VASKOS: Μία έκδοση τέχνης για δύο ή για έναν επί δύο

Καλλιτεχνικό ντουέτο σε αρτίστικο παιχνίδι. Ο Βασίλης Νούλας και ο Κώστας Τζημούλης εξέδωσαν το VASKOS, μία πολυτελή αυτοέκδοση με σχέδια και φωτογραφίες. Σχέδια που ξεκινούσε ο ένας και ολοκλήρωνε ο άλλος, κάτι που οδήγησε και στις φωτογραφίες όπου και οι δύο, σαν ένας, αλληλοσυμπληρώνονταν δημιουργώντας ένα θεαματικό χάος «με τη μελαγχολία του» – όπως σημειώνει και ο Γιάννης Κωνσταντινίδης στο απολαυστικό εισαγωγικό κείμενο με τίτλο «Το μεταξύ δύο»:

«Η σημαντική στιγμή αναδύθηκε τυχαία, από την έλλειψη χαρτιού κατά τη διάρκεια μιας εκδρομής σε απόμακρο νησί, όπου δεν είναι πάντα εύκολο να προμηθευτεί κάποιος αυτό που του λείπει.

Έτσι έγινε ο πρώτος δανεισμός. Έδωσε ο ένας το μπλοκάκι του στον άλλο και από αυτή την ανέμελη πράξη υποστήριξης, αβρότητας και γενναιοδωρίας ξεπήδησε η ιδέα να συνεχίζει ο ένας το σχέδιο που είχε ξεκινήσει ο άλλος. Επειδή οι «πρώτες εντυπώσεις ήταν θετικές, ξεκίνησαν πειράματα για το αν η διαδικασία θα μπορούσε να μεταφερθεί χωρίς απώλειες σε μεγαλύτερο χαρτί. 

Και αυτά τα σχέδια αποτελούν τη μία από τις δύο ενότητες που παρουσιάζονται εδώ. Η δεύτερη περιλαμβάνει τις φωτογραφίες. Ο διαχωρισμός τους γίνεται μόνο λόγω διαφοράς μέσου.

Τα σχέδια, ωστόσο, δίνουν καλύτερη απάντηση στην ερώτηση «τι ακριβώς σημαίνει καλλιτεχνικό ντουέτο;». Γιατί σε αυτά δεν προκύπτει από πουθενά το ποιος έχει κάνει τι. Η «ένωση» των δημιουργών είναι εμφανής και ισχυρή. 

Ως εκ τούτου ξανακοιτάζοντας κάποιος τις φωτογραφίες, αφού λάβει το καθοδηγητικό στίγμα που εκπέμπουν τα σχέδια, θα πειστεί οριστικά ότι και στις φωτογραφίες κανένας εκ των δύο δημιουργών δεν κατέχει δικό του χώρο.

Αυτοί οι δύο γίνονται ένα!

Ακόμα και στην υπογραφή των έργων ως VASKOS αναγνωρίζεται η εκπλήρωση της επιθυμίας να είναι δύο προσωπικότητες, αλλά ένας καλλιτέχνης: ο VASKOS που προκύπτει από τα ονόματά τους με λατινικούς χαρακτήρες, Vassilis και Kostas.

H αναπόφευκτη ομοηχία της ονομασίας VASKOS με τη λέξη Βάσκος, η οποία είναι τόσο συνδεδεμένη με μια επαναστατικότητα και γενικότερα το ατίθασο της επιθυμίας για ανεξαρτησία και αυτονόμηση, συνηγορεί κατά κάποιο τρόπο υπέρ της ιδέας του «εμείς οι δυο είμαστε/γινόμαστε ένα» χάρη στην τέχνη και κατ’ επέκταση αγγίζουμε, μέσα από αυτή τη δημιουργική διαδικασία, κάτι που είναι της τάξεως της αγάπης και με τρόπο ουσιαστικό υψώνεται ως εναλλακτική που αντιμάχεται την κατάρρευση του κοινωνικού δεσμού, η οποία είναι ένα από τα πιο ανυπόφορα συμπτώματα της εποχής που ζούμε.

Το να «ενωθούν» όμως δεν είναι κύριος στόχος της συνεργασίας τους. Τους συγκινεί περισσότερο η ιδέα ότι κατακτούν μια νέα υβριδική και παράδοξη ταυτότητα και η «διευκόλυνση» της καλλιτεχνικής παραγωγής. Είναι όλα τόσο πιο εύκολα όταν οι δύο γίνονται ένας, που παραδέχεσαι ανενδοίαστα ως αξία την αποποίηση της αυτάρκειας της μοναχικότητας. Διασώζεσαι από το να λιγοψυχείς κατά τη διαδικασία ή να αυτολογοκρίνεσαι και να απορρίπτεις το έργο σου. Μειώνεται το βάρος της ευθύνης του έργου, επειδή ο άλλος αναλαμβάνει μέρος της.

Κι η αντοχή του δεσμού με τον άλλο επαληθεύεται θριαμβευτικά κατά τη δημιουργική πράξη.

Εκείνο όμως που προέχει σε αυτά τα έργα είναι ότι οι δύο δημιουργοί (που είναι ένας) αποδεικνύονται ατρόμητοι απέναντι σε κάθε μη κανονικότητα. 

Όλα μοιάζουν σαν να συμβαίνουν προκειμένου να προετοιμάσουν ατάραχοι τη συνάντηση με κάτι σκοτεινό ως προς τη φύση του, αλλά και θελκτικό ως προς την όψη του, κάτι που δεν μοιάζει καθόλου τυχαίο ως προς τη δομή του, αλλά τελικά ίσως είναι. 

Πιο απλά, αυτό θα μπορούσε να περιγραφεί ως μια απόπειρα των δημιουργών να αποκαλύψουν μία άλλη τάξη χάους.

Και κάθε νέο χάος συνιστά αισθητική πρόταση, η οποία δεν έρχεται με την πρόθεσή να επηρεάσει τους κανόνες του παιχνιδιού της τέχνης, αλλά με την αυθάδεια τού να θέλει να αλλάξει το ίδιο το παιχνίδι. Για το λόγο αυτό παίρνει ένα σοβαρό ρίσκο θανάτου. Φέρει το δράμα κάθε νέου ιδεαλισμού που κινδυνεύει να συνθλιβεί, προσκρούοντας στο αμετακίνητο της θέσης και στις προκαταλήψεις όσων θα έπρεπε, κανονικά, να είναι οι ένθερμοι αποδέκτες του.

Αδιαφορώντας όμως γι’ αυτό το ρίσκο, η αισθητική πρόταση που εισάγει το ντουέτο VASKOS αναπνέει η ίδια –προσλαμβάνει το οξυγόνο της- ακριβώς επειδή προκαλεί τον θεατή να αποκλίνει από τις προσδοκίες του και να δεχτεί να εμπλακεί σε ένα παιχνίδι που του είναι άγνωστο. 

Κι αν δεχτεί, ο θεατής τοποθετείται σε θέση κλειδαρά, ο οποίος οφείλει να ξεκινήσει επιλέγοντας το σωστό κλειδί που θα ταιριάζει σε μία κλειδαριά την οποία ο ίδιος θα χρειαστεί να κατασκευάσει σε κάποιο επόμενο στάδιο, προκειμένου να την ανοίξει και να μπει σε ένα δωμάτιο στο οποίο βρίσκεται ήδη μέσα.

Ίσως αυτό να ηχεί σαν παραδοξολογία που συσκοτίζει τα πράγματα, αν και δεν έχει τέτοια πρόθεση. Αντιθέτως, επιθυμεί να τα φωτίσει, εκφράζοντας την παράξενη συναίσθηση αυτού του χάους ως έναν τόπο, ψυχικό και νοητό, στον οποίο το μέσα και το έξω του ταυτίζονται – κάτι διόλου σπάνιο υπό χαοτικές συνθήκες.

(…) Ένα ερώτημα όμως παραμένει: Γιατί το χάος καταφέρνει πάντα να γίνεται σαγηνευτικό;

Μια σίγουρη απάντηση είναι ότι το χάος συνδέεται με τη μελαγχολία. Επειδή η μελαγχολία είναι η ψυχική κατάσταση εκείνου που στέκεται σε μια απόσταση από τα πράγματα, με σκοπό την ενατένισή τους. Και, από τη μελαγχολική θέση και διάθεση, η πραγματικότητα –η τόσο οικεία και ανεκτή– είναι μόνο χαοτική.

Αυτή η απόσταση, η παθητικότητα της ενατένισης και η περισυλλογή στην οποία οδηγείται το Εγώ μπορεί να μην το πλημμυρίζουν από κάποιο συναίσθημα, να μην του επιτρέπουν να ακολουθεί υποχρεωτικά τη λογική ή και να διαβρώνουν τη συνοχή του. Όμως το χάος, ως αντικείμενο της περισυλλογής από κάποια απόσταση, σου επιτρέπει να ταυτιστείς μαζί του. Και χάρη σε αυτό, να νιώθεις ότι θα αντέχεις όταν και ενόσω το Εγώ διαλύεται.

Όταν τα όρια και οι νόμοι του καταλύονται, σε αυτό το μεταξύ δύο, που είναι το μέσα και το έξω, στη χαοτική στιγμή της ταύτισής τους.

Για το λόγο αυτό δεν έχει νόημα να αναζητά κάποιος το συμβολικό φορτίο αυτών των έργων αλλά ούτε και των επί μέρους μοτίβων. Οι μορφές και τα μοτίβα δουλεύονται μόνο σε επίπεδο φόρμας. Δεν υπάρχει πρόθεση νοηματοδότησής τους.

Ούτε χρησιμεύει σε κάτι το να σταθεί κάποιος στα αφηγηματικά στοιχεία τους και να θεωρήσει ότι, ακολουθώντας και αποκρυπτογραφώντας τα, θα φτάσει σε κάποιο πιο βέβαιο στάδιο νοηματοδότησης. Είναι φυσιολογικό να πιάνεται κάποιος από αυτά, αλλά σύντομα θα διαπιστώσει ότι είναι μια αστήριχτη επιφάνεια που με την ευθραυστότητά της προδίδει όποιον την εμπιστευτεί.

(…) Η μόνη ουσιαστική πρόταση, όσο κι αν αυτή δεν διατυπώνεται ευθέως, είναι να αντικρίσει ο θεατής κάτι που θα μπορούσε να είναι μια διαλυμένη εικόνα του, από την παρουσία του ίδιου και του άλλου, χωρίς να αρνηθεί ότι αυτή η εικόνα είναι ωραία».

Ο VASKOS (πολυτελής αυτοέκδοση με σχέδια και φωτογραφίες, εισαγωγικό κείμενο του Γιάννη Κωνσταντινίδη, δίγλωσση έκδοση)

Το VASKOS παρουσιάζεται στην έκθεση Photobook του Athens Photo Festival 2018 στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς.