Jørn Lier Horst: Ο πρώην αστυνομικός που επηρέασε το σύγχρονο σκανδιναβικό νουάρ

Ο Νορβηγός συγγραφέας που επηρέασε το σύγχρονο μυθιστόρημα εγκλήματος γνωρίζει από πρώτο χέρι αυτά για τα οποία γράφει στα συναρπαστικά βιβλία του. Έχοντας εργαστεί ως αστυνομικός για δύο δεκαετίες, ο Jørn Lier Horst υπήρξε πρώην επικεφαλής του Εγκληματολογικού πριν μας συστήσει τον επιθεωρητή Βίλιαμ Βίστιν. Τα βιβλία του έχουν εκδοθεί σε 26 χώρες και το Σάββατο 27 Οκτωβρίου κέρδισε ένα ακόμα λογοτεχνικό βραβείο μετά το Petrona Award, τιμώμενος με το βραβείο Nordic Noir Thriller of The Year. Ρεαλισμός, πολύπλοκοι χαρακτήρες που εξάπτουν το ενδιαφέρον, μοντέρνες σκοτεινές ιστορίες που κρατούν συντροφιά σε εκατομμύρια αναγνώστες και δίνουν τροφή για σκέψη σε συγγραφείς. Γνωρίζατε πως παρόλο που είχε σταματήσει να εργάζεται ως αστυνομικός επιθεωρητής, προσέφερε τη βοήθειά του στην Αστυνομία για τη διελεύκανση της εξαφάνισης μιας νεαρής κοπέλας που είχε συγκλονίσει τη Νορβηγία;

Ο Jørn Lier Horst έρχεται ξανά στην Ελλάδα σε δυο εκδηλώσεις που συμβαίνουν στο πλαίσιο της «Αθήνας 2018 - Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου» του Δήμου Αθηναίων. Για να γνωρίσει παλιούς και νέους φαν του Βίλιαμ Βίνστιν και της επιτυχημένης παιδικής σειράς «Ομάδα Δράσης ΚΛΟΥ», σε μια όμορφη συνάντηση που οργανώνουν οι εκδόσεις Διόπτρα και το βιβλιοπωλείο Monogram, την Τρίτη 30 Οκτωβρίου στις 19.00, στον χώρο του βιβλιοπωλείου (Υμηττού 17, Χολαργός 2106523515), αλλά και για να συμμετάσχει στη συζήτηση «Η αστυνομική λογοτεχνία των Βορείων Χωρών: Μυθοπλασία ή καθρέφτης της κοινωνίας τους;», την Τετάρτη 31 Οκτωβρίου, στις 19.00, στο αμφιθέατρο του Ινστιτούτου Γκαίτε. Λίγο πριν τον δούμε από κοντά, μιλήσαμε μαζί του για τη ζωή του, τον τρόπο που γράφει, την επιτυχία των βιβλίων του κι εκείνα που αγαπά.

Πώς θα περιέγραφες τη ζωή σου, σε μια παράγραφο;
Νιώθω τυχερός που «βιοπορίζομαι» κάνοντας κάτι που λατρεύω – τη συγγραφή βιβλίων. Μου έχει προσφέρει συγκινήσεις και χαρά, έχω ανακαλύψει κόσμους διαφορετικούς και έχω συναντήσει πολλούς ενδιαφέροντες ανθρώπους. Την καθημερινότητά μου, όμως, θα την περιέγραφα ως μονότονη, με μια σχετική ρουτίνα. Κάθομαι μπροστά από έναν υπολογιστή.

Το όνομά σου είναι Yorn Lier Olsen. To Horst είναι το επώνυμο της συζύγου σου. Πώς αποφάσισες να χρησιμοποιήσεις το δικό της επώνυμο;
Αντικατέστησα το Olsen με το Horst όταν παντρευτήκαμε, απλά γιατί το Olsen είναι ένα από τα πιο συνηθισμένα ονόματα στη Νορβηγία.

Γράφεις καθημερινά;
Ναι, έχω αυτή την ικανότητα, ας το πω έτσι, να μπορώ να γράφω οπουδήποτε. Με βολεύει κιόλας, αφού ταξιδεύω αρκετά. Γράφω σε ξενοδοχεία, σε αεροδρόμια, όπου βρεθώ – βέβαια, τίποτε δεν συγκρίνεται με τον δικό μου χώρο. Μια τυπική μέρα μεταφράζεται σε περίπου 10 ώρες γραψίματος.

Κατά πόσο έχει αλλάξει η διαδικασία γραψίματος τα τελευταία χρόνια; Αν έχει αλλάξει… 
Δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα. Μπορεί να σκεφτείς πως μετά από χρόνια το γράψιμο γίνεται ευκολότερο, πως γίνεται μια συνήθεια για τον συγγραφέα που η εμπειρία που έχει αποκτήσει κάνει τη διαδικασία να εξελίσσεται αβίαστα. Η αλήθεια είναι όμως ότι οι λέξεις δεν έρχονται ευκολότερα ποτέ, ούτε τότε ερχόντουσαν ούτε τώρα. Νομίζω, φταίει που γίνομαι πιο αυστηρός με την ίδια μου τη γλώσσα.

Νιώθεις ευάλωτος απέναντι στους χαρακτήρες σου ή μπορείς να παραμείνεις πιστός και να μην παρεκκλίνεις από την αρχική ιδέα, μέχρι το τέλος;
Θα ακουστεί παράξενο, όμως γράφω τα βιβλία μου πρώτα σε Excel και μετά σε Word. Χρησιμοποιώ το excel σαν έναν οδηγό, ένα σχεδιάγραμμα της πλοκής. Κάθε στήλη και ένα κεφάλαιο, και κάθε κελί, λέξεις-κλειδιά. Οι σειρές με βοηθούν να βρίσκομαι στον σωστό χρόνο και τόπο. Αυτή η αναλυτική προσέγγιση είναι ένα «τέχνασμα» που κράτησα από τη δουλειά μου ως ντετέκτιβ, όπου ήταν απαραίτητο να επικεντρώνεσαι σε λεπτομέρειες και να δομείς τις σκέψεις σου. Μια σχηματική απεικόνιση βοηθάει πολύ στην οργάνωση όλων αυτών των μικρών λεπτομερειών που συνθέτουν ένα αστυνομικό βιβλίο. Όταν λοιπόν ξεκινάω να γράφω σε word, νιώθω πως έχω έτοιμη ήδη την ιστορία, όμως σε αυτή τη διαδικασία η ιστορία μπορεί να λεχθεί με διαφορετικούς τρόπους και άνθρωποι που δεν είχα υπολογίσει μπορούν να εμφανιστούν. Έτσι, θα έλεγα, οι ιστορίες είναι ζωντανές και μπορούν να αλλάξουν κατεύθυνση.

Τι σου αρέσει περισσότερο στον Βίλιαμ Βίστιν; Βρίσκεις κοινά στοιχεία μεταξύ σας;
Όταν πριν από περίπου 15 χρόνια, σκέφτηκα να δημιουργήσω ένα διαφορετικό «πρότυπο» αστυνομικού από τη Σκανδιναβία, ήξερα ακριβώς πως θα ήθελα να είναι. Είχα βαρεθεί να διαβάζω για ντετέκτιβ που έλυναν φόνους εντελώς μόνοι τους χωρίς καμία βοήθεια, και όντας μονίμως τύφλα στο μεθύσι. Που ξυπνούσαν το πρωί με γένια τριών ημερών και ένα μπουκάλι ουίσκι πάντα εύκαιρο δίπλα τους στο κομοδίνο. Ήθελα έναν κεντρικό χαρακτήρα που έμοιαζε με τους αστυνομικούς εκείνους που θυμάμαι εγώ από τις μέρες μου στο Σώμα. Αυτός ήταν ο Βίλιαμ Βίστιν, ένας λογικός άνθρωπος, παραδειγματικός αστυνομικός αλλά πάνω απ’ όλα αξιοπρεπής και γνήσιος ως προσωπικότητα.
Αυτό που βαραίνει περισσότερο τους ώμους ενός συγγραφέα που ασχολείται με τα διαδικαστικά της αποκάλυψης ενός εγκλήματος, είναι εκείνες οι λεπτομέρειες που συνθέτουν τις διαπροσωπικές ικανότητες των ηρώων του. Γι’ αυτό και τα βιβλία μου δεν ασχολούνται τόσο με τον πώς λύνει μια υπόθεση ο Βίστιν, τις δεξιότητες που έχει ως αστυνομικός, αλλά περισσότερο με το πώς η υπόθεση τον επηρεάζει σε προσωπικό επίπεδο. Ο Βίστιν αλλάζει από το ένα βιβλίο στο άλλο, ακόμη και από το ένα κεφάλαιο στο άλλο.

Έχω την αίσθηση πως τα βιβλία σου, παιδικά και ενηλίκων, κρύβουν μια φιλοσοφική διάθεση.
Μου αρέσει να βλέπω τα βιβλία μου ως κάτι παραπάνω από απλή ψυχαγωγία. Κάτι παραπάνω από μια συναρπαστική ιστορία. Πίσω από τα μυστήρια κρύβονται οι σκέψεις μου για το κοινωνικό σύστημα που ενώ υπόσχεται πως θα μας προστατεύει και θα είναι αμερόληπτο, ωστόσο απογοητεύει πολλούς από τους πολίτες που το εμπιστεύονται. Προσπαθώ να εμπνεύσω πιο ουσιαστικές σκέψεις στους αναγνώστες μου, να αναλογιστούν τη δική τους καθημερινότητα.

Θέλεις να είσαι αυθεντικός ή να δώσεις στους αναγνώστες αυτό που θέλουν και περιμένουν;
Προσπαθώ πάντα να επαναπροσδιορίζομαι ως άνθρωπος. Να διηγούμαι ιστορίες με διαφορετικό τρόπο – να γράφω με διαφορετικό τρόπο και καλύτερα. Την ίδια στιγμή, θέλω οι αναγνώστες μου να με αναγνωρίζουν από το γράψιμό μου. Θέλω να ξέρουν πως αυτό που διαβάζουν θα είναι πάντα μια ρεαλιστική «καταγραφή» αστυνομικής έρευνας. Και ένα καινούργιο βιβλίο με τον Βίστιν θα είναι σαν να συναντούν ξανά έναν παλιό και αγαπημένο φίλο.

Η επιτυχία των βιβλίων σου σού προκαλεί άγχος;
Καθόλου. Έχω εμπιστοσύνη σε αυτό που κάνω και μέχρι στιγμής δεν έχω αντιμετωπίσει «συγγραφικά» εμπόδια ούτε έχω νιώσει στερεμένος από ιδέες. Πλησιάζοντας στο τέλος ενός βιβλίου, εμφανίζεται πάντα μια άλλη ιδέα που πάντα μοιάζει καλύτερη από οποιαδήποτε προηγούμενη.

Πόσο δύσκολο είναι να γράψεις αστυνομικές ιστορίες για παιδιά;
Θέλω τα παιδιά και οι νέοι να περνούν ευχάριστες ώρες διαβάζοντας τα βιβλία μου, αυτό επιδιώκω. Με την παιδική σειρά της Ομάδας Δράσης ΚΛΟΥ και τα βιβλία για την Υπηρεσία Ντετέκτιβ Νο2, ήθελα να ανασυνθέσω εκείνο το αίσθημα της ευχαρίστησης που ένιωθα εγώ ως παιδί, όταν διάβαζα ένα βιβλίο. Ανοίγοντας ένα βιβλίο, ανοίγεις έναν καινούργιο κόσμο γεμάτο δυνατότητες. Γι’ αυτό, πιστεύω, είναι σημαντικό να διαβάζουν βιβλία τα παιδιά. Όχι μόνο γιατί τα βιβλία μπορούν να γίνουν πηγή όμορφων συναισθημάτων, αλλά επειδή προσφέρουν γνώση και βαθύτερη κατανόηση των πραγμάτων.
Εργάζομαι το ίδιο ιεροτελεστικά, είτε πρόκειται για παιδικό μυθιστόρημα είτε για ενήλικες. Με σοβαρότητα. Μερικές φορές μοιάζει ευκολότερο να γράψω για μικρούς αναγνώστες, άλλες πάλι μάλλον δυσκολότερο. Η πλοκή είναι συνήθως πιο ξεκάθαρη. Δεν υπάρχουν πολλές ανατροπές, δεν υπάρχουν πολλές λεπτομέρειες και στοιχεία που πρέπει να παρακολουθείς, μεταφορές, πρόσωπα, πλοκή που εξελίσσεται μυστικά «ανάμεσα» στις γραμμές. Αλλά ακόμη και αν η γλώσσα είναι πιο απλή και κατανοητή, μπορεί να αποδειχθεί δυσκολότερο στη γραφή. Έχεις συγκεκριμένο αναγνωστικό κοινό, μια ηλικιακή ομάδα σε πολύ διαφορετικό επίπεδο από εσένα, με ένα λεξιλόγιο που ακόμη αναπτύσσεται. Δεν είναι εύκολα τα πράγματα.

Ποιο ήταν το πιο παράξενο πράγμα που αναζήτησες στο ίντερνετ για τις ανάγκες ενός βιβλίου;
Το ημερολόγιο των αναζητήσεών μου στο ίντερνετ περιλαμβάνει πολλά παράξενα, αλλά είναι φυσιολογικό για κάποιον που γράφει αστυνομικά μυθιστορήματα να αναζητήσει σε πόσο χρόνο αποσυντίθεται ένα πτώμα και κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Τώρα, για παράδειγμα, προσπαθώ να βρω πώς κατασκευάζεται μια αυτοσχέδια βόμβα.

Σκέφτηκες ποτέ πως κάποιο βιβλίο σου θα μπορούσε να εμπνεύσει έναν κατά συρροή δολοφόνο;
Όχι. Νομίζω πως άλλα πράγματα πυροδοτούν το μυαλό ενός κατά συρροή δολοφόνου. Έχω γράψει κάποια αστυνομικά εγχειρίδια που χρησιμοποιούνται στις αστυνομικές ακαδημίες.  Κάποια από αυτά τα βιβλία βρέθηκαν μάλιστα σε σπίτια υπόπτων για εγκληματικές ενέργειες κατά τη διάρκεια εφόδων. Αν όχι λοιπόν έμπνευση, σίγουρα όμως έκανα «μαθήματα» σε κάποιους εγκληματίες.

Μπορείς να μου πεις κάτι που αγαπάς και κάτι που δεν σου αρέσει στη Νορβηγία;
Μου αρέσει που βλέπω τις εποχές να αλλάζουν, πολύ χιόνι το χειμώνα, ήλιο και ζέστη το καλοκαίρι. Επιπλέον, η Νορβηγία είναι μια ασφαλής και όμορφη χώρα με ένα καλά δομημένο κοινωνικό σύστημα δημοκρατίας που δίνει στους πολίτες ίσες ευκαιρίες, ακόμη και σε εκείνους που επιχειρούν ένα ξεκίνημα. Παράλληλα όμως, με την αίσθηση ευημερίας που εξαπλώνεται στη Νορβηγία, αναπτύσσεται και μια ηδονιστική σχεδόν καταναλωτική κουλτούρα που δίνει έμφαση στον πλούτο και στις εμπορικές αξίες. Αυτό δημιούργησε «αποστάσεις» μεταξύ μας. Δεν έχει ο ένας χρόνο για τον άλλον. Δεν νοιαζόμαστε για τους άλλους, παρά μόνο ελάχιστα. Επικρατεί ο ατομικισμός. Μια κοινωνική «παγωμάρα» καλύπτει τα πάντα.

Κάποιος από τους καινούργιους συγγραφείς που να σου έχει κινήσει το ενδιαφέρον;
Υπάρχουν τόσο πολλοί νέοι συγγραφείς που γράφουν συναρπαστικές ιστορίες. Τώρα διαβάζω το «The Nowhere Child» του αυστραλού Christian White. 

Θα μας πεις μερικά πράγματα για το βιβλίο που γράφεις τώρα;
Πρόκειται για μια «τετραλογία», καθώς ο Βιστίν πρόκειται να εξιχνιάσει τέσσερις παλιές, ανοικτές υποθέσεις. Το πρώτο βιβλίο έχει τίτλο «The Katharina Code» και βασίζεται σε ανοικτές υποθέσεις από τότε που δούλευα εγώ στο Ανθρωποκτονιών. Ένας φόνος που διαλευκάνθηκε 15 χρόνια αφού είχε διαπραχθεί και με γύρισε πίσω στις αίθουσες των δικαστηρίων μόλις το καλοκαίρι που μας πέρασε.