Τα πάθη της ψυχής και του σώματος

Οι Σημειώσεις ενός νεαρού γιατρού του Μπουλγκάκωφ είναι μια συλλογή διηγημάτων με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, εμπνευσμένη από την αγροτική θητεία του συγγραφέα σε ένα απομακρυσμένο νοσοκομείο στη ρωσική επαρχία το 1917. Τα διηγήματα, που γράφτηκαν μεταξύ 1924 και 1927, χαρακτηρίζονται από θεατρικότητα, ολοζώντανες, σχεδόν ωμές περιγραφές, και χιουμοριστικά περιστατικά με έντονο το σουρεαλιστικό στοιχείο.

Εκτός από την απειρία του εικοσιτετράχρονου γιατρού −που τον γεμίζει τρόμο και γίνεται αιτία για μια σειρά από μικρές ή μεγάλες αστοχίες που επανειλημμένα τον βυθίζουν στις τύψεις και την αυτοαμφισβήτηση− και τη νοσταλγία που νιώθει για τη ζωή στη Μόσχα που άφησε πίσω, ο ήρωας του βιβλίου έχει να αντιμετωπίσει τη δεισιδαιμονία, την κουτοπονηριά και τη δυσπιστία κατά της ιατρικής επιστήμης, των κατοίκων της επαρχίας του Σμολένσκ. Αν σε αυτά προσθέσουμε την αγριάδα της φύσης και τον σκληρό ρωσικό χειμώνα, έχουμε ένα έργο με μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα που απορροφά τον αναγνώστη από την πρώτη σελίδα.

Παρακολουθούμε τον ήρωα του Μπουλγκάκωφ να βυθίζεται σε μια θλιβερή πνευματική απομόνωση, σε μια μοναξιά που διακόπτεται μόνο από τα επείγοντα περιστατικά κάθε είδους και σοβαρότητας που καλείται να αντιμετωπίσει, με την αρωγή ενός νοσοκόμου, δύο έμπειρων μαιών και των ιατρικών εγχειριδίων.

Καθηλωμένος σε μια φτωχή αγροτική κοινότητα και ένα νοσοκομείο που έχει μόνο τα βασικά, χωρίς να μπορεί να επιβληθεί στους ασθενείς του, εξαιτίας του νεαρού της ηλικίας του, προσπαθώντας να ξεπεράσει σε καθημερινό επίπεδο τον σκοταδισμό και την άγνοια των αγροτών ώστε να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσής τους, υποκινούμενος από τη συμπόνια για όσα συμβαίνουν στους ασθενείς του, από ένα δυνατό αίσθημα αυτοσυντήρησης, και από αληθινή αγάπη για τη ζωή, ο πρωταγωνιστής του Μπουλγκάκωφ βρίσκει τον τρόπο να υπερπηδήσει τα εμπόδια που οι σκληρές συνθήκες μα και ο ίδιος του ο χαρακτήρας δημιουργούν.

Τα έκτακτα περιστατικά που περιγράφονται στο βιβλίο με μοναδική ενάργεια στοιχειώνουν το μυαλό του αναγνώστη που δυσκολεύεται να φανταστεί πόσο δύσκολες ήταν οι συνθήκες που έπρεπε να αντιμετωπίσει ένας επαρχιακός γιατρός στη Ρωσία στις αρχές του 20ού αιώνα – τον βοηθούν όμως να συνειδητοποιήσει πώς η σύγχρονη φαρμακολογία και ιατρική μάς έχουν απαλλάξει σε μεγάλο βαθμό από τις επιδημίες και την οδύνη που στο παρελθόν τυραννούσαν και καταπονούσαν τον ανθρώπινο οργανισμό.

«Έκανα δύο ακρωτηριασμούς ποδιών από ψηλά − τα δάχτυλα ούτε που τα αναφέρω. Εκτρώσεις. Δεκαοχτώ έχω σημειωμένες. Και μια περισφιγμένη κήλη. Αλλά και τραχειοτομή. Την έκανα και πέτυχε. Πόσα και πόσα πυώδη γιγαντιαία αποστήματα δεν έκοψα! Άσε τις επιδέσεις των καταγμάτων. Γύψινες και μη. Και εξαρθρώσεις αντιμετώπισα. Και διασωληνώσεις έκανα. Και γέννες. Περάστε παρακαλώ, με ό,τι επιθυμείτε!»

Ο μοντέρνος τρόπος γραφής, οι ρεαλιστικές, λεπτομερείς περιγραφές της λειτουργίας και της φυσιολογίας του ανθρώπινου σώματος και των ιατρικών περιστατικών που κάποιες φορές παίρνουν τη μορφή ακραίων σουρεαλιστικών επεισοδίων, μας δίνουν ένα κείμενο σύγχρονο, πολύ μπροστά από την εποχή του, με τρόπο που το καθιστά εξαιρετικά οικείο στον σημερινό αναγνώστη.

Η ανατομία της προσωπικότητας του αφηγητή και πρωταγωνιστή αυτών των ιστοριών, η παράθεση των σκέψεων, των ανασφαλειών, των ενοχών του που καθορίζουν στη συνέχεια τη δράση και τις επιλογές του, ακολουθούν την παράδοση των τσεχωφικών θεατρικών έργων όπου ο γιατρός παίζει πάντα σημαντικό ρόλο για την εξέλιξη της υπόθεσης και την κατανόησή της από τους θεατές.

Η πνευματική στειρότητα και η απομόνωση της επαρχίας που οδηγεί κάποιους στην τρέλα και κάποιους άλλους στην απώλεια του εαυτού μέσα από τους εθισμούς, έχουν και εδώ περίοπτη θέση. Ο γιατρός που αντικαθιστά τον πρωταγωνιστή μετά το πέρας της θητείας του στο επαρχιακό νοσοκομείο, εθίζεται στη μορφίνη και τελικά αυτοκτονεί αφήνοντας πίσω του ένα ημερολόγιο όπου περιγράφει την πορεία της ψυχικής και σωματικής εξάρτησής του. Είναι πιθανόν η ιστορία με τον τίτλο «Μορφίνη» να αποτελεί ένα σχόλιο του συγγραφέα για την ηθική πτώση και τη διαφθορά που επικρατεί στη Ρωσία στα χρόνια της επανάστασης.

Η ανάγκη του σύγχρονου αναγνώστη να μάθει περισσότερα για τους τρόπους που βιωνόταν η ασθένεια, ο πόνος, κι ο θάνατος σε περασμένες χρονικές περιόδους, όπου η επιστήμη της ιατρικής δεν ήταν τόσο προηγμένη, ξορκίζοντας ουσιαστικά τον φόβο για την οδύνη και τη φθορά του δικού σώματος, ικανοποιείται στο έπακρο μέσα από τις ζωντανές περιγραφές των θεατροποιημένων περιστατικών.

Ο Μιχαήλ Μπουλγκάκωφ, συγγραφέας μεταξύ άλλων των βιβλίων Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα, Διαβολιάδα, Λευκή Φρουρά, και του έργου επιστημονικής φαντασίας Μοιραία Αυγά που ασκεί σκληρή κριτική στο Σταλινικό καθεστώς, θεωρείται σήμερα ο σημαντικότερος συγγραφέας της Σταλινικής περιόδου.

Οι «Σημειώσεις ενός νεαρού γιατρού», σε μετάφραση από τα ρωσικά της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου, είναι ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία ξένης λογοτεχνίας που κυκλοφόρησαν φέτος. Η κατατοπιστική εισαγωγή, ο σχεδιασμός του εξωφύλλου, το πολύ ενδιαφέρον παράρτημα με την επιστολή του συγγραφέα στην Κυβέρνηση της ΕΣΣΔ, και η συνολική επιμέλεια του κειμένου, είναι ενδεικτικά της εξαιρετικής ποιότητας που χαρακτηρίζει τους τίτλους που μας προσφέρουν οι εκδόσεις Ποικίλη Στοά.