Επιτέλους! Μεταφράστηκε όλο το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Προυστ

Ήδη από το 19ο αιώνα, ένα κομμάτι της αστικής τάξης του ελληνισμού είχε βάλει σκοπό της ζωής του να επιστρέψει στην κοινωνία, με διάφορους τρόπους, ένα μέρος της καλλιέργειας που είχε το προνόμιο να έχει κερδίσει, μέσα από ποικίλες επιχειρηματικές, μορφωτικές, πολιτικές, διπλωματικές και άλλες διαδρομές. Το κομμάτι αυτό της αστικής τάξης είχε μερικά πολύ έντονα χαρακτηριστικά – και ιδίως αυτό που θα λέγαμε «ανοιχτούς ορίζοντες»: εξωστρέφεια, ευρωπαϊσμό και γλωσσομάθεια, στοιχεία που συνηθέστατα συνοδεύονταν από φιλελευθερισμό και δημοκρατικότητα. Θυμίζω μερικά ενδεικτικά ονόματα: ο Σίνας, ο Αβέρωφ, οι Βαλλιάνοι, ο Αρσάκης, ο Συγγρός και τόσοι εθνικοί ευεργέτες, ο Γιώργος Καλαφάτης που έφερε το ποδόσφαιρο στην Ελλάδα, ο Ελ. Βενιζέλος που μετέφρασε το Θουκυδίδη, η «Γενιά του ’30» που έφερε διεθνή πνοή στα σχεδόν μουχλιασμένα ελληνικά γράμματα, ο Σωκράτης Καψάσκης που ίδρυσε τον κινηματογράφο «Στούντιο» και μετέφρασε τον «Οδυσσέα» του Τζόις κ.λπ. και σήμερα βέβαια η τάση συνεχίζεται από τα Ιδρύματα Ωνάση, Νιάρχου, Κακογιάννη κ.λπ. 

Σ’ αυτή την τάση θα πρέπει να ενταχτεί η γιγαντιαία απόπειρα του Παύλου Ζάννα να μεταφράσει το πολύτομο μυθιστόρημα του Γαλλοεβραίου συγγραφέα Μαρσέλ Προυστ (1871 - 1922) «Αναζητώντας το χαμένο χρόνο», που, μαζί με τον προαναφερθέντα «Οδυσσέα», λογίζονται ως τα πιο εμβληματικά και επιδραστικά μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, κλείνοντας με το ποιητικό «Κάντος» του Έζρα Πάουντ, «το απόλυτο τριπλό σάλπισμα της λογοτεχνικής νεωτερικότητας». Ο Σαλονικιός Ζάννας, πολιτικός κρατούμενος της χούντας στη φυλακή της Αίγινας, ξεκίνησε σε πολύ δύσκολες συνθήκες να μεταφράζει το βιβλίο. Πρόλαβε να μεταφράσει τεσσερισήμισι από τους εφτά τόμους, αλλά πέθανε πολύ νωρίς (το 1979, μόλις στα 60 του), αφήνοντας τη δουλειά ημιτελή (όπως άλλωστε και ο ίδιος ο Προυστ δεν είχε προλάβει να αναθεωρήσει πλήρως το έργο του). Εκείνη η μετάφραση που είχε κυκλοφορήσει απο τις εκδόσεις «Ηριδανός», είχε τα εξής κομμάτια του έργου:

1. «Από τη μεριά του Σουάν» 2. «Στον ίσκιο των ανθισμένων κοριτσιών» 3: «Η μεριά του Γκερμάντ» 4: «Σόδομα και Γόμορρα» 5.«Η φυλακισμένη» (μισοτελειωμένο).

Στις μέρες μας, ο Παναγιώτης Πούλος (γεν. 1954) πήρε το κομμένο νήμα κι έκανε τα εξής σημαντικά πράγματα: 

• Ολοκλήρωσε το 5o: «Η φυλακισμένη». 
• Μετέφρασε τα δυο υπολειπόμενα βιβλία: 6. «Η Αλμπερτίν αγνοούμενη» (Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης 2015) και (μόλις τώρα) 7. «Ο ανακτημένος χρόνος» .
• Εκσυγχρόνισε μερικά την παλιά μετάφραση Ζάννα, χρησιμοποιώντας «εργαλεία» που ο πολιτικός κρατούμενος δεν διέθετε τότε, στη φυλακή, και φέρνοντάς τη σε συνθήκες προχωρημένου 21ου αιώνα.
• Υπομνημάτισε το σύνολο του έργου «με πλήθος σημειώσεων, πραγματολογικών, ερμηνευτικών και ενδοκειμενικών».
• Πρόσθεσε Επίμετρο και συνόψεις.

Τώρα και οι 7 τόμοι, δουλεμένοι με ενιαίο τρόπο, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Εστία», σε συνολική έκδοση. Έτσι και η ελληνική είναι μία απο τις 45 περίπου γλώσσες στις οποίες κυκλοφορεί το σύνολο του μνημειώδους έργου. 

Κάθε φιλαναγνώστης –και ειδικά οι υποψήφιοι συγγραφείς– έχει την ευκαιρία να διαβάσει το σπουδαίο βιβλίο, που έφερε στην παγκόσμια λογοτεχνία σημαντικές καινοτομίες, οι οποίες σήμερα έχουν γίνει κοινός τόπος όπως: ο αντιρομαντισμός· η ανάπτυξη του εσωτερικού μονόλογου· η λεπτομερειακή περιγραφή, σε βάρος της πλοκής· η ίδια η υποτίμηση της πλοκής, προς όφελος ψυχολογικών και άλλων παρατηρήσεων· η κατά περίπτωση μη ολοκλήρωση αφηγηματικών ενοτήτων, έτσι ώστε η αφήγηση να συμπληρώνεται από τον κάθε αναγνώστη· η υπαινικτικότητα. 

➜ d.fyssas@gmail.com