Το σημαντικότερο βιβλίο που διάβασα μέχρι στιγμής φέτος το καλοκαίρι είναι το «Μιγέλ ντε Θερβάντες, ο πρώτος συγγραφέας του σύγχρονου κόσμου», εργοβιογραφία του συγγραφέα του «Δον Κιχότη» κι όχι μόνο, που έγραψε ο Γουίλιαμ Έγκιντον, μετάφρασε πετυχημένα ο Πέτρος Γεωργίου και κυκλοφόρησαν μόλις οι εκδόσεις «Πατάκη».
Το βιβλίο βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ ακαδημαϊκής μελέτης και εκλαϊκευμένης βιογραφίας (ο συγγραφέας του άλλωστε είναι αναγνωρισμένος πανεπιστημιακός), που σημαίνει ότι θα το εκτιμήσουν τόσο οι γνώστες του έργου του Θερβάντες, όσο και οι απλοί αναγνώστες, που ίσως ξέρουν το «Δον Κιχότη» από παιδικές εκδόσεις, το θέατρο, το σινεμά ή τα κόμιξ.
Οι σημαντικότερες αρετές του βιβλίου είναι οι εξής:
Α. Η μη γραμμική ανάπτυξη, κάτι που θα το έκανε πολύ βαρετό. Δηλαδή, δεν ξεκινάει από τους προγόνους και τη γέννηση του Θερβάντες (1547) για να καταλήξει στο θάνατό του (1616) και στη μετέπειτα επίδραση του έργου του, αλλά φτιάχνει μεγάλα, χορταστικά, «θεματικά» και φυσικά διαχρονικά κεφάλαια.
Β. Τα βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα διαπλέκονται συνέχεια με τα έργα του (που δεν είναι μόνο ο «Δον Κιχότης», μα και οι «Υποδειγματικές νουβέλες», η «Γαλάτεια» και πλείστα όσα ακόμα ποιητικά και/ή θεατρικά), έτσι ώστε να γίνεται αρκετά φανερό −τουλάχιστον στις περισσότερες περιπτώσεις− ποια λογοτεχνικά στοιχεία συνιστούν καθαρή μυθοπλασία, ποια μεταμφιεσμένη βιογραφία και ποια είναι μικτά.
Γ. Η δυνατότητα του προσεκτικού αναγνώστη να κατανείμει μέσα στο κεφάλι του −την ώρα που διαβάζει κι ακόμα περισσότερο όταν θα έχει τελειώσει το βιβλίο− τα τρία συστατικά που συναποτελούν την πρώτη ύλη του Έγκιντον: τη βιογραφία, τις λογοτεχνικές αναφορές στο θερβαντικό έργο και το (συγ)κριτικό φιλολογικό - δοκιμιακό υλικό. Ας πούμε, είναι γνωστό ότι η ζωή του Θερβάντες είναι η ίδια μυθιστόρημα: πιθανή εβραϊκή καταγωγή, ταξική πτώση του πατέρα, στρατιωτική δράση κατά των Οθωμανών, συνακόλουθη αχρηστία του ενός χεριού, «αμφίβολης ηθικής» (με την τότε τρέχουσα έννοια) συγγενείς (εδικά γυναίκες), πεντάχρονη σκλαβιά και απόπειρες απόδρασης στο Αλγέρι (μέχρι που καταβλήθηκαν λύτρα κι ελευθερώθηκε), νόθα κόρη με τη γυναίκα ενός ταβερνιάρη, επανειλημμένες φυλακίσεις, δικαστικοί αγώνες, μέγιστη αναγνώριση αλλά και σχεδόν συνεχής φτώχεια εν ζωή, πρώιμα γηρατειά, γάμος χαμηλών προσδοκιών κ.λπ. Όλα αυτά, και άλλα πολλά, εξαντλούνται, αλλά πάντα σε συνάρτηση με το έργο.
Δ. Τα μοντερνιστικά στοιχεία στη γραφή του Θερβάντες, που είναι έκδηλα ειδικά «Δον Κιχότη» (και περισσότερο στο δεύτερο τόμο, που κυκλοφόρησε λίγο πριν το θάνατό του): το ότι εφευρίσκει τον εαυτό του ως αφηγητή και ενίοτε τον βάζει έμμεσα μέσα στο έργο, το ότι χρησιμοποιεί την τεχνική των «πολλαπλών κατόπτρων», η οποία αργότερα διαδόθηκε πολύ, το ότι διασπά την αφήγηση με ένθετες ιστορίες, το ότι χρησιμοποιεί άφοβα λίστες (με γνωστότερο παράδειγμα τους τίτλους των βιβλίων στη βιβλιοθήκη του Δον), το ότι υπονομεύει συνέχεια την αληθοφάνεια της αφήγησής του, βάζοντας π.χ. τον ίδιο το Δον να σχολιάζει τη διάδοση του βιβλίου «Δον Κιχότης» (!), το ότι σαρκάζει και αυτοσαρκάζεται ασύστολα κσι με ποικίλους, ενίοτε υπο-κείμενους τρόπους (αλλά παράλληλα έχει αταλάντευτη εμπιστοσύνη στο συγγραφικό του άστρο) κλπ.
Ε. Μια σειρά «μίνι δοκίμια», ας τα πω έτσι, που είναι διεσπαρμένα μέσα στο κείμενο και αποσκοπούν στο να κατανοήσει καλύτερα ο αναγνώστης το πλαίσιο στο οποίο έζησε και δημιούργησε ο Θερβάντες, «δοκίμια» αυτά ιστορικά, φιλολογικά, κοινωνικά, γεωπολιτικά κ.λπ. Ενδεικτικά: ο τρόπος που γίνονταν τότε οι πόλεμοι∙ οι παραγωγικές σχέσεις μέσα στο ισπανικό θέατρο του 18ου και 17ου αιώνα∙ η ζωή στο Αλγέρι, τη διαβόητη πειρατική πρωτεύουσα της εποχής∙ η ταξική διάρθρωση, το φορολογικό σύστημα και το σύστημα της προίκας στην τοτινή ισπανική κοινωνία∙ ο πρώιμος ρομαντισμός∙ το ιδανικό της ιπποσύνης, ήδε νεκρό στα χρόνια της ώριμης Αναγένησης∙ οι (κάκιστες συνήθως) σχέσεις μέσα στο σινάφι των συγγραφέων (και ειδικά μεταξύ Θερβάντες – Λόπε ντε Βέγα) ∙ η έννοια της «τιμής» και η σημασία της ∙ ο ρόλος της καθολικής εκκλησίας και της Ιεράς Εξέτασης, αλλά και η αντίθεση της μοναρχίας με τον πάπα∙ η σταδιακή έκπτωση της Ισπανικής Αυτοκρατορίας∙– η σύγκρουση μεταξύ χριστιανικών χωρών και Οθωμανικής αυτοκρατορίας∙ το σύστημα λογοκρισίας όλων των νόμιμων βιβλίων στην Ισπανία (γιατί υπήρχαν και πολλά παράνομα: κλεψίτυπα κι όχι μόνο) ∙ η δύσκολη θέση και τελικά οι απελάσεις των μορίσκος (απόγονοι των μουσουλμάνων που κατείχαν επί αιώνες την Ιβηρική) κλπ. Ο Έγκιντον, ένας σοφός άνθρωπος, μας παίρνει μαζί του και μας μοιράζει λιγάκι από τη σοφία του.
ΣΤ. Η επίδραση του βιβλίου τεκμηριώνεται πειστικότατα στην εποχή του (πλήθος εκδόσεων, δημιουργία -από τότε- των αρχετυπικών χαρακτήρων «αιθεροβάμων ιππότης της Ελεεινής Μορφής» αφενός, απλοϊκός χωρικός «Σάντσο Πάντσα» από την άλλη, αλλά και το ταλαίπωρο άλογο Ροσινάντε και η εξιδανικευνμένη χωριάτισσα Δουλτσινέα, στην Ισπανία και σε άλλες χώρες), αλλά και μέχρι σήμερα, με πλήθος πολιτικών, φιλοσόφων, συγγραφέων και άλλων δημόσιων προσώπων ν΄ αναγνωρίζουν τις οφειλές τους στον Θερβάντες, έτσι ώστε να δικαιώνεται πλήρως ο υπότιτλος «ο πρώτος συγγραφέας του σύγχρονου κόσμου» (και ο υπονομευτής των παραδοσιακών αξιών, πράγμα που μονάχα ένας έξυπνος φρανκιστής φασίστας το κατάλαβε, πολύ αργότερα, και ζήτησε τον εξοβελισμό του βιβλίου- ευτυχώς δεν εισακούστηκε), ο πιο πολυδιαβασμένος Ισπανός συγγραφέας όλων των εποχών και στην πρώτη δεκάδα σε παγκόσμια κλίμακα (μαζί με Όμηρο, Σέξπιρ, Μαρξ, Βίβλο, Κοράνι και κάτι λίγα ακόμα), ένα σταθερό long seller όλων των εποχών (ο Έγκιντον παραθέτει και στοιχεία πωλήσεων σήμερα).
Ζ. Το πλήθος από αναφορές και ιδίως αναλογίες με το σήμερα, που επιχειρεί ο συγγραφέας, κάνει το βιβλίο εξαιρετικά θελκτικό στο σύγχρονο αναγνώστη.
Η. Η υποστήριξη από βιβλιογραφία και σημειώσεις (του συγγραφέα, αλλά και του δουλευταρά μεταφραστή) λειτουργεί σαν κίνητρο εμβάθυνσης. Αλλά και συνέχεια, για όποιον/α θέλει.
Μοναδικό αρνητικό στο κείμενο είναι κάποιες επαναλήψεις. Πρόκειται ίσως για κάτι αναπόφευκτο, από τη στιγμή που επιλέγεται η θεματική και μη γραμμική ανάπτυξη. Στη δε ελληνική απόδοση παρατηρώ ότι αργά αλλά σταθερά (ακόμα και σε μια τέτοια καλή μετάφραση) η νεοκαθαρεύουσα κατακτά καινούργιο έδαφος. Τρία μονάχα παραδείγματα: τα ρήματα «μπαίνω», «ξεριζώνω» και «ξεστομίζω» έχουν πια εξοβελιστεί προς όφελος των «εισέρχομαι», «εκριζώνω» και «εκστομίζω» Αλλά αυτό, υποθέτω,θα πρέπει ν' αποτελεί μάλλον επαγγελματική διαστροφή των διορθωτών, που έχουν κηρύξει πόλεμο σε ορισμένες πλευρές της δημοτικής.
«Ψύλλους στ' άχυρα γυρεύεις», θα μου πείτε. Και θα 'χετε δίκιο, γιατί σε μια συνολικά γενναιόδωρη έκδοση (προσθέτω το χαρτί, το εξώφυλλο κ.λπ.) αυτά είναι μικροπράματα. Γι' αυτό και λέω, εξάλλου, πως, για μένα, τούτο δω είναι το βιβλίο του φετινού καλοκαιριού.
Ρωτήσαμε 10 προσωπικότητες από τους χώρους των τεχνών, των βιβλίων, της πολιτικής και της ακαδημαϊκής ζωής να μας μιλήσουν για τα τρία βιβλία που διάβασαν και αγάπησαν περισσότερο μέσα στο 2024. (Έχουμε κι ένα έξτρα. Κι είναι, φυσικά, ποίηση.)
«Προσπάθησα να γράψω ένα ποίημα που δεν παραιτείται, δεν παραδίδεται, δεν σηκώνει αμαχητί τα χέρια ψηλά, δεν το βάζει στα πόδια μπροστά στην αγριάδα και τη σκληρότητα της ζωής και της εποχής»
Το βιβλίο του, με τον τίτλο «Στον ίδιο δρόμο», είναι από κάθε άποψη ένα γοητευτικό ανάγνωσμα. Τόσο γιατί αφηγείται μια γοητευτική ζωή, όσο και γιατί είναι γοητευτική η γραφή του.
Ο τόμος αριθμεί τον εικοστό τρίτο της σειράς «Ο Κύκλος των Μουσείων», μιας εκδοτικής πρωτοβουλίας η οποία αποτελεί μακρά πολιτιστική συνεισφορά στο πλούσιο αρχαιολογικό απόθεμα της Ελλάδας.
12°
