Η διεκδίκηση του Ταχτσή

Κάθε εγχείρημα που αποσυνδέει το όνομα του συγγραφέα Ταχτσή από τη μυθολογία του δολοφονημένου παρενδυτικού, είναι μια χειρονομία αποκατάστασης της εθνικής λογοτεχνικής μνήμης. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, που στον επιμελητή αυτού του κομψούτόμου με τα ποιήματα του Κώστα Ταχτσή, οφείλουμε μία ακόμη εθνική αποκατάσταση, όταν το 2014 τόλμησε να γράψει ένα βιβλίο για τον ομοφυλόφιλο Καβάφη, διαταράσσοντας έτσι η σταυροκοπημένη ησυχία του Αλεξανδρινού. Και αν ο Ιωάννης Συκουτρής «δολοφονήθηκε» επειδή έγραψε το αυτονόητο για το Συμπόσιο του Πλάτωνα, ο Δημήτρης Παπανικολάου είναι ένας Συκουτρής που επέζησε για να μας προσφέρει αυτό το ωφέλιμο βιβλίο (και άλλα πολλά στο άμεσο μέλλον).

Στο πρώτο μέρος της νέας συγκεντρωτικής έκδοσης των ποιημάτων του Ταχτσή αναδημοσιεύονται τα νεανικά ποιήματα που ο ίδιος ο συγγραφέας είχε επιλέξει να συμπεριλάβει το 1972 στη συλλογή Καφενείο το «Βυζάντιο» κι άλλα ποιήματα. Στο δεύτερο μέρος συγκεντρώνονται όλα τα υπόλοιπα ποιήματα που είχαν κυκλοφορήσει (κάποια σε φυλλάδια) την περίοδο 1951-1956 κι ήταν έως σήμερα δυσεύρετα. Για πρώτη φορά, λοιπόν, επανεκδίδονται στο σύνολό τους οι συλλογές Δέκα ποιήματα (1951), Μικρά ποιήματα (1952), Περί ώραν δωδεκάτην (1953), Η συμφωνία του Μπραζίλιαν (1954) και Καφενείον το «Βυζάντιον» (1956).

Η επιλογή αυτή του Παπανικολάου να παρουσιάσει τα ποιήματα σε αντίστροφη ιστορικά σειρά, στήνει μια ευεργετική πλεκτάνη, προβάλλοντας έτσι την ύστερη υψηλή αξία της ποίησης του Ταχτσή ως πρότερη. Με τον τρόπο αυτό αποθαρρύνεται η επιθυμία του αναγνώστη να διαβάσει τον ποιητή Ταχτσή εξελικτικά, πάντα όμως ακαταδίωκτο από τη «φήμη» του πεζογράφουμε το ένα και μοναδικό αριστούργημα.

Γενικότερα, όμως, η φιλολογική και πολιτισμική κριτική τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να απεμπλέξει τον Ταχτσή από τις δύο μυθολογίες του, δηλαδή τον συγγραφέα του Τρίτου στεφανιού και τον παρενδυτικό του Κολωνού (δύο από τις πολλές μάσκες του συγγραφέα, όπως τις βλέπει ο Παπανικολάου). Στο ίδιο πλαίσιο, το Επίμετρο υπογραμμίζει εμφατικά την προσωπική επιθυμία του Ταχτσή αφενός να υπερθεματίζει τη σημασία της ποίησής του κι αφετέρου να «γεμίζει ξεκαρδιστικό φθόνο» (σ.137) κάθε φορά που η γραμματολογική κριτική τον αγνοούσε. Οι πλουσιότατες υποσημειώσεις του Επιμέτρου εκδιπλώνουν αυτή τη συναρπαστική ιστορία, την οποία ο Παπανικολάου «ανασυγκόλλησε» έπειτα από ενδελεχή έρευνα στην «αλληλογραφία Ταχτσή» που βρίσκεται στο Πανεπιστημίου Πρίνστον.

Επιπλέον, ο συντάκτης του Επιμέτρου προσπαθεί να αποκαταστήσει τον Ταχτσή ως queer αγωνιστή με έναν υπόγειο και εξόχως «ταχτσικό» τρόπο (φορώντας του το παρένδυμα της κριτικής, για να τον βγάλει στον Αγώνα όπου ανέκαθεν ανήκε).

Η χειρονομία αυτή δε θα ήταν δυνατό να μην εκκινούσε από το μνημειώδες ποίημα του Ταχτσή «ΔΕΝ ΝΤΡΕΠΟΜΑΙ», το οποίο άρθρωσε ανερυθρίαστα ο ποιητής το 1956.

Μια μέρα θα με πουν φακίρη
μεσ’ απ’ το στήθος μου έβγαλα κόκκινα περιστέρια
μεσ’ απ’ τα μάτια μου καπνό
πέρασα ξίφη στα όνειρά μου
διέπραξα κλοπές δι’ υποβολής
από αγάπη, σας τ’ ορκίζομαι, από τύψεις ίσως
μια μέρα θα με πουν ομοφυλόφιλο
εκείνον ευγενή κι ομοφυλόφιλο
εμένα πονηρό απλώς
θα με πουν οχιά: ένα κοινό προδότη!
εμπρηστή!
οι τίμιοι συμπολίτες μου
θα ρθουν και θα κοπρίσουνε στον τάφο μου (εικονικόν)
μα τα παιδιά τους – α, οι έφηβοι!
αυτοί θα μ’ αναστήσουνε, και θα με πούνε ποιητή
ΔΕΝ ΝΤΡΕΠΟΜΑΙ.

Η δημόσια αυτή ομολογία σε συνδυασμό με τη δήλωση του Ταχτσή ότι η ποίησή του συνιστά «μια, οσοδήποτε προσωπική, κραυγή διαμαρτυρίας» («Πρόλογος», Καφενείο το «Βυζάντιο» κι άλλα ποιήματα, Ερμείας, Αθήνα, 1972) διαμορφώνει για τον Παπανικολάου τον πολιτικότατο Ταχτσή για τον οποίο «“δεν ντρέπομαι” σημαίνει “αντιστέκομαι”» (σ. 144). Και όπως όλοι οι ομοφυλόφιλοι ποιητές, μικρότεροι ή μεγαλύτεροι, ο Ταχτσής «θέλει να πει αλλιώς μια ιστορία αντίστασης» (σ. 151), που αποσυντόνισε τον κυρίαρχο λόγο της εξουσίας (σ. 152).

Τέλος, ο τόμος των εκδόσεων «Γαβριηλίδη» μάς προσκαλείσε μια ριζική επανεξέταση του ποιητικού έργου του Ταχτσή, όχι απαραίτητα για να εφεύρουμε έναν ακόμη μεγάλο ποιητή, αλλά για να βρούμε έναν ακόμη Ταχτσή, ίσως «εγκυρότερο» και αγωνιστικότερο ιστορικά απ’ τους άλλους Ταχτσήδες. Και πάνω απ’ όλα η επανέκδοση των ποιημάτων είναι μια εκπληκτική ευκαιρία να διεκδικήσουμε τον Ταχτσή πίσω σε «θέση καταγγελίας και ανακοίνωσης της διαφοράς» (σ. 158).

Και πάντως αντίσταση σε όλες τις εθνικές φροντίδες που απέβλεπαν ιστορικά «στο ευσυνείδητο σφουγγάρισμα/ των εθνικών μνημείων» («ΑΘΗΝΑ (ΕΛΛΑΣ) 1957»).

Κώστας Ταχτσής, Ποιήματα. Νέα συγκεντρωτική έκδοση, Επιμέλεια - Επίμετρο: Δημήτρης Παπανικολάου Εκδόσεις «Γαβριηλίδης», Αθήνα, 2018