ορισμένοι συγγραφείς έρχονται να σε βρουν σαν απρόσκλητοι επισκέπτες, κάποιους άλλους τους περιμένεις με την ανθοδέσμη στα χέρια. Έχουν ελεύθερη είσοδο, κλειδί για την εξώπορτα, δική τους κούπα στο ντουλάπι. Είναι οι αριστοτέχνες της πρώτης γραμμής, οι δικοί σου άνθρωποι, αυτοί που στο πέρασμα του χρόνου έχουν διηγηθεί τόσο πολλές σαγηνευτικές ιστορίες, που θα έχουν για πάντα καταφύγιο στο σπιτικό σου.

Τέτοιας πάστας μυθιστοριογράφος είναι και ο Τζον Λε Καρέ, όπως μπορούν να επιβεβαιώσουν οι ορδές των ορκισμένων αναγνωστών του, αλλά και η κατακλυσμιαία επιτυχία την οποία γνωρίζει το έργο του τα τελευταία χρόνια. Εισερχόμενος στην ένατη δεκαετία της ζωής του, ο Βρετανός μετρ απολαμβάνει μια ανεπανάληπτη όψιμη νιότη.

Υποβοηθούμενο από την κινηματογραφική μεταφορά του, το «Κι ο κλήρος έπεσε στον Σμάιλι» πούλησε περισσότερα από ένα εκατομμύριο αντίτυπα σε χαρτόδετη έκδοση και e-book πέρυσι. Ταυτόχρονα αναζωογόνησε το ενδιαφέρον του Χόλιγουντ για τη δουλειά του. Ο Φίλιπ Σέιμουρ Χόφμαν και η Ρέιτσελ Μακ Άνταμς μόλις ολοκλήρωσαν τα γυρίσματα του «No1 καταζητούμενου», βασισμένου στο ομώνυμο βιβλίο του 2008, το οποίο βγαίνει στις αίθουσες περί τα τέλη του έτους. Ενώ ο Γιούαν Μακ Γκρέγκορ έχει ήδη αναλάβει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του «Ένας προδότης στα μέτρα μας», έργου εσοδείας 2010. Προπάντων, εντείνονται οι φήμες σύμφωνα με τις οποίες ο Γκάρι Όλντμαν πρόκειται να ενσαρκώσει εκ νέου τον Τζορτζ Σμάιλι στο «Οι άνθρωποι του Σμάιλι», το σίκουελ, δηλαδή, της ταινίας του 2011.

Όλα αυτά ενώ φέτος τον Σεπτέμβριο συμπληρώνονται ακριβώς 50 χρόνια από την κυκλοφορία του μνημειώδους «Κατασκόπου που γύρισε από το κρύο». Άφθονα μεσολάβησαν από τότε: Τείχη υψώθηκαν και γκρεμίστηκαν, πόλεμοι διεξήχθησαν σε διάφορες κλίμακες ψύχους, ωστόσο εκείνος δεν έπαψε στιγμή να ακολουθεί τα χνάρια των διενέξεων, εξερευνώντας πάντοτε νέα εδάφη αφηγηματικής μαεστρίας και φιλοσοφικού προβληματισμού. Υπάρχει λόγος που ο Φίλιπ Ροθ αποκάλεσε το ημι-αυτοβιογραφικό «Ένας τέλειος κατάσκοπος» (1986) ως «το σημαντικότερο μεταπολεμικό μυθιστόρημα της Βρετανίας», και δεν αποτελεί σύμπτωση η συμπερίληψή του Λε Καρέ ανάμεσα στους 50 κορυφαίους συγγραφείς του κόσμου σε οποιαδήποτε λίστα και αν συμβουλευτείτε. Επιπλέον, πυκνώνουν οι φωνές που διατείνονται πως η ιστορία τού οφείλει ένα Νόμπελ λογοτεχνίας.

Συνεπής ο ίδιος στο χρέος προς το κοινό του, μόλις εξέδωσε το εικοστό τρίτο του βιβλίο, με τίτλο «Μια ευαίσθητη αλήθεια» (εκδ. Bell, μτφ. Γιάννης Σπανδωνής). Για καλή μας τύχη μάλιστα, το νέο έρχεται να συνδιαλεχθεί με το παλιό, καθώς σχεδόν ταυτόχρονα βγήκε στις προθήκες το «Μια μικρή γερμανική πόλη», από τον Καστανιώτη (μτφ. Ιλάειρα Διονυσοπούλου). Από πού να αρχίσουμε;

Γραμμένο το 1968, το «Μια μικρή γερμανική πόλη» ανήκει στα πρώιμα έργα του συγγραφέα, μουντό και ψυχροπολεμικό ως το μεδούλι. Εκτυλίσσεται στη Βόννη, μια πρωτεύουσα-μαριονέτα, που «θύμιζε ζοφερό σπίτι». Η κατοχή τελειώνει, οι εγγυήτριες δυνάμεις κηδεμονεύουν, οποιαδήποτε προσέγγιση με τον κομμουνιστικό άξονα πρέπει να αποτραπεί, η μυστική διπλωματία προλειαίνει το έδαφος για την επόμενη φάση, την Κοινή Αγορά. Ένα τοπωνύμιο μετατρέπεται σε θρησκευτικό μάντρα: Βρυξέλλες.

Στο μεταξύ, κινήματα διαμαρτυριών υποκινούμενα από απομονωτιστές αγκιτάτορες σπαράσσουν τη χώρα. Υπό αυτές τις συνθήκες, ένας υπάλληλος της βρετανικής πρεσβείας διαλέγει να εξαφανιστεί παίρνοντας μαζί του 43 άκρως απόρρητους φακέλους. Συμβαίνει Παρασκευή. Δευτέρα καταφθάνει από το Λονδίνο ο «κεφαλοκυνηγός» Άλαν Τέρνερ. Η διαρροή πρέπει να μείνει κρυφή. Το ερώτημα του Τέρνερ προς την ιεραρχία, ενός ανθρώπου ικανού «να ξεριζώσει ολόκληρο δάσος για να βρει ένα βελανίδι», τίθεται απροκάλυπτα και ευθέως: θέλετε τον άνθρωπο ή τους φακέλους; Πρόκειται για απορία που δεν αποτελεί παρά παράφραση της αρχετυπικής εσωτερικής σύγκρουσης των λεκαρικών ηρώων, σταθερά επαναλαμβανόμενης σε κάθε έργο του: ποιος ο δρόμος ανάμεσα στον αυτοσεβασμό και την αφοσίωση σε ένα καθήκον που διαιωνίζει τη σκαιότητα;

Δίλημμα που μας φέρνει στο σήμερα, και από το αριστούργημα του 1968 σε εκείνο του 2013. Πολλοί είχαν υποθέσει πως το τέλος του Ψυχρού Πολέμου θα άφηνε τον ξακουστότερο υμνωδό του χωρίς αφηγηματικά εφόδια, αλλά όπως το έθεσε και ο ίδιος ο Τζον Λε Καρέ, «για το μοναδικό πράγμα που μπορείς να στοιχηματίσεις είναι ότι η κατασκοπία δεν τελειώνει ποτέ. Η κατάρρευση του σοσιαλιστικού μπλοκ σήμαινε απλά πως όλος ο κόσμος γινόταν ανοιχτός σε ερμηνεία». Βάσει αυτού του δόγματος μας καθοδήγησε μέσα από τις ίντριγκες των υπερδυνάμεων στα ανοσιουργήματα του καπιταλισμού, ώσπου να φτάσει πλέον στη στηλίτευση του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας», στην οποία επιδίδεται με αξιοθαύμαστο σφρίγος στα 81 του χρόνια.

Στο «Μια ευαίσθητη αλήθεια», διαφωτιζόμαστε για τη μετα-Μπους διεξαγωγή των συρράξεων: ο πόλεμος είναι πλέον εταιρική υπόθεση. Ιδιωτικοί στρατοί, έμμισθοι διακινητές της πληροφορίας, μισαλλόδοξα στίφη θρησκόληπτων ακροδεξιών με μπόλικο χρήμα για αναίτια αιματοχυσία, σε συμπαιγνία με πολιτικούς ανύπαρκτου αναστήματος και ηθικού βάθους. Ο τόπος είναι το Γιβραλτάρ, οι κεντρικοί χαρακτήρες ένας νεαρός γραφειοκράτης και ένας διπλωμάτης σε αποστρατεία, όμως οι πραγματικοί ήρωες του βιβλίου είναι όσοι προτίθενται «να παραμείνουν τίμιοι και αξιοπρεπείς ως το τέλος, ακόμη και αν αυτό τους σκοτώσει». Το αποτέλεσμα είναι για πολλοστή φορά ένα συναρπαστικό θρίλερ που διαβάζεται ξέπνοα, δίχως να σου αφήνει την παραμικρή απορία για τον τρόπο που λειτουργεί στις μέρες μας ο κόσμος, παρά μονάχα την εύλογη: υπέργηρος άνθρωπος, πώς τα καταφέρνει; Σε τυπικό βρετανικό στιλ, στον τοίχο του γραφείου του δεσπόζει μια κορνίζα με τη φράση: «Keep Calm and le Carré On». Έτσι εξηγείται.